Kwalitatief onderzoek naar acteurs met een beperking in Vlaanderen

Acteurs met een beperking in Vlaanderen

“Als boodschap aan regisseurs en producenten zou ik willen meegeven: geef mensen met een beperking die een talent hebben en die het willen doen zeker de kans om te acteren. Er is geen ideale wereld, de maatschappij bestaat nu eenmaal uit minderheden en mensen met beperkingen, ze is niet perfect. Zo zit het leven nu eenmaal in elkaar.” (Chris Willemsen)

Films over mensen met een beperking zijn het laatste decennium steeds meer in opkomst, denk aan bijvoorbeeld: Intouchables (2011), De Rouille et D’os (2012) of onze Vlaamse Hasta La Vista (2011). Wat hierbij opvalt, is dat in geen enkele van deze films een persoon met een echte beperking meedoet. Nog opmerkelijk is dat er jaarlijks wereldwijd rapportages worden gemaakt met informatie over de leeftijd, het geslacht en de etniciteit van mensen in de filmwereld, maar dat er geen gegevens worden verzameld over de tewerkstelling van acteurs met een beperking. In deze tijden van visuele media werd het dus hoog tijd om dit onderwerp onder de loep te nemen.

Denkt u zelf maar eens aan films waarin het onderwerp ‘handicap’ aan bod komt. Klassiekers zijn: Rainman (1988), Forrest Gump (1994), I am Sam (2001),… Maar er bestaan nog honderden andere films rond dit onderwerp. Meer zelfs, 43% van deze films werd in de jaren ’90 genomineerd voor een award of Oscar. Een persoon spelen met een beperking staat in Hollywood zelfs bekend als een vrijgeleide naar een Oscar, daar kunnen Tom Hanks en Dustin Hoffman over meespreken. Maar is het niet eenvoudiger en authentieker om een echte gehandicapte de rol te laten vertolken? Slechts 1% van alle personages met een beperking op televisie gespeeld worden door acteurs met een beperking, 99% wordt dus ‘gefaked’( Raynor & Hayward, 2005).

Maar Hollywood is niet zomaar te vergelijken met Vlaanderen. Om deze reden werd onderzocht wat de toestand is van acteurs met een beperking in het professionele circuit in Vlaanderen. Hoe liggen hun kansen in deze wereld in vergelijking met non-disabled acteurs? Wat zijn hun troeven en welke drempels moeten zij overwinnen?

Voor dit onderzoek werden in Vlaanderen professionele acteurs met een visuele, mentale of fysieke beperking geïnterviewd, waaronder: Chris Willemsen, Els Laenen en William Boeva. Belangrijk was ook de mening van regisseurs, theatermakers, schrijvers en producers aan bod te laten komen om het volledige verhaal in kaart te brengen. Bekende namen zijn o.a.: Wim Opbrouck, Geoffery Enthoven en Filip Van Neyghem.
Bij deze scriptie werd ook de documentaire ‘En ik ben acteur’ gemaakt waarin alle interviews en beeldfragmenten van de acteurs verzameld zijn.

Uit het onderzoek werd duidelijk dat professionele acteurs met een beperking minder kansen krijgen voor acteerwerk dan hun collega’s zonder een beperking. Er is minder werkgelegenheid en ook audities en dramaopleidingen zijn geen evidentie. Acteerwerk en castings gebeuren meestal via-via.

De acteurs worden voornamelijk gevraagd voor rollen waarbij de focus ligt op hun beperking. Het gevaar hierbij is dat de personages vaak in stereotypes vervallen. De acteurs staan telkens voor een dilemma: ga ik voor de rol en bevestig ik een stereotype of weiger ik dit principieel, maar blijf ik werkloos?
Toch was het opvallend dat veel acteurs in Vlaanderen ook rollen krijgen aangeboden zonder de nadruk op hun beperking. Een voorbeeld hiervan is de rol van Chris Willemsen in Crimi Clowns. Hij werd niet gevraagd om ‘het dwergje’ te spelen, maar vertolkte de stoere rol van Mike die alles behalve stereotiep is. Toch blijft er op tv en in de film meer nood aan dit soort rollen omdat er voor personages met een beperking nog steeds voornamelijk wordt beroep gedaan op non-disabled acteurs.  Zo is Hasta La Vista de grootste Vlaamse doorbraak voor het onderwerp ‘handicap’ doch zonder echte gehandicapten.

Een ander probleem is dat we zelden disabled personages op het scherm zien, wat disproportioneel is tegenover de prevalentie van mensen met een beperking in de maatschappij. Toch zijn er nu meer kansen dan vroeger voor zowel personages als acteurs met een beperking in het theater, de film of op tv. De meest recente voorbeelden hiervan zijn de televisiereeksen Marsman (over een man met autisme) en Met Man en Macht (waarin een vrouw met syndroom van Down meespeelde).

De grootste barrières voor acteurs liggen in castingselecties. De overweging om voor deze acteurs te kiezen, brengt voor veel regisseurs angsten en onzekerheden met zich mee, vooral op vlak van tijd en budget. Toch zijn er ook veel motieven om hen wel te casten zoals authenticiteit, hun professionaliteit en de unieke sfeer die gecreëerd wordt.
Het acteren heeft niet enkel een meerwaarde voor de personen met een beperking zelf (zoals meer zelfvertrouwen, bekendheid...), maar ook op maatschappelijk vlak kunnen hogere doelen verwezenlijkt worden. Zowel film- en televisiemakers als de disabled acteurs zelf kunnen bijdragen aan een positieve en correcte beeldvorming van deze doelgroep en zo een breed publiek positief beïnvloeden. Op deze manier kunnen ze stereotypes, vooroordelen en discriminatie tegenwerken.

We kunnen concluderen dat de toestand in Vlaanderen voor professionele acteurs met een beperking gunstiger is dan vroeger, maar dat er nog veel ruimte voor verbetering is. Kwinten Van Heden, één van de geïnterviewde acteurs, besluit: “Ik denk dat we al blij mogen zijn met wat we al bereikt hebben, maar ik vind het jammer dat ik dat erbij moet zeggen ‘met wat we al bereikt hebben’ want het is nog altijd niet wat het moet zijn. Het is nog altijd geen volwaardige acteur die er dan staat vind ik. Het blijft een acteur met een beperking waar rekening mee moet worden gehouden”.

De grootste drempel ligt bij regisseurs en castingdirectors. Zij moeten meer out of the box gaan denken om acteurs met een beperking ook te casten voor gewone rollen. Ook al vraagt dit soms extra tijd en budget, het zou een grote stap betekenen in de richting van een inclusieve samenleving waarin personen met een beperking zich erkend voelen en zich weerspiegeld zien in de realiteit die televisie en film tracht te weergeven

“Ik behandel acteurs met een beperking niet anders dan andere acteurs. In wezen werk je met iemand samen. Of dat nu een acteur is met een beperking of een topacteur (die hebben ook hun beperkingen) of een amateur of iemand in een rolstoel, eenmaal we samen werken is er geen onderscheid meer” (Wim Opbrouck)