“Gebrekkig wondmanagement is het gevolg van een verpleegkundig kennistekort” of is er meer aan de hand?

Veneuze beenulcera: Het zegt u waarschijnlijk weinig, maar voor veel mensen betekenen ze de nagel aan hun doodskist. Hun impact laat zich gelden op zowel de individuele zorgvrager als op de internationale gezondheidszorg en die impact belooft in de toekomst alleen maar toe te nemen. Om aan deze stijgende zorgnood tegemoet te komen, moet meer dan ooit gerekend kunnen worden op bekwame verpleegkundigen.

Veneuze wat?

Veneuze beenulcera (ulcus cruris venosum) zijn de vaakst voorkomende vorm van chronische wonden. Ze komen doorgaans voor aan het onderbeen en ontstaan als gevolg van diverse vaatproblematieken.

Voor veel patiënten gaan deze hardnekkige wonden gepaard met o.a. pijn, ongemakken bij het wassen en bewegen, gevoelens van schaamte en een negatief zelfbeeld. Daarnaast betekenen ze vaak een grote financiële belasting die het gevolg is van heel wat directe en indirecte kosten zoals ziekenhuiskosten, kosten voor wondzorgmateriaal, het wegvallen van de mogelijkheid om een beroep uit te oefenen etc.

Al deze factoren resulteren in een significante daling van de levenskwaliteit van de zorgvrager. Bovendien kan het ertoe leiden dat patiënten in sociale isolatie terechtkomen en/of te kampen krijgen met uiteenlopende vormen van depressie.

Ook de internationale gezondheidszorg blijft in dit verhaal niet gespaard. Zo behoren de uitgaven van de gezondheidszorg die gespendeerd worden aan wondproblematieken tot de snelst groeiende van alle zorgdomeinen, met een stijging van meer dan 7% per jaar. In westerse landen zou 1% van alle zorg gerelateerde kosten daarbij worden uitgegeven aan het management van veneuze beenulcera.

Naar de toekomst toe wordt trouwens verwacht dat het voorkomen van veneuze beenulcera drastisch zal stijgen. Dat is nog maar eens het gevolg van de alom besproken (dubbele) vergrijzing, in combinatie met een toename van het aantal leeftijd geassocieerde en systemische aandoening (bv. diabetes en obesitas).

Veneuze beenulcera zijn dus allesbehalve een ver-van-mijn-bed-show. Het is daarom belangrijk dat de gezondheidszorg tegemoet komt aan de stijgende zorgnood die deze wonden met zich meebrengen.

De rol van de verpleegkundige

Sinds jaar en dag wordt het wondmanagement toegeschreven aan het verpleegkundig beroep. Dit in tegenstelling tot vele andere zorgdomeinen, waarin de medische sector vaak domineert.

Dankzij hun langdurig contact met de patiënt zijn verpleegkundigen immers in staat om signalen van een vertraagde wondheling (bv. infectietekenen) als eerste vast te stellen en hierop vervolgens adequaat te reageren. Ze staan met andere woorden in voor de sleutelobservaties waarop het wondmanagement gebaseerd is.

Het is dan ook niet ondenkbaar dat een verpleegkundig kennistekort hieromtrent kan leiden tot een rapportage van incorrecte observaties naar de arts toe. Dat resulteert op zijn beurt mogelijks in een foutieve diagnose en de opstart van een inadequate wondbehandeling, met alle gevolgen van dien.

Naast hun rol als observator voeren verpleegkundigen verder ook handelingen uit die, indien inadequaat uitgevoerd, kunnen leiden tot een belemmering van het wondhelingsproces of zelfs trauma en pijn kunnen veroorzaken.

De verpleegkundige kennis en vaardigheden m.b.t. wondmanagement zijn op die manier een bepalende factor voor de zorgkwaliteit bij patiënten met veneuze beenulcera.

Een verpleegkundig kennistekort?

Om een zo goed mogelijke kwaliteit van zorg te realiseren, moet het wondmanagement gebaseerd zijn op het best beschikbare wetenschappelijke bewijsmateriaal. In de klinische praktijk wordt echter vastgesteld dat verpleegkundigen terughoudend zijn in het gebruik van wetenschappelijk gefundeerde richtlijnen, in het bijzonder binnen het domein van het wondmanagement.

Dat maakt dat het verpleegkundig kennisniveau m.b.t. wondmanagement vaak suboptimaal is. Zo worden o.a. tekortkomingen vastgesteld op vlak van infectiemanagement en het gebruik van wondproducten. In het management van veneuze beenulcera worden dan weer kennistekorten gezien op vlak van klinisch beeld, ontstaansmechanisme en compressietherapie (het aanbrengen van korte-en lange rekverbanden).

Vooral bij dat laatste moet aan de alarmbel worden getrokken. Het inadequaat aanbrengen van compressietherapie kan namelijk leiden tot ineffectiviteit van de behandeling of ongewenste effecten zoals drukletsels, schaafwonden, nieuwe ulcera en pijn.

Een verpleegkundig kennistekort aanpakken: makkelijker gezegd dan gedaan.

Om een breder inzicht te krijgen in de verschillende factoren die het verpleegkundig kennisniveau beïnvloeden, werd een praktijkonderzoek opgezet op drie geriatrische afdelingen binnen een algemeen ziekenhuis. Dit gebeurde aan de hand van een enquête in combinatie met een observatie.

Daaruit bleek dat een gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing in het wondmanagement niet enkel en alleen aan een verpleegkundig kennistekort kan worden toegeschreven. Iets wat ook in de literatuur wordt beschreven. Factoren zoals een hoge werkdruk, diffusie van de verantwoordelijkheid, gebruik van alternatieve informatiebronnen, gebrek aan ondersteuning en gebrek aan (financiële) middelen spelen eveneens een belangrijke rol.

Bovendien geeft minder dan een kwart van de verpleegkundigen aan over voldoende educatiemogelijkheden te beschikken.

Vaardigheidstraining met Kikuhime®: de oplossing?

De nood aan wondzorgeducatie voor verpleegkundigen blijkt hoog op iedere niveau. Het is dan ook cruciaal dat onderwijsinstellingen en ziekenhuizen deze educatienood beantwoorden. Dat kan door gebruik te maken van traditionele navormingen en bijscholingen. Ook nieuwere vormen van educatie zoals coaching en e-learning zijn echter aan een opmars bezig.

Voor het management van veneuze beenulcera bleek vaardigheidstraining met het Kikuhime® toestel dan weer veelbelovend te zijn. Het Kikuhime® toestel is een drukmeetsysteem dat kan worden bevestigd op het been van een patiënt of oefenpartner. Nadat verpleegkundigen vervolgens compressietherapie hebben aangebracht, kan de toegepaste druk op het toestel worden afgelezen.

De uitdaging

De kennis en vaardigheden van verpleegkundigen spelen een essentiële rol in het management van veneuze beenulcera en andere wonden. Daarom moet in de eerste plaats worden ingezet op wondzorgeducatie in verschillende vormen en op verschillende niveaus. Vaardigheidstraining met het Kikuhime® toestel is daarvoor een goede, maar zeker niet de enige mogelijkheid.

Minstens even belangrijk is ten slotte het uitwerken van andere knelpunten. Het aanpakken van de hoge werkdruk, een duidelijke afbakening van de verantwoordelijkheden en het aanbieden van de nodige middelen en ondersteuning is daarbij prioritair.