Leven met milieuverontreiniging: naast de fysieke gevolgen nu ook de stress?
Leven met milieuverontreiniging: naast de fysieke gevolgen nu ook de stress?
De gevolgen van blootstelling aan een milieuramp op de fysieke gezondheid zijn reeds verschillende malen onderzocht. De nefaste effecten voor het menselijk lichaam zijn niet te ontkennen. Maar wat is de invloed van milieuvervuiling op de mentale gezondheid? Leidt milieuverontreiniging ook op dit vlak tot een slechtere gezondheid? De thesis die in dit artikel besproken wordt, trachtte aan de hand van een gevalstudie deze problematiek aan te kaarten en het bestaande, maar eerder beperkte, onderzoek aan te vullen.
De nefaste invloed van milieuverontreiniging op het menselijk lichaam is alom bekend. Recentelijk bracht internationaal onderzoek echter de psychosociale kant van milieurampen aan het licht. Zo bleek bijvoorbeeld dat mensen 9 jaar na de ontdekking van bodemverontreiniging in hun woonbuurt nog steeds aanzienlijk meer stress vertoonden dan buurtbewoners die hier niet mee geconfronteerd werden. Door een rijk industrieel verleden kent ook België tal van vervuilde sites. Toch is het bestaand Belgisch onderzoek naar deze problematiek erg beperkt. De thesis die hieronder besproken wordt, wou aan de hand van een gevalstudie een stap vooruit zetten in het begrijpen van deze psychosociale gevolgen.
Meer specifiek onderzocht de auteur van de thesis de psychosociale impact van grondwater- en bodemvervuiling in een woonbuurt in Gent, een stad die bekend staat als één van de eerste industriesteden van het Europese vasteland. In het eindwerk werd de mentale gezondheid van de buurtbewoners vergeleken met die van een gelijkgestelde groep uit de Belgische bevolking, om zo de invloed van de verontreiniging in het algemeen na te gaan. Daarnaast werd er de vraag gesteld wat de invloed is van de beleving van het risico van de vervuiling en de bezorgdheden omtrent de verontreiniging op de psychosociale gezondheid. Ten slotte werd ook de buurt meer actief in het onderzoek betrokken door na te gaan wat de rol is van communicatie over de vervuiling tussen de buren onderling. Aan de hand van een 15-tal interviews met buurtbewoners werden de kwantitatieve onderzoeksresultaten verklaard.
Onenigheid, onzekerheid en onzichtbaarheid
Grondwater-en bodemverontreiniging kenmerken zich door het feit dat zij meestal gedurende een lange tijd ontwikkelen vooraleer ze worden opgemerkt. Ook de vervuiling in de onderzochte woonbuurt is pas na jaren ontdekt. Natuurlijke rampen daarentegen, veroorzaken in enkele minuten of uren zichtbare schade. Daarenboven zijn experts het onderling vaak niet eens over de impact van de vervuiling op de omgeving of hoe het probleem aan te pakken. De gevolgen van dergelijke ecologische rampen kunnen zich immers op meerdere domeinen en/of vertraagd manifesteren. Ook binnen de getroffen populaties is er vaak onenigheid over de aard van de ramp, de oplossingen en de gevolgen. Men kan zich vragen stellen over de tijdspanne van de vervuiling, de gevolgen voor de gezondheid, de sanering van de bodem en het grondwater, de financiële gevolgen, enzovoort. Dat de vervuiling onzichtbaar is, speelt een grote rol. Men heeft het gevoel de situatie niet onder controle te hebben, wat tot meningsverschillen leidt.
Milieuverontreiniging wordt duidelijk omringd door een gevoel van onzekerheid. Verschillende studies hebben bijgevolg aangetoond dat milieuvervuiling een impact heeft op de psychosociale gezondheid en kan leiden tot de ontwikkeling van chronische stress. Deze stresservaring zou vooral het gevolg zijn van de onzekerheden die met de ecologische ramp te maken hebben.
Risicobeleving
Afhankelijk van iemands beleving kan een gebeurtenis een heel andere uitwerking hebben en al dan niet tot psychologische klachten leiden. De impact van een gebeurtenis, zoals bijvoorbeeld grondwaterverontreiniging, is dus afhankelijk van hoe een persoon ze evalueert. Hoe erger men de gevaren inschat, hoe meer men geneigd is om stress te ontwikkelen, wat nefast is voor de mentale gezondheid. Uit onderzoek blijkt immers dat de persoonlijke inschatting van een risico vaak een sterkere invloed heeft op de gezondheid dan het objectieve gevaar.
Buurtcommunicatie: steun of spanning?
Gebeurtenissen met weinig risico voor de fysieke gezondheid hebben vaak toch een enorme sociale impact en kunnen publieke bezorgdheden opwekken. Dat zou komen door het feit dat men vaak door verschillende informatiebronnen, zoals bijvoorbeeld de media maar ook buurtbewoners of actiegroepen, direct of indirect op de hoogte worden gesteld van een gebeurtenis. De manier waarop deze informatie wordt overgebracht is één van die factoren die ervoor zorgt dat het risico of de bezorgdheden die men heeft, worden uitvergroot (of afgezwakt).Ook de interpretatie door de ontvanger kan ertoe leiden dat het risico of de bezorgdheden worden “versterkt”. Zo kan praten over de verontreiniging enerzijds eens opluchting zijn of anderzijds er toe leiden dat men het risico van de verontreiniging hoger inschat en men ergere gevolgen vreest dan nodig. Bovendien kunnen deze bezorgdheden opgepikt worden door andere sociale groepen of individuen op andere locaties en tijdstippen waardoor er een ware schaalvergroting ontstaat.
En wat met de Gentse slachtoffers?
In tegenstelling tot gelijkaardige onderzoeken bleek uit het eerste deel van het onderzoek dat de mentale gezondheid van de bevraagde buurtbewoners niet beduidend slechter was dan die van een gelijke groep uit algemene Belgische bevolking. Uit de interviews concludeerde de student dat de buurtbewoners de gevaren van de verontreiniging kenden, maar zich hier geen zorgen over maken. In contact komen met de verontreiniging was namelijk makkelijk te vermijden. De verontreiniging verstoort het dagelijkse leven nagenoeg niet. In de studies waar er wel negatieve effecten gevonden worden, lijkt de impact van de vervuiling dan ook omvangrijker te zijn. Milieuverontreiniging op zich lijkt vooral een invloed te hebben op de mentale gezondheid indien ze een sterke verandering in het dagelijkse leven veroorzaakt of erg onverwacht gebeurt.
Verder stelde het thesisonderzoek vast dat de risicobeleving enkel een effect heeft op de mentale gezondheid, indien men iets over de grondwaterverontreiniging heeft gehoord via buurtbewoners-of vergaderingen. Ondanks het feit dat blootstelling aan de verontreiniging vermeden kon worden, leidde een hogere risicoperceptie voor deze groep van bewoners tot een slechtere mentale gezondheid. Deze conclusie kan een aanwijzing zijn voor het feit dat communicatie met buren tot overdreven bezorgdheden kan leiden. Deze bevindingen zijn een belangrijke opsteker voor beleidsmakers die met deze problematiek moeten omgaan, gezien milieuverontreiniging ook psychosociale gevolgen kent.
