Marketing en sociale semiotiek: UNESCO werelderfgoed in Vlaanderen
ICE is hot
UNESCO werelderfgoed in Vlaanderen
ICE of immaterieel cultureel erfgoed. Hebben we dat in Vlaanderen? Jazeker! En we mogen er trots op zijn ook. De laatste jaren zijn een aantal erfgoedelementen uit Vlaanderen door UNESCO erkend als cultureel werelderfgoed. We moeten wel goed opletten hoe we dit erfgoed aan de buitenwereld kenbaar maken.
Elk jaar schenkt de media aandacht aan verschillende erfgoedactiviteiten. Maar zijn we ons eigenlijk wel bewust van het belang van dit erfgoed? De invloed die ons erfgoed uitoefent op de toeristische sector is bijvoorbeeld best groot. Een hot topic binnen deze sector is namelijk ‘place branding’, of het promoten van een bepaalde stad als toeristische trekpleister. Cultureel erfgoed wordt vaak gebruikt voor ‘place branding’. Er worden namelijk allerlei culturele aspecten mee in de verf gezet. Zowel gebouwen als speciale jaaractiviteiten kunnen toeristen naar Vlaanderen lokken. Denk maar aan Aalst carnaval of de Heilig Bloedprocessie in Brugge. Deze evenementen trekken jaarlijks duizenden bezoekers.
FARO (Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw) omschrijft cultureel erfgoed als “de sporen uit het verleden die ook vandaag nog betekenisdragend zijn voor groepen mensen en die we daarom koesteren en aan toekomstige generaties proberen door te geven”. Hierbij wordt ook nog eens een onderscheid gemaakt tussen roerend (kunstwerken), onroerend (gebouwen en landschappen) en immaterieel erfgoed (tradities, kennis). Dit onderscheid is niet voor iedereen duidelijk. Vooral de omschrijving van immaterieel erfgoed is moeilijk te bepalen, omdat het zo’n breed begrip is. De FARO-definitie zegt dat erfgoed een specifieke betekenis heeft voor een beperkte groep mensen. Hoe zit het dan met de rest van Vlaanderen? Zijn we ons eigenlijk wel bewust van het erfgoed in onze omgeving? Zo ja, kennen we dan ook de gevaren waaraan ons erfgoed momenteel wordt blootgesteld?
De meest voorkomende gevaren voor cultureel erfgoed zijn de opkomende globalisering, massatoerisme, milieuproblemen en oorlogen. Globalisering zorgt ervoor dat het cultuurveld een soort supermarkt wordt, waar we allemaal ons karretje kunnen vullen. We mogen echter onze eigen identiteit en onze eigen kwaliteiten niet uit het oog verliezen. Ook de toeristische sector handelt in cultuur. Enerzijds stimuleert toerisme de lokale economie, maar het is tevens schadelijk voor het erfgoed. Zo worden traditionele muziek en dans omgetoverd tot favoriete bezienswaardigheden voor reizigers en lokale arts and crafts worden verkocht als kitscherige souvenirs. Cultuur wordt in oorlogen gebruikt als wapen om de lokale bevolking te treffen en zo hun identiteit af te pakken. Om deze gevaren het hoofd te bieden, treedt UNESCO op als organisatie voor het behoud van ons cultureel erfgoed.
De erkenning van het erfgoed door UNESCO gebeurt natuurlijk niet van vandaag op morgen. Hier gaat een lang proces aan vooraf. In dit proces moeten heel wat formulieren worden ingevuld en bronmateriaal worden aangeleverd. Die informatie moet de organisatie overtuigen dat het erfgoed uiterst waardevol is en dus bescherming nodig heeft. Enkele recente voorbeelden van immaterieel erfgoed in Vlaanderen die een UNESCO-erkenning in de wacht sleepten, zijn het jaartallenleven in Leuven, Krakelingen en Tonnekensbrand in Geraardsbergen, Aalst carnaval en de Heilig Bloedprocessie in Brugge. Een gevolg van dit UNESCO-label is dat de steden in kwestie verplicht zijn het erfgoed te beschermen en levendig te houden.
Om de beoordelingscommissie van UNESCO te overtuigen van de waarde van het erfgoed, maken de kandidaten een promotiefilmpje dat verschillende aspecten van het erfgoed toelicht. De manier waarop dit filmpje wordt gemaakt, heeft uiteraard invloed op de beslissing van de commissie. Daarom moet men goed afwegen welke informatie zeer sterk in de verf moet worden gezet en welke informatie men misschien beter niet aan bod laat komen. Een goed voorbeeld is het carnaval van Aalst, dat elk jaar kritiek krijgt in de media over dronkenlappen in de straat en incidenten door overmatig alcoholgebruik. Dit is informatie die uiteraard niet wordt gebruikt om de commissie te overtuigen van waardevol erfgoed. Voor Aalst carnaval wordt de nadruk gelegd op de historische achtergrond en het actieve gebruik van het dialect. Deze informatie wordt verder aangevuld met fotomateriaal en videofragmenten.
Op dit moment zijn er een aantal elementen die gescreend worden door de commissie en die waarschijnlijk binnenkort op de werelderfgoedlijst zullen komen. Erfgoed is een zeer actueel onderwerp dat een positieve bijdrage levert aan de identiteit van Vlaanderen als toeristische bestemming. We mogen als Vlaming dan ook trots zijn op al de verborgen schatten die we in huis hebben. Het is belangrijk dat we ons sterker bewust worden van deze erfgoedpareltjes en dat we ons immaterieel cultureel erfgoed blijven doorgeven aan onze kinderen en kleinkinderen, opdat de toekomstige generaties kunnen genieten van de vele Vlaamse tradities, gebruiken en gewoonten.
