Naar een buitengerechtelijke echtscheiding in België?

Naar een buitengerechtelijke echtscheiding in België?

“Zodra u deze overeenkomst ondertekent, wordt deze verzonden naar de rechtbank. Ik zie u schrikken, maar geen zorgen: u hoeft zelf niet te verschijnen. De functie van de rechtbank is louter administratief en binnen een drietal maanden bent u uit de echt gescheiden. Wel wijs ik u erop dat omwille van de COVID-19 pandemie de rechtbanken een nog grotere achterstand hebben, waardoor het langer kan duren.”

Dit vertelde een notaris aan zijn cliënten in de zomer van 2020. De scheidende echtgenoten leefden reeds een jaar feitelijk uit elkaar en waren eindelijk, na lang onderhandelen, tot een overeenkomst gekomen over alle gevolgen van de echtscheiding. Ze wilden nu zo snel mogelijk verder met het nieuwe hoofdstuk in hun leven en elk afzonderlijk een nieuw huis kopen, maar dit was dus in principe nog niet mogelijk.

Indien de echtgenoten in België uit de echt wensen te scheiden, is dit mogelijk op twee wijzen: de echtscheiding met onderlinge toestemming en de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting. Bij beide procedures komt de rechtbank tussen, zelfs indien geen sprake is van een conflict en de echtgenoten een akkoord hebben bereikt over alle gevolgen van de echtscheiding, zoals de wet vooropstelt bij de echtscheiding met onderlinge toestemming.

Wat de notaris vertelde aan zijn cliënten was niet geheel correct en al zeker niet indien de echtgenoten minderjarige kinderen hebben. De rechtbank heeft wel degelijk een controlebevoegdheid op de overeenkomst over de gevolgen van de echtscheiding voor de minderjarige kinderen. Toch kan de vraag worden gesteld of deze bevoegdheid niet kan worden overgenomen door een andere instantie. De taak van de rechtbank bestaat immers uit het beslechten van geschillen. In de hypothese dat de echtgenoten voorafgaand aan de echtscheiding een globaal akkoord hebben gesloten over de gevolgen van de echtscheiding is er de facto geen sprake van een geschil. Welke is dan nog de meerwaarde van de tussenkomst van de rechtbank?

De drempel om te scheiden zou hoger zijn wanneer de procedure via de rechtbank dient te verlopen. Het huwelijk is evenwel niet meer de onaantastbare hoeksteen van de maatschappij die het destijds wel was en scheiden is al lang geen schandvlek meer, maar dagdagelijkse realiteit; meer dan de helft van de huwelijken eindigt immers door een echtscheiding.

Hoewel een evolutie merkbaar is in de samenleving, is uit de echt scheiden zonder tussenkomst van de rechtbank, hetzij een buitengerechtelijke echtscheiding, thans in België niet mogelijk. Er is recent dienaangaande nog geen uitgebreid objectief onderzoek gevoerd. Dit in tegenstelling tot dertien andere Europese landen waar de buitengerechtelijke echtscheiding wel mogelijk en soms zelfs verplicht is.

In een rechtsvergelijkend onderzoek werd getracht het huidig Belgisch echtscheidingsrecht in vraag te stellen en te onderzoeken of in België een wetgevend kader dient te worden gecreëerd voor een buitengerechtelijke echtscheiding alsook aan welke voorwaarden moet worden voldaan alvorens scheidende echtgenoten hiervan gebruik kunnen maken.

Naar een buitengerechtelijke echtscheiding in België!

Voor echtgenoten zonder minderjarige kinderen meen ik dat een buitengerechtelijke echtscheiding mogelijk dient te worden gemaakt op voorwaarde dat de voorafgaande overeenkomst wordt gecontroleerd door de notaris waarbij de echtgenoten bij hem op afspraak komen om alles te overlopen. Na een wachtperiode van vijftien dagen spreekt de notaris de echtscheiding uit. De notaris wordt doorgaans aanzien als dé specialist in het opmaken van sluitende overeenkomsten. Toch mag hij niet het monopolie bezitten voor het opstellen van de voorafgaande overeenkomst. De notaris als enige “meest gepaste deskundige” is een illusie en er dient steeds te worden gekeken naar de persoonlijke situatie van de echtgenoten en naar de capaciteiten van een andere mogelijke deskundige (advocaat of bemiddelaar). Door die keuzemogelijkheid voor de echtgenoten bestaat het risico dat de echtgenoten door het bos de bomen niet meer zien; hierbij kan de overheid helpen door middel van een online keuzehulp. Aan de hand van de antwoorden op de diverse vragen krijgen de echtgenoten advies over hun “meest gepaste deskundige”. De tussenkomst van deze deskundige dient mijns inziens niet te worden verplicht, maar uitdrukkelijk te worden aanbevolen.

Ook echtgenoten met minderjarige kinderen dienen de mogelijkheid te krijgen uit de echt te scheiden zonder tussenkomst van de rechter. Voor hen dient de procedure evenwel anders te verlopen: De echtgenoten worden verplicht beroep te doen op een deskundige (advocaat, bemiddelaar of notaris) om samen de voorafgaande overeenkomst op te stellen. Deze deskundige kan – op vraag van het kind – een gesprek hebben met het minderjarig kind over de beslissingen van de ouders. Zodra de overeenkomst is opgesteld, wordt het onderdeel met betrekking tot de minderjarige kinderen door het Openbaar Ministerie getoetst. Indien het Openbaar Ministerie van oordeel is dat de overeenkomst dient te worden gewijzigd, worden zowel de deskundige als de echtgenoten daarvan op de hoogte gebracht zodat zij deze samen kunnen aanpassen, waarna de overeenkomst opnieuw ter controle wordt voorgelegd. Nadien wordt de volledige overeenkomst naar de notaris verstuurd en verloopt de procedure op dezelfde wijze als voor echtgenoten zonder minderjarige kinderen. Deze procedure besteedt meer aandacht aan het belang van het minderjarig kind dan de huidige gerechtelijke procedure: Vooreerst krijgt het kind effectief de kans te worden gehoord. Ten tweede worden de echtgenoten door de deskundige, op wie ze verplicht beroep dienen te doen, gewezen op het belang van een goede regeling voor hun kinderen en zal hierover beter worden nagedacht. De kinderregeling wordt zowel gecontroleerd door het Openbaar Ministerie als door de notaris. De notaris dient dit te doen in het kader van zijn taak als openbaar ambtenaar en zal daarvoor verantwoordelijk zijn.