Een monument voor haar tijd: De symbolische betekenis van de Christus-Verlosserkathedraal
DE CHRISTUS-VERLOSSERKATHEDRAAL: EEN MONUMENT VOOR HAAR TIJD
Als oorlogsmonument en religieus centrum bepaalt de Christus-Verlosserkathedraal het uitzicht van Moskou. De kathedraal heeft een opmerkelijke en tragische levensloop gekend en is uitgegroeid tot een belangrijk symbool. Maar welke symbolische betekenis schuilt er precies achter de marmeren muren en bladgouden koepels van de kathedraal van Christus de Verlosser? En hoe komt het dat de kathedraal als symbool het religieuze aspect overstijgt?
De constructie van een uniek monument
De oorlog tegen Napoleon, die een hoogtepunt bereikte in 1812, was een catastrofe voor de gewone burger. Hoewel Rusland als overwinnaar uit de strijd kwam, lag het westen van het land in puin. Tsaar Alexander I, die bekend stond om zijn spirituele neigingen, beschouwde de oorlog tegen de Fransen als een apocalyptische strijd tussen goed en kwaad en gaf opdracht tot de bouw van een kerk. Deze kerk moest een dankbetuiging worden aan God. De tsaar geloofde immers dat hij de overwinning op Napoleon niet te danken had aan zijn leger of aan het Russische volk, maar aan de Verlosser. Het ontwerp van architect Karl Vitberg stond bol van de spirituele verwijzingen, maar werd resoluut verworpen door Nicolaas I. Na de dood van zijn broer nam de nieuwe tsaar Nicolaas architect Konstantin Ton onder de arm, die een nieuwe kathedraal moest creëren. Geen monument aan God, deze keer, maar een gedenkteken voor de banden tussen kerk en staat in het Imperiale Rusland. Er werd gekozen voor een locatie vlakbij het Kremlin, wat de symbolische betekenis van de kathedraal versterkt: de kathedraal van Christus de Verlosser werd het ultieme symbool van de tsaristische drie-eenheid van Nicolaas I, die het recht op heersen van de tsaar bevestigde: orthodoxie, autocratie, volksheid.
Orthodoxie en communisme
Na haar inwijding in 1883 kon de kathedraal dertig jaar lang ten volle haar religieuze, historische en symbolische functie vervullen. De Russische Revolutie van 1917 strooide echter roet in het eten en luidde een laatste fase in het korte leven van het bouwwerk in. Tussen de Revolutie in 1917 en haar afbraak in 1931, zou de kathedraal voornamelijk functioneren als baken van de Russische Orthodoxie in een veranderend Rusland. De nieuwe communistische machthebbers gingen immers rechtstreeks in de aanval tegen de Russische Orthodoxe Kerk. Hun strijd kostte het leven aan verschillende geestelijken, gelovigen en kerken. Ook de kathedraal van Christus de Verlosser zou het militant atheïsme van de bolsjewieken niet overleven.
Reeds in de vroege 20e eeuw kende het bouwwerk een grote symbolische betekenis. Voor de bolsjewieken werd de kathedraal een symbool van het tsaristische Rusland en een baken van de Russische Orthodoxe Kerk. De symboliek van de kathedraal werd versterkt door haar locatie: Nicolaas I had gekozen voor een site aan de oevers van de rivier de Moskva, aan de muren van het Kremlin. De kerk werd een doorn in het oog van de communistische machthebbers. Op 5 december 1931, een koude Moskouse winterdag, werd de kathedraal vernietigd.
Omdat het bouwwerk zo’n grote symbolische betekenis had gehad, voelden de communistische machthebbers zich verplicht om op de site van de kathedraal een monument op te richten dat even demonstratief de macht en autoriteit van het communistische regime zou symboliseren. Het Paleis der Sovjets moest het hoogste gebouw ter wereld worden en zou een ode aan de communistische leider Lenin en de Sovjetunie zijn. Het monument werd echter nooit gebouwd. In de gapende leegte die achterbleef op de locatie waar de Christus-Verlosserkathedraal ooit zo trots het tsaristische Rusland had vertegenwoordigd, werd een openluchtzwembad gebouwd. Ook het zwembad Moskva was in zekere zin een symbool, een monument aan de onkunde van de Sovjetautoriteiten.
