Diversiteit troef: erfgoed verhoogt welbevinden en participatie van mensen met Alzheimer en hun verzorgers

“Er leeft de perceptie dat mensen met dementie niet meer willen of kunnen bijleren, maar niets is minder waar”. Een aanzienlijk aantal van de Belgische musea, zoals het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (KMSKA) en het Flanders Fields Museum in Ieper, heeft geen gespecialiseerd programma op maat van mensen met dementie. Deze culturele instellingen zien hierdoor jaarlijks meer dan 200 000 Belgen over het hoofd. Musea met activiteiten voor personen met dementie blijven daarmee dan weer te vaak binnen de museummuren, die helaas voor veel mensen met Alzheimer sowieso minder toegankelijk zijn. Dat zijn onder andere de conclusies van kunsthistorica en archeologe Astrid Luypaert, die via het onderzoeksproject ‘Erfgoed & Alzheimer’ het museum probeert binnen te brengen in het woonzorgcentrum, om zo mensen met dementie en hun verzorgers te bevragen over erfgoed.

Zorgen voorop
Dementie is een syndroom waarbij de hersenen niet meer functioneren zoals voorheen: informatie wordt moeilijker doorgegeven, waardoor mensen vergeetachtig kunnen worden of soms moeite krijgen met erg alledaagse handelingen. Wereldwijd, en ook in België, stijgt het aantal mensen met dementie jaarlijks: elke 4 seconden krijgt iemand de diagnose. De Wereld Gezondheid Organisatie ( WHO ) noemt dementie daarom prioriteit nummer 1 voor de nabije toekomst. Hoewel het medisch onderzoek naar de ziekte de laatste jaren veel vooruitgang heeft geboekt, kunnen we dementie nog niet genezen. Daarom wordt in zorginstellingen en door overheden ook steeds meer ingezet op ‘zorgen’ in plaats van ‘genezen’, een missie waarbij een interactieve en sociale dagbesteding een belangrijke rol kan spelen en het welbevinden van mensen met dementie kan verhogen.

Onbekend dan toch niet altijd onbemind?
Zowel de mensen met dementie als hun zorgverleners hebben een steeds diversere achtergrond. De Alzheimer Liga vraagt daarom al jaren naar onderzoek over zingevende, culturele activiteiten voor mensen met dementie en wil te weten komen hoe we die kunnen organiseren in een samenleving met steeds meer diversiteit. In klassieke erfgoedkoffers of -rondleidingen grijpt men daarvoor vooral terug naar gekende voorwerpen, muziek of foto’s, om de persoon met dementie zo herinneringen uit een ver verleden te laten oprakelen. “Voor sommige mensen met dementie is dat inderdaad een erg fijne tijdsbesteding. Ze houden ervan herinneringen op te halen met hun familie en vrienden. Heel wat mensen met Alzheimer hebben echter andere voorkeuren die, door de heersende stereotypen in de samenleving, nog te vaak over het hoofd worden gezien. In de perceptie leeft nog steeds dat mensen met dementie niet kunnen of willen bijleren, maar dat klopt absoluut niet”, vertelt Astrid Luypaert, van het project ‘Erfgoed & Alzheimer’. “Uit een bevraging van de inwoners , professionele verzorgers en mantelzorgers van het Heilig Hart woonzorgcentrum in Kortrijk, die via een sessie in aanmerking kwamen met verschillende objecten en methodieken, bleek een duidelijke voorkeur voor onbekende objecten. Tijdens de activiteiten, met als thema ‘geloof en bijgeloof’ en met voorwerpen uit het ‘Huis van Alijn’ in Gent, vonden de bewoners het minstens even leuk, en vaak zelfs leuker, om aan de slag te gaan met objecten van religies of continenten waar ze minder vertrouwd mee waren. Ze vonden het super fijn erover bij te leren en die te bespreken in de groep, die voor de testactiviteiten erg divers was samengesteld. Ook de band met hun verzorgers veranderde door de diversiteit aan mensen, objecten en verhalen in de groep. Er ontstond meer gelijkheid en een wederzijdse dialoog in hun gesprekken over de voorwerpen.”

"Hoe meer zintuigen, hoe beter"

Tast toe!
Tijdens het onderzoek werden personen met dementie en hun zorgverleners niet alleen bevraagd over hun favoriete objecten, maar ook over hun voorkeuren voor het gebruik van verschillende zintuigen. “We zien daarbij in de meeste gevallen een duidelijk signaal: hoe meer zintuigen betrokken worden, hoe beter, al blijft het wel belangrijk om een goede balans te zoeken” , vertelt Astrid Luypaert. Eerder onderzoek toonde al aan dat mensen met dementie makkelijker overprikkeld raken. Dit nieuwe project koppelde die conclusies aan erfgoedbeleving en musea. “Sommige mensen met Alzheimer, zeker patiënten waarbij de ziekte al wat verder gevorderd is, worden niet altijd gelukkig van museumgebouwen, die erg druk of moeilijker toegankelijk kunnen zijn. Om ervoor te zorgen dat ze ook tijdens hun ziekte en na hun verhuis naar een zorginstelling toegang hebben tot cultuur, kunnen we het museum veel beter binnenbrengen in het woonzorgcentrum, dat hun vertrouwde omgeving is en veel minder obstakels bevat .”
Het project ‘Erfgoed & Alzheimer’ bouwt ook voort op ander, eerder onderzoek, bijvoorbeeld over het belang van esthetiek en erfgoedwaarde voor mensen in het algemeen. “Dat de objecten uit een museum komen, had een opvallende invloed op de uitkomst van de activiteiten. Mensen met dementie hebben een hogere gevoeligheid voor esthetiek, ze omringen zich graag met huiselijkheid, of met mooie kleuren en leuke materialen . Bovendien zagen we dat voorwerpen uit een museum meer succes hadden dan een dagelijks voorwerp uit hun onmiddellijke omgeving, omdat de objecten, en dus ook de activiteiten, als meer bijzonder en belangrijker werden ervaren.”

Lachende gezichten bij iedereen aan tafel
Een laatste belangrijke conclusie van het onderzoek behandelt het welbevinden van erfgoedactiviteiten op personen met dementie, maar ook hun verzorgers. “Ongeacht hun gender, afkomst, religie en leeftijd zien we al op korte termijn een verbetering van hun welzijn, zowel bij patiënten als bij verzorgers. Veel deelnemers geven aan zich rustiger, gelukkiger en voldaan te voelen na activiteiten met voorwerpen uit het museum. Ander onderzoek, dat hun welbevinden op langere termijn onderzocht, suggereert dezelfde resultaten. Zeker als je weet dat minstens 20% van de mensen met dementie met depressieve gevoelens kampt, kun je concluderen dat dit soort activiteiten dus een wezenlijk verschil kunnen maken”, stelt Luypaert.

“Eigenlijk zijn er heel veel mogelijkheden voor dit soort projecten. Ga met mensen met dementie in dialoog over wat zij graag willen en probeer vooral te kijken naar wat wél kan, in plaats van wat niet meer lukt”, besluit ze.

Wie alle cijfers wil nalezen of tips and tricks wil om zelf aan de slag te gaan, vindt meer informatie in de toegankelijke publieksgids ‘Erfgoed & Alzheimer’ via https://b3eacdba-d042-407f-a0a6-930e877e00c3.filesusr.com/ugd/eefd7c_69….