Nucleaire wapens in de 21ste eeuw: is nucleaire afschrikking een garantie voor stabiliteit?

Kernwapens in de 21ste eeuw: is nucleaire afschrikking een garantie voor stabiliteit?

Na de ineenstorting van de Sovjet Unie verkeerde een deel van de wereld in een  overwinningsroes. Liberale en democratische waarden hadden het autoritaire communisme verslagen en zouden zich over de rest van de wereld verspreiden. De strategie van nucleaire afschrikking, ooit gezien als het strategische kroonjuweel uit de Koude Oorlog, verloor haar prominente plaats en werd enigszins naar de achtergrond geduwd. Het hedendaagse internationale klimaat wordt echter gekenmerkt door toenemende spanningen en conflicten en door de opkomst van nieuwe, machtige landen. De strategie van nucleaire afschrikking wordt bijgevolg weer relevant in het internationale veiligheidsdebat.

http://www.lockheedmartin.com/us/products/trident-ii-d5-fleet-ballistic…

Het doel en de eigenschappen van nucleaire afschrikking

Kernwapens zijn buitengewoon krachtig. Het doel is niet het gebruik van deze wapens; wel dient het als waarschuwing voor andere landen dat oorlogszuchtig gedrag niet zal worden aanvaard. Uiteraard kan nucleaire afschrikking niet elke vorm van geweld voorkomen. Grosso modo poogt nucleaire afschrikking twee doelstellingen te vervullen: enerzijds het verhinderen van het gebruik van kernwapens en anderzijds het voorkomen van grootschalige oorlogen.

Een kernelement van nucleaire afschrikking is risicoberekening. Een tegenstander die een vijandige zet plant, moet met andere woorden de kosten en baten van die actie analyseren. Ten tijde van conventionele oorlogen is een dergelijke kosten/baten analyse echter niet zo eenvoudig. Geschiedenis leert ons dat de vooropgestelde baten vaak werden overschat en de mogelijke kosten vaak onderschat. Bovendien kunnen oorlogen langer aanslepen dan voorzien met als gevolg dat de kosten vaak exponentieel stijgen in de loop van de oorlog. De introductie van kernwapens heeft een belangrijke invloed gehad op risicoberekening. Waar tijdens conventionele oorlogen de kosten en baten moeilijker te berekenen waren, is dat bij een nucleaire dreiging niet het geval. De vijand wordt namelijk geconfronteerd met een gruwelijk hoge kost indien hij beslist aan te vallen. Derhalve zorgen kernwapens ervoor dat actoren zich voorzichtig gedragen.

Daarenboven is succesvolle nucleaire afschrikking afhankelijk van drie bijkomende elementen, namelijk: capaciteit, vastberadenheid en communicatie. Capaciteit slaat op het feit dat de verdediger daadwerkelijk de middelen heeft om de geuite dreiging uit te voeren. Vastberadenheid betekent dat de verdediger zich wel degelijk bereid toont de dreiging uit te voeren. Ten laatste is communicatie essentieel; de verdediger moet tot op een zeker hoogte duidelijk maken welke acties onaanvaardbaar zijn en bijgevolg een nucleaire vergelding kunnen uitlokken. Perceptie is dus cruciaal, de tegenstander moet geloven dat bepaalde ongewenste acties ook daadwerkelijk zullen worden bestraft.

De conflictgebieden: toenemende spanningen tussen kernstaten

Voor deze masterproef werden drie casussen geanalyseerd. De VS-Rusland casus, de VS-China casus en ten laatste de Indo-Pakistaanse casus. Omwille van het feit dat nucleaire afschrikking maar moeilijk kan worden getest, werd in deze thesis gebruik gemaakt van realistische, plausibele en feitelijk onderbouwde hypothetische scenario’s. De scenario’s werden geconstrueerd aan de hand van geschiedkundige elementen, hedendaagse relaties tussen actoren, officiële data en militaire doctrines en door de conceptuele eigenschappen van nucleaire afschrikking toe te passen op de scenario’s. Een mogelijke Russische invasie van Letland vormde het scenario voor de VS-Rusland casus, een confrontatie in de Zuid-Chinese Zee tussen China en de VS en diens bondgenoten diende als scenario voor de VS-China casus en een Pakistaanse aanval op het Indisch Kashmir gebied werd gekozen als scenario voor de Indisch-Pakistaanse casus.

Uit de scenario’s blijkt dat in de VS-Rusland casus en de Indisch-Pakistaanse casus nucleaire afschrikking in grote mate stabiliteit garandeert. In het geval van de VS en Rusland slaagt nucleaire afschrikking erin een Russische inval te voorkomen door een stevig verankerde samenwerking en gedeelde kernwapens in de vorm van het NAVO bondgenootschap. De economische en humanitaire kosten zouden voor Rusland zo hoog zijn en de baten zo klein dat de Russische regering vrijwel zeker zou afzien van een aanval op Letland. In het geval van India en Pakistan kan nucleaire afschrikking kleinschalige conflicten niet vermijden. Wat nucleaire afschrikking echter wel realiseert, is die conflicten beperkt houden uit vrees voor nucleaire vergeldingsacties. Pakistan zal namelijk geen al te groot offensief lanceren en India zal haar volle conventionele militaire overmacht niet gebruiken teneinde Pakistan te straffen.

Succesvolle nucleaire afschrikking lijkt minder zeker in het geval van de VS en China. In tegenstelling tot de VS-Rusland casus wordt nucleaire afschrikking in deze regio niet gegarandeerd door een multilateraal bondgenootschap zoals de NAVO. Amerikaanse bondgenoten in deze regio beschikken ook niet zelf over kernwapens zoals het geval is met de NAVO bondgenoten. Mede daardoor is de tegen China gerichte nucleaire afschrikking minder geloofwaardig. Het is inderdaad twijfelachtig dat de VS bereid is Los Angeles op het spel te zetten teneinde Manilla of Tokyo te verdedigen. Wat wel genoeg dreiging veroorzaakt is een combinatie van nucleaire afschrikking, Amerikaanse conventionele militaire superioriteit en het risico dat agressieve Chinese acties een militair bondgenootschap van Aziatische landen op de been zou kunnen brengen.

Kernwapens blijven relevant

Uit het onderzoek blijkt dat kernwapens en nucleaire afschrikking een relevante strategie zullen blijven in de 21ste eeuw. Hoewel kernwapens risico’s met zich meebrengen, hebben ze ook een stabiliserende invloed op relaties tussen grootmachten. De extreem vernietigende kracht van kernwapens betekent echter dat kernstaten uitermate voorzichtig moeten zijn gedurende conflicten.

Voor het moment lijkt er echter geen haalbaar alternatief te zijn. Diegenen die volledig vertrouwen op internationale economische en politieke samenwerking  zijn bewonderenswaardig maar tezelfdertijd getuigen ze ook van enige naïviteit. Ook conventionele militaire middelen schieten tekort.

Derhalve stel ik de voorstanders van nucleaire ontwapening de volgende vraag: welk alternatief kan stabiliteit garanderen en grootschalige oorlogen vermijden?