Op zoek naar parasieten in Afrika
Voor zijn masterthesis reisde microbioloog Hans Carolus (KU Leuven) zes weken lang naar het Karibameer in Zimbabwe. Samen met een team lokale biologen zocht hij er naar zoetwaterslakken. Of beter gezegd, naar trematoden, de parasieten die zich via deze slakken verspreiden.
Het Karibameer ligt op de grens tussen Zambia en Zimbabwe en is het grootste kunstmatige meer ter wereld. Het is een gedroomd speelterrein voor biologen: het meer is eigenlijk een ondergelopen vallei, waardoor alle leven er nog relatief nieuw is. Bovendien stikt het er van de parasieten, wat niet uitzonderlijk is voor een Afrikaans meer. Helaas zijn er in Zimbabwe weinig middelen voor de moleculaire technieken die nodig zijn om die parasieten correct te identificeren.
'Verwaarloosde' parasieten
De onderzoekers focusten zich op trematoden. Trematoden zijn parasitaire platwormen. Er zijn tot nu toe maar liefst 18000 verschillende soorten trematoden beschreven, maar één ding hebben ze allemaal gemeen: ze ontwikkelen zich als larven in zoetwaterslakken, waarna ze die verlaten om mensen of dieren te infecteren. De ziektes die ze veroorzaken vallen onder de zogenaamde 'verwaarloosde ziektes', die wetenschappelijk en financieel erg onderbelicht zijn.
We hebben op basis van DNA een eigen diagnosemethode ontwikkeld. Deze methode kan over de hele wereld ingezet worden
Parasieten identificeren op basis van het uiterlijk is erg moeilijk, als je weet dat de slakken soms maar enkele millimeters groot zijn. De parasieten zijn zelfs nauwelijks zichtbaar met het blote oog. Het gevolg: een te grote foutenmarge. En dat is een probleem, voor biologen, voor de veiligheid van de bevolking, de veeteelt en de visserij. Een oplossing is het gebruik van DNA-analyse voor identificatie.
Invasie
Hans Carolus: “Vroegere DNA-analysemethodes zochten alleen naar soorten die runderen of mensen konden infecteren. Daarom ontwikkelde ik voor mijn thesis eerst een nieuwe, aangepaste diagnosemethode. Die kan alle trematodensoorten detecteren, maar geeft ook informatie over parasieten die belangrijk zijn voor mensen en vee. Met die methode sluiten we dus valse negatieven uit: als we nu geen trematoden vinden, zijn er echt geen aanwezig.” Een techniek die over de hele wereld ingezet kan worden in het parasietenonderzoek.
Tijdens de zes weken in Zimbabwe verzamelden de onderzoekers zoveel mogelijk zoetwaterslakken, die ze achteraf analyseerden. En niet alle slakken en trematoden waren lokale bekenden. Zoals een slak uit Noord-Amerika, een potentiële drager van de Fasciola of leverbotworm, die de lever van mensen, vee en zelfs olifanten kan infecteren.
De schuldige van deze invasie aan invasieve soorten? De waterhyacint, een Amerikaanse sierplant die het goed doet in het kunstmatige meer. Niet alleen is deze plant het perfecte overzeese transportmiddel voor geïnfecteerde zoetwaterslakken, ze overwoekert bovendien grote delen van het meer.
Zombieslakken
Leucochloridium neemt het brein van de slak over. Op aansturen van de parasiet verplaatst die slak zich naar hogergelegen, zonnige plaatsen. Ondertussen nestelt de parasiet zich in de voelsprieten en vormt daar pulserende kleurrijke banden. Zo wordt de slak opgemerkt door de eindgastheer van de parasiet: een vogel met een appetijt voor slakken.
Promotoren: prof. dr. Filip Volckaert, dr. Tine Huyse, prof.dr. Maxwell Barson
Hans Carolus nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2018. Studeer je dit jaar af en verdient jouw bachelor- of masterproef meer aandacht? Doe mee aan de Vlaamse Scriptieprijs en maak kans op prijzen tot 2.500 euro!
Dit artikel verscheen ook op de Eos-blog en in de Vlaamse Scriptiekrant
Fotoverslag
