Meditatief Dansen - Basale Stimulatie toegepast

Danssessies voor personen met ernstig meervoudige beperking.



Een groepsactiviteit samenstellen voor personen bij wie de individuele behoeften primeren. Het is geen evidentie. Maar net zij hebben er de meeste behoefte aan. Om een aangepaste activiteit te realiseren, moeten een aantal aandachtspunten geïntegreerd worden. Ik doe mijn verhaal vanuit de ervaringen in de leefgroep waar ik stage liep.





Leven met een beperking



Het heersende beeld in de samenleving rond mensen met een functiebeperking is er nog altijd een van medelijden. Velen zullen mij ongelijk geven, en niemand zal openlijk durven te beweren dat het hebben van een beperking nog een taboe is. Maar commentaren van de man in de straat zeggen genoeg: “Oh, die sukkelaars” of “ Die ene keer dat ze buiten komen…” of nog  “Pas op voor de regen, ze gaan ziek worden”.



Die mensen zien enkel de beperkingen en maken hen bijgevolg gehandicapt. In de sector kiezen wij ervoor te spreken van mensen met een beperking, omdat wij ernaar streven om de gevolgen van die beperking met aangepaste ondersteuning te compenseren, zodat het geen handicap hoeft te worden. Een eenvoudige illustratie hiervan is een prothese.

Voor personen met een ernstig meervoudige beperking ligt dit al moeilijker. “zij kunnen niets, hoe moet je dat dan compenseren”, “het zijn plantjes”. Ook dit zijn uitspraken van mensen die nog nooit in contact zijn gekomen met deze doelgroep. Als je enkele dagen doorbrengt met een persoon met een ernstig meervoudige beperking, blijf je verbaasd achter. Het is wonderbaarlijk om te zien wat zij bereiken met hun weliswaar beperkte mogelijkheden. Met een lach, een traan of een plotse beweging geven zij aan wat ze willen, wat hun voorkeur geniet. De enige vereiste is dat wij ons open stellen voor dit communicatieniveau, de lichaamstaal, en dat we de mogelijkheden ervan niet onderschatten. Deze primaire, basale vorm van communiceren is dan ook de uitvalsbasis van mijn scriptie rond meditatief dansen.



Meditatief dansen, het concept



Het concept ‘meditatief dansen’ is nog vrij onbekend, en als je er al iets van hoort, is het vooral in de context van relaxatie, zen, yoga … Het concept bestaat erin dat we doorheen de verschillende dansen tot een hoger bewustzijn komen, ons ik. Je danst individueel in groep. Wat wil zeggen dat je deel uitmaakt van een groep die samen danst, maar het bereiken van dat hoger bewustzijn is volledig afhankelijk van je individuele inzet, motivatie en concentratie.

Het voordeel van het dansen in groep is de energie die het samenzijn uitstraalt. Het zorgt net voor dat tikkeltje méér.

 

De dansen gaan meestal door in halfverduisterde lokalen. Andere kenmerken zijn: een centraal punt, een vaas of lamp die je helpt om te concentreren, te mediteren. Ook het vormen van symbolen doorheen de dansen; het gebruik van folkloristische dansen; het gebruik van gebaren;… zijn kenmerken.



Vertaald naar een activiteit, aangepast aan de noden van personen met een ernstig meervoudige beperking, biedt dit concept heel wat voordelen. Deze personen zijn heel vaak, zij het niet altijd, gevangenen in hun eigen lichaam. Zij willen wel ervaringen opdoen, maar bezitten niet de mogelijkheden om dit zelfstandig te doen. Als wij hen daarbij niet ondersteunen, dreigen zij geïsoleerd te geraken van hun omgeving, maar ook van zichzelf. Het is immers zo dat wij van kleinsaf aan via spelen, ervaren hoe ons lichaam eruit ziet, hoe het in elkaar steekt, wat we kunnen en wat niet. Als je niet in staat bent om die ervaringen op te doen, raak je vervreemd van je eigen lichaam. Je moet je maar eens neerleggen op een bed met een poster aan het plafond. In het begin is dit interessant, je kijkt wat er allemaal op staat, maar na een tijdje werkt dit slaapverwekkend. Recht staan en iets anders doen, is hier geen optie. Je zit immers gevangen in je eigen lichaam. Het gevolg is dat je je afzondert, je gaat je concentreren op lichamelijke ongemakken: je rug begint pijn te doen, je voelt steken in je schouders… maar je kan je niet verleggen. Je ledematen beginnen te tintelen en zijn plotseling gevoelloos. Je weet precies niet meer waar je benen beginnen en waar ze stoppen. Als je jezelf op een hardere ondergrond legt, is het effect des te groter.



Met deze kleine schets is de leefwereld van deze personen gemakkelijker te begrijpen. Door te bewegen, te dansen geven wij deze personen een stuk kennis over hun eigen lichaam. Door dit samen te doen, in groep, bevorderen we hun sociale contacten. We laten hen kennismaken met de andere leden uit de groep en dit op een positieve manier.