Symbool van een nieuw Rusland
Aan het einde van de jaren ’80 staken geruchten de kop op over de nakende heropbouw van de kathedraal. De discussie over de reconstructie van het bouwwerk werd echter al snel gekaapt door de Moskouse autoriteiten, die in de heropbouw van de geliefde kathedraal een uitgelezen kans zagen op persoonlijk en politiek gewin. De reconstructie van het iconische bouwwerk werd aangewend als politiek instrument, om zo de gunsten van de patriarch en de orthodoxe gelovigen te winnen in de verkiezingen van 1996. Bij de heropbouw van de kathedraal werd het volk niet geraadpleegd en de reconstructie werd in hoog tempo vervolledigd, met moderne, tweederangs materialen, zodat de replica-kathedraal in alle opzichten moet onderdoen voor het origineel. In de jaren ’90 symboliseerde de kathedraal alle ondeugden van het nieuwe Rusland: casinokapitalisme, cliëntelisme en de groeiende kloof tussen arm en rijk.
Hoewel de kathedraal in augustus van dit jaar de 15e verjaardag van haar reconstructie heeft gevierd, is ze onder het regime van president Putin geenszins haar symbolische betekenis verloren. De banden tussen het regime-Putin en de Russische Orthodoxe Kerk lijken steeds hechter te worden. In de 21e eeuw is de kathedraal van Christus de Verlosser een monument voor de Russische Orthodoxe Kerk, haar banden met de Russische staat en haar geconsolideerde positie binnen de Russische samenleving.
Een monument voor haar tijd
De kathedraal van Christus de Verlosser kent een rijke, tragische geschiedenis die mee haar symbolische betekenis heeft bepaald. Haar locatie aan de Moskva suggereert nauwe banden met het Kremlin en ook de persoonlijke inmenging van een heel arsenaal aan invloedrijke Russen in haar levensloop heeft bijgedragen aan de symbolische betekenis van de kathedraal.
De symboliek achter de marmeren façade van het historische bouwwerk evolueert mee met Moskou en Rusland. De kathedraal symboliseerde achtereenvolgens het Imperiale Rusland, de Russische Orthodoxie, de ondeugden van de nieuwe Russische Federatie en de hechte banden tussen Kerk en Staat in het Rusland van de 21ste eeuw en is daarmee steeds een monument voor haar tijd.
Bibliografie
Bibliografie
Artikels
Epštejn A. Мобилизованная Богородица: панк-молебен группы «Pussy Riot» в Храме Христа Спасителя. Неприкосновенный запас. 2012/83
Filippova O. & Kazmina O. Re-imagination of religion in post-Soviet society: challenges and responses (Russian and Ukrainian case studies). Journal of the American academy of religion. 2005/73, 1049-1076
Forest B. & Johnson J. Unraveling the Threads of History: Soviet-Era Monuments and Post-Soviet National Identity in Moscow. Annals of the Association of American Geographers. 2002/ 92, 524-547
Gentes, A. The life, death and resurrection of the Cathedral of Christ the Saviour, Moscow. History workshop journal. 1998/46, 63-95
Haskins E.V. Russia's post-communist past: The Cathedral of Christ the Savior and the reimagining of national Identity. History and Memory. 2009/21, 25-62
Hoisington S.S. "Ever Higher": The Evolution of the Project for the Palace of Soviets. Slavic Review. 2003/62, 41-68
Khazanov A.M. Post-Communist Moscow: Re-Building the "Third Rome" in the Country of Missed Opportunities? City & Society. 1998, 269-314
Knox Z. The Symphonic Ideal: The Moscow Patriarchate's Post-Soviet Leadership. Europe-Asia Studies. 2003/55, 575-596
Levada Analytical Center. Russian Public Opinion 2012-2013: From opinion toward understanding. Moscow, 2013, 205p.
