Littekens als leidraad. Herbestemming van de abdijhoeve te Sint-Truiden

Littekens als leidraad. Herbesteming van de adijhoeve te Sint-Truiden.

What we need is continuity. Historic preservation is not sentimentality but a psychological necessity. We must learn to cherish history and to preserve worthy old buildings. We must learn how to preserve them, not as pathetic museum pieces, but by giving them new uses (Huxtable, 1973).

Littekens
Een litteken is een overgebleven deel. Het is een herinnering aan een gebeurtenis en het zal altijd zichtbaar blijven. Niet alleen mensen hebben littekens, ook gebouwen, want vanaf het moment dat ze bewoond worden, verkrijgen ze een soort menselijkheid. Aan deze littekens hangen meestal verhalen en herinneringen vast. Hierdoor krijgen mensen prikkels en worden ze gestimuleerd om het verleden achter het gebouw te begrijpen.

Herbestemming is een actueel fenomeen dat tegenwoordig erg in trek is. We gebruiken het om oude gebouwen een plaats te geven in een hedendaagse context. Het verleden van deze gebouwen kunnen we terugvinden in die ‘littekens’. Deze littekens vertellen al dan niet onbewust of bewust de verhalen en herinneringen die het gebouw met zich meedraagt. Jammer genoeg worden de littekens in gebouwen met een negatief verleden vaak genegeerd. In mijn scriptie ben ik op zoek gegaan naar manieren om de verhalen van gebouwen met een negatief verleden terug in de kijker te zetten door te werken met de aanwezige littekens en hun verhalen.

 Strategieën
In het eerste deel van mijn onderzoek ben ik op zoek gegaan naar verschillende herbestemmings- en restauratiestrategieën die het mogelijk maken om te werken met littekens. Deze strategieën zouden het ontwerpen met littekens eenvoudiger moeten maken. In dit deel van mijn onderzoek is gebleken dat architecten reeds onbewust zijn omgegaan met de littekens van gebouwen. Littekens kunnen zichtbaar en onzichtbaar voorkomen. Zichtbare littekens zijn de uiterlijke kenmerken van het gebouw. Hieronder kunnen we scheuren, vochtplekken en wrakstukken van ruïnes onderbrengen. In onzichtbare vorm spreken we van een sterke emotionele energie die er rond het gebouw hangt. Denk aan ‘Reflecting Absence’ in New York van Peter Walker en Michael Arad dat een representatie is van het gruwelijke 9/11. De grimmige sfeer hangt nu nog rond de site van de WTC-torens.

 Abdijsite, Sint-Truiden
Gekoppeld aan mijn onderzoek naar littekens heb ik gewerkt rond de Trudo-abdij in Sint-Truiden. De abdij vormt sinds jaar en dag de basis van de stad. De geschiedenis en ontwikkeling van de stad hangt dus samen met die van de abdijsite.  Ondanks het feit dat de stad veel moeite steekt in zijn toerisme heeft het te kampen met een dalend toeristenaantal. De abdijsite restaureren en herbestemmen zou dit dalend aantal in positieve zin kunnen beïnvloeden. Ik heb onderzoek gedaan naar de geschiedenis, de ontwikkeling, de huidige situatie en de knelpunten van de site. Na dit onderzoek heb ik geprobeerd om de mogelijke oplossingen en een toekomstvisie uit te schrijven. 

Wie vandaag de abdijsite van Sint-Truiden verkent zal zijn bezoek wellicht afsluiten met enerzijds gevoelens van verwondering en bewondering voor wat het verleden in dit historisch stadshart aan betekenis en kracht heeft nagelaten en anderzijds met een zeker onbehagen en een aantal onbeantwoorde vragen. De abdijsite heeft iets onbestemds over zich. Zo kan het niet blijven. Er moet in de toekomst ongetwijfeld nog een en ander gebeuren (Vlaeminck, 1990). 

Abdijhoeve
Na het algemeen onderzoek van de site ben ik dieper in gegaan op de dienstgebouwen en de abdijhoeve. De dienstgebouwen waren vroeger het kloppend hart van de abdij. Er was zeer veel bedrijvigheid aanwezig. Tegenwoordig is dit deel van de site een verwaarloosd achtergebied dat slecht onderhouden wordt. De abdijhoeve van de dienstgebouwen is in 1992 vernield door een ontploffing van de Cicindriabeek. Deze beek liep onder het gebouw door en zorgde in die tijd voor de aan-/ en afvoer van levensmiddelen. Deze ontploffing en dit negatief verleden heeft vele littekens achtergelaten. Ik ben dan met de strategieën van mijn onderzoek aan de slag gegaan en heb zo geprobeerd om de littekens te integreren in een nieuw ontwerp voor de dienstgebouwen. 

De dienstgebouwen waren, zoals reeds gezegd, de stevige ruggengraat van de abdij maar ze waren slechts toegankelijk voor de knechten en meiden, de horigen en pachters, die de dienstgebouwen in die tijd bevolkten. De bedrijvigheid die vroeger aanwezig was moet terugkomen. Het programma moet zowel aantrekkelijk zijn voor toeristen als inwoners. Ambacht en gezelligheid moet centraal staan. Zo zal het programma bestaan uit een ambachtelijke bakkerij, een streekproductenwinkel, een brouwerij, een bottelarij, een bijhorend fruit- en biercafé, een kinderopvang, een vergaderzaal en twee woningen. Een uitgebreid programma voor een complex gebouw.

Door mijn strategieën toe te passen op de abdijhoeve en de dienstgebouwen heb ik gemerkt dat dit het ontwerpproces zeker vereenvoudigd. Het vertrekken vanuit de littekens creëerde een basis voor een nieuw ontwerp. Deze basis werd door de strategieën een mooie combinatie tussen nieuw en oud. Zo blijft er ruimte voor verhalen. Niet alleen heb ik gewerkt met bestaande littekens maar heb ik zelf ook littekens gecreëerd. Zo heb ik zelf ook verhalen gemaakt voor toekomstige generaties. 

Conlusie
Als conclusie kunnen we stellen dat het belangrijk is voor de geschiedenis en de verhalen dat we de littekens gaan conserveren en integreren in ons ontwerp. Littekens negeren zou betekenen dat we herinneringen gaan wegnemen en dat het gebouw betekenisloos wordt. Gebouwen zijn skeletten van de geschiedenis. Hierdoor kunnen we het verleden beter begrijpen en door te werken met littekens kunnen we de verhalen terug tot leven roepen.