The multi-actor mirror neuron system: Can individuals represent multiple observed movements simultaneously?

Spiegeltje(s), spiegeltje(s) aan de wand: De rol van spiegelneuronen in multi-actor interacties

“De mens is een sociaal dier, hij is niet gemaakt om alleen te leven” (Aristoteles)

Onderzoek van de federale overheid toont aan dat de modale Belg zo’n elf uur per week – oftewel zeventwintig procent van de vrije tijd – aan sociale activiteiten besteedt. Tel daar de sociale contacten bij op die zich afspelen buiten de vrije tijd en men komt al snel tot de conclusie dat de woorden van Aristoteles niet uit de lucht gegrepen zijn.

Spiegelneuronen als basis voor sociale interactie

In tegenstelling tot de vanzelfsprekendheid waarmee sociale interacties plaatsvinden, zijn de onderliggende processen ervan echter minder duidelijk. Zelfs bij een simpele interactie zoals het schudden van een hand komt immers heel wat kijken. Om ervoor te zorgen dat men niet naast elkaars hand grijpt, is het bijvoorbeeld nodig dat individuen kunnen voorspellen welke baan de andere hand zal afleggen tijdens het reiken. Uit onderzoek is gebleken dat dit in belangrijke mate mogelijk wordt gemaakt door de manier waarop het gedrag van anderen verwerkt wordt in de hersenen. Zo tonen beeldvormingsstudies aan dat bepaalde neuronen – genaamd spiegelneuronen – niet alleen geactiveerd worden bij het uitvoeren, maar ook bij het observeren van een actie. Deze neuronen stellen het brein dus in staat om de acties van anderen te verwerken alsof ze zelf worden uitgevoerd. Het is dit mechanisme dat individuen toestaat om de bewegingen van anderen accuraat te voorspellen. Het maakt het namelijk mogelijk om de eigen motorische kennis (“hoe zou ik het zelf doen?”) te betrekken bij dit proces.

Wat met multi-actor interacties?

Hoewel er eensgezindheid is over de belangrijke rol van spiegelneuronen in sociale interacties, dient er toch een belangrijke kanttekening gemaakt te worden. Het onderzoek naar spiegelneuronen heeft zich namelijk uitsluitend toegespitst op de rol van deze neuronen in interacties tussen twee personen. In het dagelijkse leven daarentegen speelt een groot deel van de interacties zich af tussen meerdere personen onderling. Wanneer men bijvoorbeeld een zwaar voorwerp moet verplaatsen, is het vaak nodig om samen te werken met meer dan één persoon. Daarbij is het uiteraard van cruciaal belang dat de verschillende personen in staat zijn om hun bewegingen op elkaar af te stemmen. Dit vereist echter dat elke betrokken persoon de acties van alle andere betrokken personen op een efficiënte manier kan monitoren. Een interessante mogelijkheid is dat dit gebeurt door de acties van al deze actoren tegelijk te spiegelen.

Het spiegelmechanisme als automatische imitatie

Om de rol van spiegelneuronen in multi-actor interacties te onderzoeken werd in deze scriptie beroep gedaan op het fenomeen van automatische imitatie. Dit is het verschijnsel waarbij mensen geneigd zijn om het gedrag van anderen onbewust te imiteren. Aan de oorsprong van dit kopieergedrag ligt het spiegelmechanisme: aangezien de acties van anderen verwerkt worden alsof ze zelf worden uitgevoerd, ontstaat bij het zien van een beweging automatisch de neiging om deze beweging na te doen. Wellicht het meest bekende voorbeeld hiervan is wanneer twee gesprekspartners elkaars houding en gedrag onbewust kopiëren.

In een laboratoriumsetting wordt automatische imitatie doorgaans onderzocht aan de hand van een specifieke taak (figuur A). In deze taak wordt aan de deelnemers gevraagd om te reageren op een symbolische stimulus door middel van een vingerbeweging. In figuur A wordt bijvoorbeeld verwacht dat de deelnemers hun wijsvinger opzij bewegen wanneer W verschijnt en hun pink opzij bewegen wanneer P verschijnt. Cruciaal is echter dat de deelnemers zelf ook een hand op het scherm zien waarvan de wijsvinger of de pink opzij beweegt. Dit betekent dat de hand op het scherm een beweging maakt die ofwel gelijk is ofwel tegengesteld is aan de beweging die verwacht wordt van de participant. Indien deze methode wordt toegepast, tonen de resultaten steevast aan dat de reactietijden versneld worden door een overeenkomende geobserveerde beweging, maar vertraagd worden door een tegengestelde geobserveerde beweging. De beweging van de hand op het scherm wordt met andere woorden onbewust geïmiteerd.

Automatische imitatie van meerdere actoren

Om te kunnen onderzoeken of het brein in staat is om de bewegingen van meerdere actoren tegelijk te spiegelen, werd de bovengenoemde taak uitgebreid. In plaats van één enkele hand, zagen de deelnemers twee verschillende handen op het scherm (figuur B). Terwijl de deelnemers reageerden op de letter W of P met een beweging van de wijsvinger of de pink, voerden deze handen onafhankelijk van elkaar een beweging uit die gelijk of tegengesteld was aan de verwachte beweging van de deelnemers.

De invloed van spiegelneuronen werd vervolgens onderzocht door twee situaties binnen deze taak te analyseren, namelijk de situatie waarin de twee handen eenzelfde beweging maken en de situatie waarin de twee handen een verschillende beweging maken. In het geval van eenzelfde beweging, zou het spiegelen van beide bewegingen moeten leiden tot een vergroot imitatie-effect. Dit komt omdat de beweging in kwestie vanuit twee bronnen tegelijkertijd opgewekt wordt. In het geval van twee verschillende bewegingen, zou het spiegelen van beide bewegingen daarentegen moeten leiden tot een imitatie-effect dat zichzelf opheft. Wanneer de twee handen een verschillende beweging uitvoeren, wordt immers één beweging opgewekt die overeenkomt met de vereiste respons en één beweging die tegengesteld is aan de vereiste respons. Aangezien een overeenkomende beweging de respons versnelt en een tegengestelde beweging de respons vertraagt, is het gevolg dat het ene imitatie-effect het andere opheft. Beide hypotheses werden, in overeenstemming met een multi-actor spiegelmechanisme, bevestigd.

Conclusie

De resultaten van het huidige onderzoek doen vermoeden dat het menselijk brein inderdaad in staat is om de acties van verscheidene personen tegelijk te spiegelen. Dit resultaat brengt ons een stap dichter bij het ontrafelen van de processen die sociale interactie – en bijgevolg de sociale aard van de mens – mogelijk maken. Toch dient opgemerkt te worden dat dit onderzoek nog in zijn kinderschoenen staat. Een belangrijke volgende stap is bijvoorbeeld om expliciet te onderzoeken in welke mate dit meervoudig spiegelmechanisme bijdraagt aan interacties tussen meerdere personen. Daarnaast is het van belang dat onderzoek naar het meervoudig spiegelmechanisme wordt uitgebreid naar hersenstudies. Werk aan de winkel dus!