Marsh C. Russian Orthodox Christians and Their Orientation toward Church and State. Journal of Church and State. 2005/47, 545-561
Mitrochin N. & Nuritova A. The Russian Orthodox Church in Contemporary Russia: Structural Problems and Contradictory Relations with the Government, 2000-2008. Social Research. 2009/76, 289-320
Sidorov D. National monumentalization and the politics of scale: the resurrections of the Cathedral of Christ the Savior in Moscow. Annals of the Association of American Geographers. 2000/90, 548-572
Timasheff N. S. The Church in the Soviet Union 1917 – 1941. Russian Review. 1941/1, 20-30
Radchenko K. Review: Irina Papkova. The Orthodox Church and Russian Politics. Slavic and East European Journal. 2013/57.2, 329-331
Willems J. The religio-political strategies of the Russian Orthodox Church as a ‘politics of discourse’. Religion, State and Society. 2006/34, 287-298
Boeken
Archangel’skij A. Русский Царь: Александр I. Москва, АСТ, 2009, 416p.
Bezemer J.W. & Jansen M. Een geschiedenis van Rusland: Van Rurik tot Putin. Amsterdam, Van Oorschot, 2010.
Figes O. Natasha’s Dance: A cultural history of Russia. New York, Picador, 2002, 729p.
Kiričenko E. Храм Христа Спасителя в Москве. Москва, 1997, 279p.
Kudrjavcev M.P. Москва – Третий Рим. Москва, Троица, 2008, 256p
Malfliet K. De Russische rokade: een actuele analyse van de Russische politiek . Tielt, Lannoo, 2013, 170p.
Pussy Riot!: A punk prayer for freedom. New York, The Feminist Press, 2013, 151p.
Rachmatullin R. Две Москвы, или Метафизика столицы. Москва, АСТ, 2009, 702р.
Video
The Guardian. Pussy Riot member Maria Alyokhina released from jail. 23/12/2013.
<http://www.theguardian.com/music/video/2013/dec/23/pussy-riot-maria-alyokhina-released-jail-video>
Guardian Live. Pussy Riot: Sex, Art and Disobedience. 11/2014.
< https://www.youtube.com/watch?v=3mU2Di2I8Zw>
Lerner M. & Pozdorovkin M. Pussy Riot: A Punk Prayer. 2013.
Komsomol’skaja Pravda. Собчак и протоиерей Чаплин 1&2. 2013.
<http://www.youtube.com/watch?v=4tKKmVpPqN8>
< https://www.youtube.com/watch?v=wY4oLQ66yT8 >
Kul’tura. Снос Храма Христа Спасителя в Москве.
<http://vk.com/video91244421_168396275> <http://tvkultura.ru/brand/show/brand_id/28832>
Pervyj Kanal. Великое освящение храма христа спасителя. 19/08/2000.
< https://www.youtube.com/watch?v=aOd5GBE2Oxk>
Prezident Rossii. Заседание международного дискуссионного клуба «Валдай». 2013.
<http://kremlin.ru/events/president/news/19243>
Pussy Riot. Pussy Riot gig at Christ the Savior Cathedral (original video). 2012.
<https://www.youtube.com/watch?v=grEBLskpDWQ>
RT. Путин о Pussy Riot. 2012.
<https://www.youtube.com/watch?v=GaUwM3eScyw>
Internet
Bennetts M. In Putin’s Russia, little separation between church and state. The Washington Times. 13/08/2012
<http://www.washingtontimes.com/news/2012/aug/13/putin-russia-little-separation-church-state/?page=all > (Toegang op 26/07/2015)
Coyer P. (Un)Holy Alliance: Vladimir Putin, The Russian Orthodox Church And Russian Exceptionalism. Forbes.
<http://www.forbes.com/sites/paulcoyer/2015/05/21/unholy-alliance-vladimir-putin-and-the-russian-orthodox-church/> (Toegang op 26/07/2015)
D’Amora D. City Hall Buys Weekly Paper to Extend 'Reach'. The Moscow Times. 13/03/2014.
