Vijf vragen over factchecking in Vlaamse geschreven media
Vlaamse factchecks zijn niet altijd even grondig
Factchecks zitten in de lift in de Vlaamse media, maar er zijn wel wat werkpunten. Pieter De Vocht schreef er zijn masterscriptie over (UAntwerpen).
1. Factchecks zijn vandaag alomtegenwoordig. Hoe verklaart u dat?
Ze zijn ontstaan in de Verenigde Staten, in de jaren 90 al. Door de opkomst van het internet konden burgers hun mening delen en ontstonden blogs waarop uitspraken van politici gecontroleerd werden. In 2003 richtte de universiteit van Pennsylvania de website Factcheck.org op, later volgden PolitiFact en Fact Checker, de zogenaamde ‘big three’. Het waaide over naar Vlaanderen. In 2012 was Knack het eerste geschreven medium dat factchecks publiceerde. Andere media volgden. Sinds enkele jaren boomen de factchecks.
2. Wat hebt u precies onderzocht?
Ik heb alle factchecks verzameld die tussen 2012 en april 2019 verschenen in Vlaamse geschreven media: 572 in totaal. Vervolgens heb ik ze allemaal gelezen en gecodeerd op basis van een aantal criteria. Zo wilde ik een databank creëren, maar ook de kwaliteit van die factchecks onder de loep nemen. Het is dus het eerste wetenschappelijk overzicht van factchecking in Vlaanderen.
3. Waaraan moet een goede factcheck voldoen?
Het International Fact-Checking Network (IFCN) heeft een aantal duidelijke regels opgesteld, maar vreemd genoeg krijgt geen enkel Vlaams medium hun label. Zelf heb ik gewerkt met vier voorwaarden, gebaseerd op de IFCN-regels: grondigheid, transparantie, onpartijdigheid en systematiek.
4. Hoe goed scoren de factchecks in Vlaamse geschreven media?
Niet zo best. In veel factchecks worden te weinig bronnen opgevoerd, en al zeker te weinig geschreven bronnen. Meestal draven experts op. Daardoor wordt het moeilijk voor de lezer om de factcheck-oefening over te doen. Wel opvallend: de vaste factchecker van Knack, Jan Jagers, is de enige die systematisch veel kwaliteitsvolle bronnen consulteert. Hij gaat doorgaans erg grondig en transparant te werk. Omdat hij veruit de meeste Vlaamse factchecks heeft geschreven, zijn de data vertekend. Het Jagers-effect, zeg maar.
5. Wat is uw advies voor factcheckers?
Ik zou graag meer politieke factchecks zien: in Vlaanderen worden vooral berichten over gezondheid, relaties en psychologie gefactcheckt, terwijl het net een sterk middel kan zijn om politici ter verantwoording te roepen. Maar het lijkt me vooral belangrijk dat redacties zich bewuster worden van de vereisten van een goede factcheck. Het zou een label voor waarheid moeten zijn, wat het nu helaas niet altijd is.
