Kortcyclische arbeid in België: terug van nooit weggeweest

Artikel KUL Blogt: http://kuleuvenblogt.be/2015/04/20/repetitieve-taken-behouden-is-dweile…

DOOR SANDER SMOUTS. Repetitieve taken zijn nog steeds in verschillende sectoren alomtegenwoordig en maatregelen om dit te verbeteren lijken sterk te falen. Teamwerk, meer autonomie en verantwoordelijkheid lijken de ideale instrumenten om de kwaliteit van de arbeid te verbeteren.

Geschreven door Sander Smouts op basis van zijn masterthesis. Zijn thesis won de Ulbo de Sitter-award voor voor de beste masterproef in Vlaanderen en Nederland op het gebied van innovatieve arbeidsorganisatie.

Sander Smouts

Wat is repetitieve of kortcyclische arbeid?

Belangrijk bij de definiëring van repetitieve of kortcyclische arbeid is de daadwerkelijke inhoud van het werk of de functie. De arbeidstaken binnen de functies kunnen zo georganiseerd zijn dat er sprake is van een kortdurende arbeidscyclus; in elke cyclus worden de taken op dezelfde wijze en volgens eenzelfde patroon verricht, en dat is nu net de kern van dit type arbeid.

Dit is niet noodzakelijk fabriekswerk: Zo kan een arbeider die vier banden bedient sterke complexe programmeertaken uitvoeren óf dozen stapelen op paletten en eerder monotoon werk uitvoeren. Werknemers die dit laatste soort werk uitvoeren kennen weinig leermogelijkheden en dit is daarom nefast voor het welzijn op de werkvloer. Dit tekort aan leermogelijkheden staat vervolgens in sterke relatie met allerhande stressreacties zoals depressie, burn-out of fysieke reacties zoals rugklachten en anderen.

Smith en Taylor: specialisatie en controle staan centraal

Adam Smith en Frederick Taylor waren enkele van de genieën die in de 18de en 19de eeuw een sterk pleidooi voerden voor de specialisatie van arbeidstaken. Door het shiften tussen verschillende taken te beperken, konden sterke productiviteitsverhogingen worden gerealiseerd. Taylor ging nog een stapje verder door een grotere controle door te voeren op de werknemers, gecombineerd met het onderscheiden van werknemers die werk uitdenken en anderen die het werk uitvoeren.

Vanaf de jaren 70 beginnen academici en organisatiedeskundigen deze sterke specialisatie in vraag te stellen. Een belangrijke reden hiervoor is de steeds hogere scholing van werknemers en de groter wordende eis om zinvol werk. Door steeds dezelfde taken uit te voeren verliezen werknemers de kans om bij te leren en worden ze gedemotiveerd. Dit was vorige eeuw; dat type werkt zal nu toch wel verdwenen zijn denkt u? Niets is minder waar. 

Huidige statistieken tonen aan dat bijna 30 procent van de mensen repetitieve taken uitvoeren die zich om de 10 minuten herhalen, daarenboven voeren 5 procent van de werknemers in België repetitieve taken uit van korter dan 1 minuut. Vooral mannen van middelbare leeftijd en laaggeschoolden lijken dit type werk te verrichten. Met name de transport, groot- en detailhandel en bouwsector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kennen een hoge mate van repetitieve taken

Wat is er al gedaan om repetitieve taken te verbeteren en waarom is het niet genoeg? 

Uit eigen analyses van de European Working Conditions Survey (EWCS) van 2010 blijkt het volgende: sociale steun van collega’s of leidinggevenden lijken het negatief effect van repetitieve of eentonige taken niet volledig af te zwakken. De vraag die dan oprijst is: kan dit repetitieve werk gecombineerd worden met (deel)maatregelen om zo het welzijn van de werknemers te verbeteren? Een illusie, zo blijkt. Mensen even laten roteren en verschillende taken laten doen verhoogt zelfs het negatief effect van repetitief werk. Enkel bij de juiste opleidingen kan taakrotatie wel soelaas bieden op lange termijn. Het feit dat iemand al dan niet aan een machine werkt biedt geen verklaring voor stressreacties, vooral de perceptie van het eigen werk als al dan niet monotoon dan weer wel.

Wat kunnen werkgevers doen tegen repetitief en eentonig werk?

Kortcyclische of repetitieve taken behouden en enkele deelmaatregelen doorvoeren om het welzijn op het werk te verbeteren lijken sterk te falen. Dit artikel en m’n thesis zijn bijgevolg een pleidooi om dit type taken sterk te verminderen. Zo zullen werknemers een lagere mate van depressie en fysieke klachten melden waardoor het verzuim en verloop beperkter zal zijn. Door de arbeidsinhoud zinvol te maken, kan het bedrijf dus alleen maar voordelen creëren voor zijn interne werking en zullen werknemers op hun beurt arbeidstevredenheid extern uitdragen.

De Moderne Sociotechniek is een bedrijfskundige stroming, ontstaan in Nederland, die verschillende technieken aanleent over hoe de betrokkenheid, motivatie en leermogelijkheden van werknemers kunnen verhoogd worden. De focus van deze stroming ligt op het aanpassen of herontwerpen van werkprocessen en menselijke taken op organisatieniveau. Die moeten zo georganiseerd zijn zodat elke werknemer een grote mate van autonomie en verantwoordelijkheid kent. Teamwerk lijkt hiervoor een ideaal instrument te zijn: de talenten en kennis van medewerkers komen zo tot uiting en ze zijn breder inzetbaar over het hele bedrijf.

“Doorgedreven specialisatie kan de productiviteit misschien op korte termijn verhogen, maar weegt dat op tegen een lagere bedrijfsbinding en hoger verzuim op lange termijn?”

Een concreet voorbeeld van een bedrijf dat heeft geïnvesteerd in een herontwerp van de arbeidsorganisatie is Novy NV uit Kuurne. Het probleem bij Novy was aanvankelijk dat er een strikte opsplitsing heerste tussen instellers en bedieners van machines, de rendementsbenadering per machine werden bepaald en dat er een beperkte interactie tussen werknemers en leiding was.

De nieuwe strategie was dat werknemers in productgerichte cellen gingen werken waarin ze een compleet takenpakket met hoge mate van onderlinge afhankelijkheid en voldoende regelmogelijkheden kregen. Na een jaar was de productiviteit in de montage-afdeling gestegen met 48%, ook de doorstroming was veel sneller. Zo kon men nu binnen 3,5 uur reageren op orderwijzigingen, voorheen duurde dit maar liefst 3,5 dag. Ten slotte was er nu ook een hogere mate van flexibiliteit om om te gaan met wisselende productiehoeveelheden.

Recent onderzoek toont dat interventies in de arbeidsinhoud een veel grotere impact hebben op het arbeidswelzijn dan financiële incentives. Daarom is het cruciaal voor werkgevers om repetitieve taken terug te dringen. Doorgedreven specialisatie kan de productiviteit misschien op korte termijn verhogen, maar weegt dat op tegen een lagere bedrijfsbinding en hoger verzuim op lange termijn? Mijns inziens alvast niet.