LUISTEREN, EEN (DENK)SPORT?

In de klas, thuis, op het werk of tijdens je vrije tijd: je hebt het wellicht al eens ervaren, die extra moeite die je moest leveren om het gesprek te volgen. Hoe komt het dat luisteren of het volgen van een gesprek soms vermoeiend kan aanvoelen?

Hoe luisteren we?

Luisteren is als een (denk)sport. Het is een actief proces dat automatisch volgt nadat onze oren geluidssignalen oppikken. In onze hersenen vinden vervolgens verschillende verwerkingsprocessen plaats zodat we kunnen antwoorden op een vraag, ons kunnen oriënteren, weglopen voor gevaar of lachen met een mopje. Onze hersenen zijn zo’n vernuftig systeem dat ze verstoorde/ontbrekende spraaksignalen zelf bijsturen. In onze hersenen worden woordcombinaties die we vroeger reeds hoorden, onthouden. Bovendien houden ze rekening met het gespreksonderwerp en onze grammatica. Ik wandel aan het str… geeft daarom als logische invulling het woordje ‘strand’ en niet ‘straat’ omdat we dan het voorzetsel ‘op’ in plaats van 'aan' en en het lidwoord ‘het’ in plaats van ‘de’ hanteren.

Een hoge mate van luisterinspanning kan je levenskwaliteit aanzienlijk verstoren

Tussen je oren

De inspanning die ontstaat tijdens het luisterproces, wordt luisterinspanning genoemd, en is dus een probleem dat zich letterlijk tussen onze oren ontspint. Zoals de meeste sporten, presteer je bij luisteren het best zonder blessures en in een optimale omgeving. Zo maken gehoorverlies of een lawaaierige omgeving het luisteren extra uitdagend. Een hoge mate van luisterinspanning kan je levenskwaliteit aanzienlijk verstoren. Beetje bij beetje onthoudt men zich van diverse sociale activiteiten en in sommige gevallen loert de kans op een depressie om de hoek. Daarom is het belangrijk om een onderzoek te voeren naar een eenvoudige luisterinspanningstest om dergelijke klachten in kaart te brengen.

Meten is weten: de luisterinspanningstest

Een luisterinspanningstest brengt de luisterinspanning in dagelijkse luistersituaties in kaart. Op basis van de resultaten op deze test kan vervolgens gehoorrevalidatie opgesteld worden om de luisterinspanning te reduceren en bijgevolg de levenskwaliteit te verhogen.

Het doel van dit onderzoek was om een dergelijke luisterinspanningstest te optimaliseren die eenvoudig afgenomen kan worden én betrouwbare resultaten oplevert. De onderzoeksgroep audiologie van de Universiteit Gent ontwikkelde een gedragsmatige dubbeltaaktest. Deze dubbeltaaktest bestaat uit twee taken die je eerst afzonderlijk (=enkel) en daarna tegelijk (=dubbel) moet uitvoeren. De ene taak is een luistertaak waarbij je cijfers al dan niet in aanwezigheid van een continue, monotone achtergrondruis moet herhalen. De tweede taak is een geheugentaak waarbij je de plaats van vlekken in een raster moet onthouden. De luisterinspanning wordt afgeleid uit de verschilscore tussen beide testcondities (enkel versus dubbel) en wordt uitgedrukt aan de hand van een percentage. 0 procent betekent hierbij geen luisterinspanning en 100 procent maximale luisterinspanning. Deze methode simuleert zo het multitasken tijdens het dagelijks leven waarbij onze aandacht verdeeld wordt over verschillende taken. Het spreekt voor zich dat je weinig fouten zal maken op de geheugentaak als je deze afzonderlijk uitvoert. Wanneer er tegelijk een luisteropdracht bijkomt die prioriteit krijgt, zal je meer fouten maken op de geheugentaak.

