De solisten van het protest
Wie in Rusland protesteert, riskeert sinds 2012 hoge straffen. Toch is dat geen waterdichte maatregel. Wie op straat wil komen om iets aan te klagen, doet dat nu gewoon alleen. Volgens de letter van de wet zijn deze eenpersoonsprotesten geen demonstraties, maar individuen die hun recht op vrije meningsuiting uitoefenen. Zo glippen ze door de mazen van het net.
In 2008 volgde Dmitri Medvedev de Russische president Vladimir Poetin op. Weinig nieuws onder de zon: Poetin bleef de touwtjes strak in handen houden. Hij werd vicepremier onder Medvedev en het gebrek aan vrijheid van meningsuiting bleef ook na deze ‘machtswissel’ problematisch. Toen Poetin zich in 2012 opnieuw verkiesbaar stelde, reageerden de Russen door massaal op straat te komen voor eerlijke verkiezingen.
Poetin raakte datzelfde jaar tóch verkozen en de gevolgen waren niet min. Om te vermijden dat deze protesten zich zouden herhalen, kwamen er nu zware straffen op demonstraties. Wie het nog waagde om op straat te komen riskeerde tot een miljoen roebel boete (ongeveer 15.000 euro) en gevangenisstraffen tot vijf jaar. Hoewel de vrijheid van vereniging in de Russische grondwet staat, arresteerde de politie steeds vaker demonstranten zonder geldige reden.
Toch laten opstandige Russen zich niet zomaar het zwijgen opleggen. Ze trekken nog altijd de straat op tegen het beleid, maar ze doen het nu gewoon alleen. De impact van deze acties volgt niet meer uit de massale aanwezigheid, maar uit de omstaanders die de eenpersoonsprotesten registreren en op sociale media plaatsen.
Zes op de tien demonstranten uit ons onderzoek werden onwettelijk gearresteerd. Sommigen werden opgenomen in een psychiatrische instelling of verbannen naar een strafkolonie
Marie Dewaegenaere (UGent) legde een databank aan van eenmansacties op basis van Russische nieuwssites en sociale media. Ze vond 369 zuivere eenpersoonsprotesten. Ze vindt het belangrijk om de aandacht te vestigen op dit fenomeen: “Het is een hardnekkige mythe dat Russen passieve burgers zijn. Dat klopt niet: internationale media pikken deze kleinschalige protesten nu eenmaal veel minder op.”
Broodprijzen
De eenpersoonsacties die wél opgemerkt worden, zijn die van de bekende opposanten en activisten in de grootsteden. “Toch wordt het grote merendeel van de eenpersoonsprotesten uitgevoerd door minder bekende Russen uit de provincies. Gepensioneerden, ambtenaren, veteranen, studenten, huismoeders, kunstenaars … Ze gaan allemaal de straat op. Deze mensen komen vooral op voor de rechten van de ‘kleine man’. Ze protesteren tegen de stijgende broodprijzen, de gebrekkige huisvesting en de slechte gezondheidszorg.”
Het grote merendeel van de eenpersoonsprotesten wordt niet uitgevoerd door bekende opposanten en activisten, maar door onbekende Russen uit de provincies.
Het soloprotest mag dan wel de wet omzeilen, helemaal ongevaarlijk is het allesbehalve. Het Kremlin is niet opgezet met deze evolutie en doet er alles aan om de protesten te onderdrukken.
Strafkolonie
“Zes op de tien demonstranten uit ons onderzoek werden onwettelijk gearresteerd. Velen werden veroordeeld tot boetes en administratieve gevangenisstraffen en sommigen werden opgenomen in een psychiatrische instelling of verbannen naar een strafkolonie.”
Ook de Russische pers doet zijn duit in het zakje in een poging om het protest te ondermijnen en schildert de deelnemers aan protestacties af als ‘vijanden van het volk’. En ook het pro-Kremlinkamp weet de protesten te saboteren, simpelweg door er zelf bij te gaan staan. Het eenmansprotest wordt zo een regulier protest en wel strafbaar.
Het is een hardnekkige mythe dat Russen passieve burgers zijn
De plaatsen waar legaal actie mag worden gevoerd slinken, toch blijven de actievoerders de publieke ruimte opzoeken. “Het opeisen van deze ruimte is een overwinning op zich. Zo zetten ze hun eisen kracht bij en vestigen ze de aandacht op het excessieve politiegeweld. Deze protesten zijn als spreekwoordelijke kanaries in de koolmijn, in een sfeer van intolerantie tegen verzet.”
Promotor: prof. dr. Sami Zemni
Marie Dewaegenaere (UGent) nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2018. Studeer je dit jaar af en verdient jouw bachelor- of masterproef meer aandacht? Doe mee aan de Vlaamse Scriptieprijs 2019 en maak kans op prijzen tot 2.500 euro!
Dit artikel verscheen ook op de website van MO* magazine.
