Mantelzorger tussen kracht en onmacht

“Moeders dragen kinderen door de morgen, kinderen dragen moeders door de avond”

Mantelzorger, velen zijn het of kennen iemand die zorg draagt voor iemand in z’n naaste omgeving. Een zeer belangrijke groep die een veelomvattende rol van informele zorg op zich neemt en daarbij vaak ondersteund wordt door professionele thuiszorgverstrekkers (formele zorg). Een samenwerking waarbij de relatie tussen formele en informele zorg, onbekend terrein bleek te zijn in de literatuur. Daarom werd binnen dit onderzoek gefocust op de vraag hoe deze relatie tussen formele en informele zorg vormgegeven wordt door mantelzorgers van thuiswonende, hulpbehoevende ouderen. Van hieruit werd een kwalitatief onderzoek opgezet waarbij semi-gestructureerde interviews en een retrospectieve biografische methodiek gehanteerd werden om diepgaand in gesprek te gaan met mantelzorgers.

Vermaatschappelijking en vergrijzing

Mantelzorg is en wordt een steeds belangrijker begrip in onze samenleving. Het gegeven dat familie, vrienden, buren,.. zorgen voor een hulpbehoevende naaste, is aan belang beginnen toenemen, mede in kader van de vermaatschappelijking van de zorg. Hierbij ligt de focus voornamelijk op informele zorg ter vervanging en ondersteuning van formele zorg. Eveneens dient de impact van de vergrijzing hierin niet vergeten te worden. Steeds meer ouderen in onze maatschappij, impliceren namelijk meer zorgvragen en hulpbehoevendheid. Deze twee fenomenen maken dat de druk op de mantelzorgers van ouderen groter wordt en de invulling van hulp anders ingevuld en beleefd wordt.

Beleving van professionele hulp

Complexe situaties zijn het waarin mantelzorgers zich begeven en waarin ze met vele factoren geconfronteerd worden, zo bleek uit het gevoerde onderzoek. Complexe situaties waarin professionele zorgverstrekkers het verschil kunnen maken naar de draagkracht van mantelzorgers toe. Evenwel brengt deze samenwerking fricties met zich mee en blijkt dat professionele hulpverleners als partners in de mantelzorg een veelzijdig en ambigu gegeven is. Het begint bij het (moeilijke) aanvaardingsproces rond de professionele zorgverstrekkers in huis. Waarbij het, zowel voor de mantelzorgers als de ouderen, ingrijpend is om ‘vreemde’ professionele zorgverstrekkers in huis te hebben. Daarna voelt het doorgaans als een verlichting om professionele thuishulp ter ondersteuning te hebben, het geeft de mantelzorgers namelijk meer ademruimte.

“Professionele hulp is wat nu zuurstof is voor een Coronapatiënt, ik denk dat je het zo moet zien. Als wij weten dat zij daar zijn, dan valt die druk van mij en mijn zus onze schouders. Dat is letterlijk fysiek dat wij dat voelen. 'Oef, eventjes een paar uur onbezorgd zijn’”.

Deze ondersteuning werd doorgaans gekoppeld aan de vanzelfsprekendheid waarmee mantelzorgers hun rol opnemen, de professionele zorgverstrekkers laten het namelijk meer als een vanzelfsprekendheid aanvoelen. Echter staat tegenover deze professionele en ontlastende thuishulp, dat een deel van de privacy moet wijken. Dit weegt voornamelijk door voor de inwonende mantelzorgers, hun gevoel van privacy wordt danig verstoord aangezien zij hun privacy het meest intensief delen met de hulpbehoevende oudere. Eveneens blijkt de sociale component heel belangrijk, waarbij karakters kunnen botsen maar dat een goede band met de professionele zorgverstrekkers tot een waardevolle hulpverleningsrelatie kan leiden, dewelke verder rijkt dan louter het verzorgende.

