Masterplan Spoor Oost - Van spoorwegemplacement naar groene leefbare stadsruimte

Op zoek naar leefbare stadsruimte

Hoe zal de stad er in de toekomst uitzien? Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat de stad leefbaar blijft? Wat doen we nu met grote stukken stadsruimte die vrijkomen? Met onze masterproef hebben we op deze vragen een antwoord willen bieden aan de hand van het gebied Spoor Oost te Antwerpen. Onze masterproef “Masterplan Spoor Oost – Van spoorwegemplacement naar groene leefbare stadsruimte”[1] focust daarbij op de ruimte die vrijkomt wanneer het rangeerstation wordt opgeheven, ruimte die op een kwalitatieve en duurzame manier kan worden opgenomen in de stad.

De masterproef maakt deel uit van Studio Groene Singel, een samenwerking tussen KU Leuven en AG Stadsplanning Antwerpen. Deze ontwerpstudio focust zich op de Strategische Ruimte Groene Singel te Antwerpen. Hierbij werd onderzocht hoe de ruimte rondom Ring en Singel kwalitatief ontwikkeld kan worden om zo de integratie in de stad te verbeteren. Dit alles binnen het denkkader dat door AG Stadsplanning werd opgetekend in de synthesenota “Durven dromen van een Groene Rivier”[2].

Binnen de studio is eerst gewerkt aan een gezamenlijk vertrekpunt. Dit heeft geresulteerd in het inleidend boek “Dromen van een Groene Rivier – Denkoefeningen voor de Antwerpse Singelruimte”[3]. Het vormt een uitgebreide studie van alle beschikbare documentatie rondom de Groene Singel, gaande van de geschiedenis van de ruimte, verschillende studies vanuit AG Stadsplanning tot lopende projecten. Binnen het kader van Studio Groene Singel werden vervolgens verschillende projectsites uitgekozen die bijdragen aan het ontwikkelen van de Strategische Ruimte Groene Singel. Het spoorwegemplacement Spoor Oost kan worden beschouwd als een van de kernsites binnen deze Strategische Ruimte.

In de huidige situatie is Spoor Oost een verhoogd spoorwegplateau aan de rand van Borgerhout. De site is onderdeel van de spoorweginfrastructuur rond de Antwerpse binnenstad. Zo vormt ze het verlengde van het voormalige spoorwegemplacement Noord, het huidige Park Spoor Noord en maakt ze tegelijkertijd de schakel met het verhoogd Ringspoor. Door haar grote omvang en strategische ligging biedt deze plek enorme opportuniteit tot duurzame uitbreiding van het stedelijk weefsel.

De kern van ons masterplan wordt gevormd door de publieke ruimte, het park en een marktplein aan de Singel. Borgerhout wordt via een insnede in het landschap verbonden met de publieke voorzieningen die dit plein omringen. Park en plein worden opgespannen tussen de bestaande woonblokken van Borgerhout en een nieuwe bouwzone aan de Singel. Voor deze bouwzone wordt ingezet op een ecologische wijk via compacte en energiezuinige gebouwen waarin hedendaags gewerkt en gewoond kan worden.

De ontwikkeling Spoor Oost kadert in het idee van stadslandbouw. Naast open en toegankelijke ruimte krijgt ook voedselproductie een plaats. Het park is een zelfonderhoudende groene long die zich uitstrekt over de hele site. Door gebruik te maken van verschillende landbouwvormen krijgt Spoor Oost een zeer verscheiden karakter. De stadsboerderij als centrale voorziening verzorgt het beheer en de organisatie van het park en beschikt in ruil over de opbrengsten om lokaal te verwerken en verhandelen. Het masterplan voor Spoor Oost stuurt op deze manier aan op een ecologisch verantwoorde stadsuitbreiding waarin het voorzien van groene leefbare ruimte centraal staat.

Ons masterplan zet in op de eigenheid van de site, zowel geschiedkundig als ruimtelijk en streeft naar een groene uitbreiding van het district Borgerhout. Grenzend aan de Noordersingel maakt Spoor Oost echter ook deel uit van de Strategische Ruimte Groene Singel, een Groene Rivier tussen binnenstad en buitenwijken. Met de positionering van het park wordt een groene verbinding gemaakt tussen Park Spoor Noord en Rivierenhof. Nieuwe fietswegen in combinatie met de bestaande infrastructuur zorgen ervoor dat deze parken gelinkt worden met de rest van de stad.

Het masterplan zorgt op deze manier voor een integratie van de ecologische ruimte Groene Singel in de lokaal verankerde stadsuitbreiding van Spoor Oost in Borgerhout. De principes van stadslandbouw zetten hierbij aan tot een evenwichtige ontwikkeling en duurzame samenwerking tussen de verschillende programma-onderdelen. Zo wordt gezorgd voor een duurzame stadsontwikkeling die ook voor de komende generaties de stad een aangename woon- en werkomgeving laat zijn.

[1] STEENS, Pieter; VAN DIJCK, Inne; Masterplan Spoor Oost. - Van spoorwegemplacement naar groene leefbare stadsruimte,
   Masterproef Studio Groene Singel, KU Leuven Departement ASRO, 2013.

[2] HAINE, Kitty et al., Durven dromen van een Groene Rivier.- De visie van de stad op de ontwikkeling van de Strategische Ruimte
   Groene Singel, AG Stadsplanning, Antwerpen, 2009.

[3] STUDIO GROENE SINGEL, Dromen van een Groene Rivier.- Denkoefeningen voor de Antwerpse Singelruimte,
   Masterproef Studio Groene Singel, KU Leuven Departement ASRO, 2013.