Zijn psychopaten bad or mad? Een eeuwige tweestrijd.

Meer dan ooit leven we in tijden van crisis. In de ruime zin van het woord, want naast de economische crisis worden de items in het nieuws dagelijks gevuld met aanslagen en ander leed. Leed dat vaak dichter bij huis wordt aangedaan dan we zouden willen. Als we de recente geschiedenis van België bekijken, dan duiken namen op zoals Dutroux, De Gelder, Janssen. Individuen die niet alleen gezorgd hebben voor de vertrouwenscrisis binnen het gerecht, maar ook binnen de samenleving de mensen met een verslagen blik doen kijken naar de maatschappij waarin we leven. Beesten en berouwloze criminelen van het grootste kaliber lijken nog een eufemisme om hen te benoemen. Niemand staat stil bij het feit dat mensen vaak gedetermineerd zijn door wat in hun hoofd omgaat. Als het nu zo is dat psychopaten geestesgestoord zijn, kunnen we hen dan de daden die ze plegen wel kwalijk nemen. Juridischer verwoord: kunnen we ze dan wel toerekeningsvatbaar verklaren? Het is namelijk zo dat in de DSM-V, de wereldwijde bijbel der erkende geestesstoornissen en-ziekten, psychopathie opgenomen heeft als een geestesstoornis. Kunnen we dan niet stellen dat psychopathie gelijkgesteld moeten worden met andere vormen van geestesstoornissen en dat zij bijgevolg ontoerekeningsvatbaar moeten worden verklaard?

Het antwoord op bovenstaande vraag is echter niet zo evident. Om dit schijnbaar juridische vraagstuk te kunnen beantwoorden, is het zo dat we ons niet louter in de wetboeken of rechtswetenschappelijke werken mogen verdiepen. Een psychopaat die voor de rechter verschijnt, wordt eerst geanalyseerd en gediagnosticeerd door een forensisch psychiater. Zij hebben de sleutel in handen om iemand al dan niet het label 'psychopaat' en '(on)toerekeningsvatbaar' te beschouwen. De rechter gaat dan met dit oordeel aan de slag en neemt dit in acht bij zijn soevereine oordeel. 

In België zien we dat binnen deze forensische psychiatrie een en ander schort. Er is nood aan meer uniformiteit en een betere leidraad om de forensische psychiatrie binnen ons land naar een hoger niveau te tillen. Het is de facto de gerechtspsychiater die de aanzet geeft tot toerekeningsvatbaarheid of ontoerekeningsvatbaarheid. De vraag naar ontoerekeningsvatbaarheid is op vandaag eigenlijk geen juridische vraag, maar eerder een forensisch-psychiatrische kwestie. Voor de beklaagde in kwestie betekent dit deskundigenoordeel ofwel een opsluiting in de gevangenis ofwel een internering in een gespecialiseerde instelling.

In mijn thesis heb ik getracht om zowel argumenten pro als contra te verzamelen in de hoop een eenduidig antwoord te vinden op de vraag naar on- of toerekeningsvatbaarheid. Het resultaat werd een metajuridisch onderzoek dat mij heeft doen stuiten op verschillende pijnpunten binnen recht en forensische psychiatrie.

We kunnen vandaag niet meer ontkennen dat psychopathie een geestesstoornis is, maar een problematische factor is dat er nog geen doeltreffende en uniforme behandeling bestaat voor psychopaten. Toch zou dit gebrek aan behandeling hen het recht op internering niet mogen ontnemen. Helaas zien we dat psychopaten desondanks vaak in de gevangenis belanden. Deze oplossing mist ook enig effect. 

Psychopaten in de gevangenis stoppen, heeft geen nut aangezien hun daden ingegeven worden door een geestesstoornis. De internering van psychopaten lijkt de juiste oplossing, maar zolang er geen universele behandeling is, lijkt het onbepaalde tijdskarakter van de internering voor een psychopaat omgezet te worden in een eindeloze internering. Daarvoor heeft de Belgische overheid noch het geld, noch de middelen voor.

Toch mogen we niet achteloos omgaan met psychopathie. De individualisering in onze maatschappij en de afname van sociale controle zorgen ervoor dat in dit ‘sociale’ mediatijdperk, we vaak asocialer worden dan ooit. De psychopathisering van de maatschappij is een groeiend fenomeen waar we op dit moment juridisch nog niet tegen gewapend zijn. Het feit dat het merendeel van de psychopaten op vandaag in de gevangenis belandt, is moreel incorrect en onrechtvaardig omdat ze geestesziek zijn en een gebrekkig moreel inzicht hebben, maar eigenlijk is het de meest praktische oplossing waarover we vandaag beschikken om de maatschappij te beschermen en de psychopaat tegen zichzelf. 

Femke Franco