Beleidsmatige invloed

Moeilijkheden worden er ook ervaren omtrent vraaggerichte hulpverlening. Hierbij wordt zorg op maat als zeer belangrijk maar te weinig toegepast ervaren door de mantelzorgers. Zorg op maat, in de mate van het mogelijke, kan hun rol nochtans positief beïnvloeden naar draagkracht toe. Dit toont het belang van goed afgestemde professionele hulp aan, waarbij een moeilijke evenwichtsoefening tussen vraag en aanbod dient gemaakt te worden. Verder kwam in het gevoerde onderzoek naar voor dat er onvoldoende tussenkomst is in de financiële last die zorgkosten met zich meebrengen. Naast het financiële speelt het gevoelsmatige ook een belangrijke rol. Waardering bleek een belangrijk gevoel voor mantelzorgers, dit zowel van de professionele zorgverstrekkers, beleid als van de ouderen zelf. Waardering ter erkenning van hun veelomvattende rol!

Belang eerstelijnswerkers

Voor de mantelzorgers is het geen gemakkelijke opdracht om een zorgnetwerk aan professionele hulpverlening uit te bouwen en te blijven vormgeven. De vraag naar ondersteuning hierin weerklonk duidelijk, want ze staan er doorgaans alleen voor. Hierin kunnen huisartsen een meer prominente rol spelen, want in de huidige praktijk blijkt de opvolging vooral gericht op de oudere en diens medische toestand. Sociaal werkers kunnen ook een belangrijke rol spelen in de ondersteuning van mantelzorgers, zoals in de uitbouw van een passend zorgnetwerk. Echter werden zij enkel genoemd in een ziekenhuis- en revalidatiecontext, waarbij de ondersteuning tijdelijk is en de toegankelijkheid beperkt blijft tot patiënten. De roep naar sociaal werkers om brede ondersteuning te bieden aan mantelzorgers klonk duidelijk.

Gerontological social work

“Ik heb dat altijd gezegd, ik vind dat zo spijtig dat er geen platform is waar dat je terecht kan, om vandaar uit begeleid te worden naar professionele hulp”.

Er is geen centraal platform of er zijn geen specifiek opgeleide sociaal werkers waarbij mantelzorgers met hun situatie, vragen, moeilijkheden,… terecht kunnen. Mantelzorgers komen geleidelijk of vaak abrupt in een zorgsituatie terecht, waarin ze zelf en doorgaans met geringe kennis van het zorglandschap, een zorgnetwerk dienen uit te bouwen. Hierbij zouden gerontological social workers, die in ouderen gespecialiseerd zijn, als aanspreekpunt en partner kunnen fungeren om de mantelzorgers bij te staan.

Corona

De actuele gezondheidscrisis rond ‘Covid-19’ heeft de wereld in z’n greep en zo ook hulpbehoevende ouderen en hun mantelzorgers. Deze hulpbehoevenden kunnen zeker niet aan hun lot overgelaten worden. De rol van de mantelzorger blijft dus hoegenaamd enorm belangrijk in deze tijden van Corona. Zij blijven tijdens deze crisis verder zorgen voor hun naaste en hebben hun rol meestal uitgebreid zodat er minder professionele zorgverstrekkers bij hun naaste dienen langs te gaan. Hierdoor kan het risico tot besmetting aanzienlijk ingeperkt worden.

“Omwille van de coronacrisis komen er zo goed als geen professionele hulpverleners langs. Juist komt de verpleegster nog dagelijks langs (…) en springen wij extra bij als mantelzorgers”.

Evenwel ervaren de ouderen en de mantelzorgers een groter sociaal isolement doordat de professionele hulpverleners minder langskomen maar vooral omdat hun context, zoals kinderen, kleinkinderen,... amper een bezoek mogen brengen.

Dit onderzoek toont de relatie tussen mantelzorgers en professionele zorg in al zijn facetten. Een relatie vol betekenis!