Het werken met een halfverduisterd lokaal biedt ook pluspunten. Wij hingen in de vier hoeken van de ruimte lichtobjecten op verschillende hoogtes, in diverse kleuren. Doordat wij bewegen doorheen de ruimte, verandert constant de lichtinval, wat zorgt voor een constante visuele prikkeling. Het is belangrijk dat een prikkeling niet ééntonig is, maar dat die de aandacht trekt en die ook kan houden.



Het echte meditatieve aspect, het hoger bewustzijn, is hier het eigen lichaamsbeeld. Doorheen de dansen bieden we ervaringen aan, die hen helpen bij de ontdekking ervan. Herhaling is hierbij belangrijk. In het begin is er immers altijd verbazing. Na een tijdje raken ze vertrouwd met de beweging en kunnen ze zich meer ontspannen, waardoor ze zich gaan concentreren op de belevingen in en rond hun lichaam. De luchtverplaatsing van een wapperend doek, het gevoel in hun buik bij het plotse ronddraaien, het voelen van linten…. Het is natuurlijk ook belangrijk dat zij de tijd krijgen om zich te kunnen concentreren op deze ervaringen. Daarom beperken we ons per dans tot één of twee bewegingen die we gedurende het hele liedje herhalen. Ook de volgorde van de liedjes wordt in iedere danssessie behouden. We beginnen immers altijd met een aankondiging, een soort opwarmer, en sluiten ook altijd af. Bij sommige kinderen zie je een glimlach verschijnen wanneer het eerste liedje start. Dat zegt al genoeg.

 

Basale stimulatie



Natuurlijk zit er wel meer achter deze activiteit dan zomaar dansen, relaxeren en ontspannen. We hebben ons voor de uitwerking gebaseerd op het concept basale stimulatie, door Andreas Fröhlich. Dit concept komt de laatste jaren meer en meer voor in de zorgsector. Het vraagt dan ook om wat meer uitleg.



Het eigene aan basale stimulatie is dat het vertrekt vanuit de meest basale, primaire zintuigen, namelijk het vibratorische (de trillingen), het somatische (de voelen) en het vestibulaire (het evenwicht). Deze nabijheidszintuigen, worden de primaire zintuigen genoemd, omdat ze reeds aanwezig zijn in de baarmoeder en dus geen enkele graad van ontwikkeling vragen. Een baby zweeft rond in de baarmoeder, hij voelt het vruchtwater rond zich (somatische) en raakt af en toe de baarmoeder wand aan (somatisch). Terwijl hij daar ondersteboven hangt (vestibulair), hoort en voelt hij de stem van zijn ouders (de trillingen).

Bovendien is er slechts één vereiste om deze methode toe te passen en dat is onze aanwezigheid. Enkel op deze manier kunnen we tot een primaire, basale vorm van communicatie komen. Door aanrakingen, een glimlach, een traan, spierspanning… kunnen we ons eigen handelen afstemmen op de behoeften van de persoon in kwestie.



Het doel van basale stimulatie is dan ook om de persoon informatie te verschaffen over zijn omgeving, zijn lichaam en hem op die manier uit zijn isolatie te halen, wat nauw aansluit bij het dansconcept.

Het gehanteerde uitgangspunt om dit doel te verwezenlijken is: “Ik voel dat ik beweeg – ik beweeg zodat ik me voel”. Dit vraagt om verduidelijking. Tijdens het dansen, voeren we bewegingen uit op een bepaalde manier zodat de persoon voelt dat hij beweegt. Zo gaan we niet zomaar rondstappen. Als we vooruit of achteruit gaan, staan we altijd eerst even stil, zodat de persoon de overgang voelt en dat hij zichzelf voelt bewegen. Anderzijds is het zo dat wij de bewegingen, danspassen zo gekozen hebben opdat de persoon zichzelf zou voelen. Het is namelijk de bedoeling dat hij zijn lichaam leert kennen. Vandaar dit tweevoud.



Als we deze primaire zintuigen toepassen, dan zien we dat de muziek voor de trillingen zorgt. We kiezen voor rustige muziek met een duidelijk ritme. Wanneer de pasjes en het ritme goed aansluiten, helpt dit bij het verwerken van de prikkels. Het afwisselend vooruit-achteruit bewegen, creëert een bepaald gevoel in de buik dat het evenwichtsgevoel beïnvloed. En bij het ronddraaien, of wapperen van het doek voel je de luchtverplaatsing op je gelaat.



Het aangename aan deze activiteit is dat we, ook al heeft iedere persoon zijn eigen behoeften, we toch kunnen samen dansen. De individuele noden kunnen perfect worden ingepast in het groepsgebeuren. Dat is te merken na afloop. De personen zijn rustiger, sommigen vallen zelfs in slaap.