<http://www.themoscowtimes.com/business/article/city-hall-buys-weekly-paper-to-extend-reach/496039.html> (Toegang op 03/08/2014)
Gentleman A. Nadya Tolokonnikova: ‘I suppose we have nothing more to lose’. The Guardian. 19/09/2014
<http://www.theguardian.com/theguardian/2014/sep/19/nadya-tolokonnikova-pussy-riot-interview-nothing-to-lose> (Toegang op 01/08/2015)
Harding L. & Ebel F. Pussy Riot and Arctic 30 amnesty is a Putin masterstroke ahead of Olympics. The Guardian. 18/12/2013
<http://www.theguardian.com/world/2013/dec/18/pussy-riot-arctic-30-amnesty-putin-winter-olympics-sochi> (Toegang op 28/07/2015)
История Храма (1812 - 2000). Русская Православная Церковь Кафедральный Собор Патриарха Московского и Всея Руси.
< http://www.xxc.ru/istoriya/index.htm> (Toegang op 23/07/2015)
Kostiučenko E. «Так называемый процесс». Новая Газета. 10/08/2012
<http://www.novayagazeta.ru/society/53903.html> (Toegang op 31/07/2015)
«Московские новости» продадут правительству Москвы. Лента.ру. 23/01/2014.
<http://lenta.ru/news/2014/01/23/mnsale/> (Toegang op 03/08/2015)
Naval’nyj A. Пусть Толоконникова не жалуется, она на квартиры в Майами работает. 02/10/2013.
<http://navalny.livejournal.com/864923.html>
Nemtsova A. Pussy Riot's Nadezhda Tolokonnikova freed from Russian prison. The Guardian. 23/12/2013
<http://www.theguardian.com/world/2013/dec/23/pussy-riot-nadezhda-tolokonnikova-freed-russian-prison> (Toegang op 28/07/2015)
Об издании. Вечерняя Москва.
< http://vm.ru/staticpage/about > (Toegang op 03/08/2015)
О Проекте. Зона Права.
<http://zonaprava.com/> (Toegang op 29/07/2015)
О Проекте. Медиазона. 2015.
<http://zona.media/about/> (Toegang op 29/07/2015)
Патриарх Тихон (Белавин): Послание. Библиотека Якова Кротова.
<http://www.krotov.info/acts/20/1917_19/19180119.html> (Toegang op 21/05/2015)
Политзеки. Союз солидарности с политзаключенными.
<http://www.politzeky.ru/politzeki/ves-spisok/22379.html> (Toegang op 31/07/2015)
Политзеки. Союз солидарности с политзаключенными. 23/12/2013
<http://politzeky.ru/politzeki/drugie-dela/43518.html> (Toegang op 01/08/2015)
Pussy Riot. Панк-молебен «Богородица, Путина прогони» в храме Христа Спасителя. Pussy Riot is dead. 21/02/2012.
<http://pussy-riot.livejournal.com/12442.html> (Toegang op 29/07/2015)
Pussy Riot. Публичное письмо от группы Пусси Райот. Pussy Riot is dead. 08/06/2015.
<http://pussy-riot.livejournal.com/36145.html> (Toegang op 01/08/2014)
Pussy Riot. Я убила протест. Pussy Riot is dead. 04/03/2024.
<http://pussy-riot.livejournal.com/6786.html> (Toegang op 01/08/2014)
Petro N.N. Russia's Orthodox Soft Power. Carnegie Council.
<http://www.carnegiecouncil.org/publications/articles_papers_reports/727> (Toegang op 29/05/2015)
Urgent action: Pussy Riot Punk Singers Imprisoned. Amnesty International. 21/08/2012
<https://www.amnesty.org/en/documents/eur46/033/2012/en/> (Toegang op 31/07/2015)
Urgent Action: Pussy Riot Singer Released, Two Jailed. Amnesty International. 10/10/2012
<https://www.amnesty.org/en/documents/eur46/039/2012/en/> (Toegang op 31/07/2015)
Scores of musicians urge Russia to release Pussy Riot. Amnesty International. 23/07/2013
<https://www.amnesty.org/en/latest/news/2013/07/scores-musicians-urge-russia-release-pussy-riot/> (Toegang op 31/07/2015)
Tolokonnikova N. «Вы теперь всегда будете наказаны». Лента.ру. 23/09/2013.