Voor mijn masterproef werden vier variaties op de bovenstaande dubbeltaaktest samengesteld. Voor de luistertaak werden naast éénlettergrepige cijfers ook tweelettergrepige woorden (vb. bloempot) gepresenteerd. Daarnaast werden zowel cijfers als woorden in twee types achtergrondruis aangeboden, namelijk de monotone ruis (vergelijkbaar met het geruis van een defecte televisie) en spraakgeruis afkomstig van verschillende mensen die door elkaar praten. In het dagelijks leven horen we vaker woorden dan cijfers. Bovendien komt spraakruis ook vaker voor dan de monotone ruis van toestellen. De verhouding tussen de luidheid van cijfers of woorden ten opzichte van de achtergrondruis werd gevarieerd. Zo werden gemakkelijke – spraak veel luider dan ruis – en moeilijke luistercondities – spraak stiller dan ruis – gebruikt.

100 paar oren onder de loep

Het gehoor van 100 normaalhorende volwassenen tussen 18 en 69 jaar werd uitgebreid getest. Een aantal screeningstesten werden uitgevoerd om beïnvloedende factoren te elimineren. Denk aan aandachtsstoornissen, taalstoornissen of gehoorproblemen die kunnen leiden tot een hogere mate aan luisterinspanning. Vervolgens werden de vier variaties van de dubbeltaaktest bij iedere deelnemer afgenomen in een willekeurige volgorde. De resultaten van mijn masterproef bevestigden wetenschappelijke literatuur die voorspelde dat de mate van luisterinspanning groter is bij tweelettergrepige woorden ten opzichte van éénlettergrepige cijfers. Bij woorden moeten onze hersenen dubbel zoveel elementen verwerken. Daarnaast kunnen we bij cijfers gemakkelijker een gokje wagen omdat de antwoordmogelijkheden veel beperkter zijn (cijfer 1 tot en met 12).

Uit de resultaten bleek ten eerste dat de gemiddelde luisterinspanning van alle afgenomen luistercondities zeer laag was, namelijk tussen 3,3% en 16,4%. Dit resultaat werd ook verwacht, daar de proefpersonen allen een normaal gehoor hadden. Ten tweede werd vastgesteld dat de scores gelijk waren voor beide types ruis. Het luisteren naar woorden of cijfers vroeg dus evenveel luisterinspanning bij de monotone ruis als bij de spraakruis. Ten derde bleek uit de resultaten van dit onderzoek dat de luisterinspanning groter was voor gemakkelijke luistercondities dan voor moeilijke luistercondities. Dit was een verarssende bevinding. Intuïtief zou je denken dat de luistertaak met een laag achtergrondruisniveau gemakkelijker te combineren valt met de geheugentaak dan de moeilijke luistertaak met hoog achtergrondruisniveau. Een verklaring voor dit fenomeen ligt bij de aandachts- en leereffecten. De volgorde van de testafname, zijnde van gemakkelijk naar moeilijk speelt een belangrijke rol. Aangezien dezelfde woorden doorheen de verschillende tests herhaald werden, kan vermoed worden dat de deelnemers de woorden gemakkelijker herkenden naar het einde van de testafname. Daarnaast leert het brein hoe het met de storende elementen beter kan omgaan.

Van theorie naar praktijk

De resultaten van mijn masterproef bieden nieuwe inzichten in de huidige luisterinspanningstest. Zo zou de luisterinspanningstest met woorden de reële luisterinspanning het meest evenaren. Verder onderzoek naar realistische luistercondities is belangrijk om de luisterinspanningstest te blijven optimaliseren. Eenmaal deze test geïmplementeerd kan worden in de praktijk kunnen we de klacht van ‘toegenomen luisterinspanning’ bij slechthorenden objetiveren en meenemen in een revalidatieproces. Zo hopen we zoals ‘sportcoaches’ de mensen met een hoge mate aan luisterinspanning te ondersteunen en ze van hun ‘blessures’ af te helpen, op weg naar een betere levenskwaliteit!