Waarom is Rusland tegen holebi's?
De terugkeer naar traditionele waarden
De laatste jaren is de repressie van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders (LHBT) een kenmerk van het Russisch regime geworden, tot grote ergernis van de Europese Unie. De EU heeft de laatste jaren immers de promotie van LHBT-rechten tot speerpunt van haar buitenlands beleid gemaakt. De Unie blijkt dat beleid echter niet in Rusland te kunnen doorvoeren. In 2013 is dat op de voorgrond van de internationale politiek verschenen toen het Russische federale parlement unaniem ‘propaganda voor niet-traditionele seksuele relaties’ in het bijzijn van kinderen verbood. LHBT-rechten zijn sindsdien een van de zovele twistpunten tussen de EU en Rusland. De vraag is echter waar die plotse nadruk op LHBT-rechten vandaan komt. Waarom is de Russische politieke elite plots zo nadrukkelijk homofoob geworden?
Deze repressie afdoen als een reliek van het verleden is onnauwkeurig en bovendien onwijs. Rusland heeft in haar geschiedenis geregeld relatief open geweest voor homoseksualiteit. Het gaat dus niet zomaar om een restant uit een ver verleden. Daarnaast getuigt zo’n opvatting van eurocentrisme, aangezien de West-Europese evolutie als norm voor de rest van de wereld wordt gezien. Het is daarentegen noodzakelijk om te doorgronden waarom de Russische overheid net nu zo streng is geworden voor homoseksuelen en waarom zij daarvoor zo veel steun vindt bij de bevolking. Pas wanneer de EU hier een adequaat antwoord op vindt, zal het in staat zijn om op een effectieve manier het debat te kunnen aangaan met Rusland. In plaats van enkel de eigen identiteit publiek te bevestigen, kan de Unie zo ingaan op de argumenten die Rusland aandraagt tegen LHBT-rechten.
De herkomst van de LHBT-repressie ligt grotendeels in de zogenaamde ‘neotraditionalistische ommezwaai’. De laatste jaren is het discours rond traditionele waarden zwaar beginnen wegen op het Russische binnenlands en buitenlands beleid. De elites roepen op om Rusland spiritueel te hernieuwen en onafhankelijk te maken van Westerse, decadente invloeden. Zij aanzien de liberale interpretatie van de mensenrechten als de oorzaak van morele verloedering die Rusland uiteindelijk op de knieën moet krijgen voor het Westen. Om deze hernieuwing te leiden, kijkt men naar de Russisch Orthodoxe Kerk en politieke leiders die hun mannelijkheid tot handelskenmerk maken. Het is in dit verhaal dat de repressie van homoseksuelen een symbolische rol vervult. Het representeert een nieuwe, traditionalistische interpretatie van de mensenrechten.
Het onderzoek
In mijn thesis zoek ik naar de verbanden tussen de verschillende argumenten tegen LHBT-rechten in het Russisch buitenlands beleid en het discours rond traditionele waarden. Daarvoor heb ik officiële documenten, speeches en interviews geanalyseerd van het Kremlin, de Russisch Orthodoxe Kerk en Vladimir Poetin. Voor elke actor heb ik gekeken welke argumenten zij aandragen en met welke elementen van het neotraditionalisme zij dit staven. Zo kom ik uit op zes argumenten tegen LHBT-rechten gekoppeld aan tien elementen van neotraditionalisme, voor elke actor op een andere manier samengesteld.
Uit deze oefening blijkt dat de zaak vooral complexer is dan in het Westen vaak voorgesteld wordt. Ten eerste bouwen de argumenten tegen LHBT-rechten op bekommernissen die diep geworteld zitten in het Russische politieke systeem. Zo gebruikt Poetin bijvoorbeeld zijn afkeer voor homoseksuelen om zijn publiek imago van stoere mannelijke leider staande te houden, wat essentieel is om te overleven in de machocultuur van de Russische politiek; of wijzen alle actoren op de slechte invloed van homoseksualiteit op de demografische crisis in Rusland die al decennialang het Russische bevolkingsaantal doet afnemen met dramatische snelheid. Ten tweede blijkt het voorbarig om te spreken over ‘het Russische standpunt’, aangezien de verschillende actoren op heel verschillende manieren argumenteren. Men kan niet zomaar aannemen dat Poetin voor het Kremlin spreekt of dat de Russische Orthodoxe Kerk het officiële standpunt van de overheid verdedigt.
Naar een geïnformeerde discussie
Een eerste stap in elk goed meningsverschil is begrijpen waar het standpunt van je tegenstander vandaan komt. In politiek blijkt dit een zeer moeilijke opgave, zeker als er levens op het spel staan. Toch zou het de Europese Unie lonen om kennis te nemen van de neotraditionalistische ommezwaai in Rusland. LHBT-rechten zijn slechts één thema waarin de hang naar traditionele waarden steeds zichtbaarder wordt. Als de EU het water niet te diep wil laten worden tussen zichzelf en buurland Rusland, kan het beter rekening houden met deze ontwikkelingen en erop anticiperen. Er is immers meer nodig dan morele veroordelingen om het lot van homoseksuelen in Rusland werkelijk te verbeteren.
