Verschijnen binnenkort spuitenruilautomaten in het straatbeeld?

Verschijnen binnenkort spuitenruilautomaten in het straatbeeld?

Welke bijzondere noden ervaren vrouwen die drugs injecteren en waarom zetten ze minder (snel) de stap naar spuitenruil? Dit is de insteek van het kwalitatieve onderzoek, dat in het voorjaar van 2023 aan de Universiteit van Gent werd uitgevoerd. Aan de hand van diepte-interviews werden professionelen uit het Vlaams spuitenruillandschap en Gentse vrouwen die drugs injecteren aan het woord gelaten. Hieruit bleek, dat stigmatisering en het gebrek aan flexibele openingsuren enkele van de drempels zijn die van spuitenruil vandaag de dag hoofdzakelijk een ‘mannenwereld’ maken.

Sinds 5 juni 2000 is een wettelijk kader gecreëerd dat toelaat om steriel injectiemateriaal, zoals naalden of spuiten, kosteloos te verdelen aan personen die drugs injecteren, in ruil voor gebruikt injectiemateriaal. Dit is één van de schadebeperkende initiatieven in België, waarbij de focus niet ligt op het reduceren van druggebruik op zich, maar wel op het verminderen van de sociale- en gezondheidsschade ten gevolge van druggebruik.

‘Mannenwereld’

Meer mannen dan vrouwen gebruiken drugs, waardoor er soms gesproken wordt van een ‘mannenwereld’. In Vlaanderen maken vrouwen slechts één vierde uit van de personen die naar een spuitenruilpunt komen. Uit het onderzoek aan de Gentse Universiteit blijkt, dat niet alleen het grotere aantal mannen dat drugs injecteert hiervan aan de oorzaak ligt, maar dat ook stigmatisering ten opzichte van vrouwen die drugs injecteren een grote rol speelt.

Spuitenruil is anoniem, maar toch schamen vrouwen zich ervoor om uit te komen voor hun druggebruik en potentieel te worden geïdentificeerd als een vrouw die drugs injecteert. Dit kan ertoe leiden dat deze vrouwen omwille van schaamtegevoelens de weg niet vinden naar steriel injectiemateriaal, wat grote risico’s voor zichzelf én voor de omgeving met zich meebrengt. Zo loopt men door het delen of hergebruiken van naalden het risico om besmet te worden met hepatitis of hiv. De omgeving kan dan weer geconfronteerd worden met zwerfspuiten en prikongevallen.

Het idee dat ook spuitenruil meer een ‘mannenwereld’ is, werd bevestigd door zowel de professionelen uit het spuitenruillandschap als de vrouwen zelf. Zo is er sprake van een jaloerse mannelijke partner die een vrouw verhindert alleen naar de spuitenruil te laten komen, en zien medewerkers vaker de mannelijke partner in plaats van de vrouw om steriel injectiemateriaal komen.

Dropboxen versus spuitenruilautomaten

In het onderzoek werd door de respondenten aangegeven, dat het kosteloos verkrijgen van steriel injectiemateriaal tijdens het weekend bijna onmogelijk is. Daarnaast geven vrouwen er de voorkeur aan, om bij spuitenruil het liefst met zo weinig mogelijk mensen in contact te hoeven komen.

Vandaag bestaan er reeds dropboxen, welke effectief blijken te zijn om gebruikt injectiemateriaal in te deponeren en zo de de gezondheidsrisico’s en de publieke overlast die zwerfspuiten met zich meebrengen, te reduceren. Bovendien is er geen menselijke interactie vereist en zijn deze boxen 24/24u en 7 dagen op 7 beschikbaar. Het enige cruciale minpunt: men krijgt geen steriele spuiten in de plaats.

Dit is waar de spuitenruilautomaten in beeld komen. Dit zijn automaten waar in ruil voor gebruikte spuiten, steriel injectiemateriaal in de plaats kan worden verkregen. In Vlaanderen bestaan deze nog niet. Eerder wetenschappelijk onderzoek heeft bewezen, dat de automaten een meerwaarde bieden in het aantrekken en bereiken van verborgen en hoogrisicopopulaties binnen de personen die drugs injecteren in de samenleving. Ook hier is echter een nadeel aan verbonden. Zonder de noodzakelijke menselijke interactie kan er namelijk niet in dialoog worden gegaan met de persoon die drugs injecteert. Gebruiksinstructies en preventieboodschappen zullen met andere woorden via een andere weg tot bij de gebruiker van de automaat moeten geraken.

Toekomstplannen

Spuitenruilautomaten zal u dus nog niet meteen in het straatbeeld zien verschijnen, hoewel het naar de toekomst toe zeker niet is uitgesloten. Een afweging zal moeten worden gemaakt tussen de voor- en nadelen. Het Gentse onderzoek toont hoe dan ook aan, dat nog heel wat verder onderzoek moet plaatsvinden, waarin de noden van de vrouw niet uit het oog mogen worden verloren.