< http://lenta.ru/articles/2013/09/23/tolokonnikova/> (Toegang op 01/07/2015)
Verkade T. Kamp-14 in Mordovië draait 1,7 miljoen euro winst. nrc Reader. 25/10/2013.
<http://www.nrcreader.nl/artikel/2759/kamp-14-in-mordovie-draait-1-7-miljoen-euro-winst>
Zona Prava/ Mediazona. The Voice Project. 2015.
<http://voiceproject.org/campaign/zona-prava/> (Toegang op 29/07/2015)
Вечерняя Москва
Op chronologische volgorde:
Панки осквернили главный храм страны. Вечерняя Москва. 21/02/2012.
<http://vm.ru/news/2012/02/21/panki-oskvernili-glavnij-hram-strani-137479.html> (Toegang op 04/08/2015)
Торшин призвал Pussy Riot отработать свою выходку. Вечерняя Москва. 03/03/2012.
<http://vm.ru/news/2012/03/03/torshin-prizval-pussy-riot-otrabotat-svoyu-vihodku-138586.html> (Toegang op 04/08/2015)
Чаплин предлагает наказать участниц «Pussy Riot». Вечерняя Москва. 06/03/2012.
<http://vm.ru/news/2012/03/06/chaplin-predlagaet-nakazat-uchastnits-pussy-riot-138895.html> (Toegang op 04/08/2015)
«Pussy Riot» поддержат за рубежом. Вечерняя Москва. 08/03/2012.
<http://vm.ru/news/2012/03/08/pussy-riot-podderzhat-za-rubezhom-139075.html> (Toegang op 04/08/2015)
Патриарх Кирилл дал оценку акции Pussy Riot. Вечерняя Москва. 24/03/2012.
<http://vm.ru/news/2012/03/24/patriarh-kirill-dal-otsenku-aktsii-pussy-riot-140819.html> (Toegang op 04/08/2015)
Pussy Riot ответили патриарху. Вечерняя Москва. 26/03/2012.
<http://vm.ru/news/2012/03/26/pussy-riot-otvetili-patriarhu-140962.html> (Toegang op 04/08/2015)
Участницы Pussy Riot останутся под арестом до середины июня. Вечерняя Москва. 19/04/2012.
<http://vm.ru/news/2012/04/19/uchastnitsi-pussy-riot-ostanutsya-pod-arestom-do-seredini-iyunya-143905.html> (Toegang op 05/08/2015)
Стинг надеется на освобождение участниц Pussy Riot. Вечерняя Москва. 25/07/2012.
<http://vm.ru/news/2012/07/25/sting-nadeetsya-na-osvobozhdenie-uchastnits-pussy-riot-156656.html> (Toegang op 04/08/2015)
Участницы панк-группы Pussy Riot извинились перед верующими. Вечерняя Москва. 30/07/2012.
<http://vm.ru/news/2012/07/30/uchastnitsi-pank-gruppi-pussy-riot-izvinilis-pered-veruyushchimi-157191.html> (Toegang op 04/08/2015)
Участницы Pussy Riot отказались признать свою вину в суде. Вечерняя Москва. 30/07/2012.
<http://vm.ru/news/2012/07/30/uchastnitsi-pussy-riot-otkazalis-priznat-svoyu-vinu-v-sude-157225.html> (Toegang op 04/08/2015)
Участницы Pussy Riot получили по 2 года колонии общего режима. Вечерняя Москва. 17/08/2012.
<http://vm.ru/news/2012/08/17/uchastnitsi-pussy-riot-poluchili-po-2-goda-kolonii-obshchego-rezhima-159524.html> (Toegang op 04/08/2015)
РПЦ просит проявить милосердие к участницам Pussy Riot. Вечерняя Москва. 17/08/2012.
<http://vm.ru/news/2012/08/17/rpts-prosit-proyavit-miloserdie-k-uchastnitsam-pussy-riot-159571.html> (Toegang op 04/08/2015)
Путин не собирается вмешиваться в дело Pussy Riot. Вечерняя Москва. 05/09/2012.
<http://vm.ru/news/2012/09/05/putin-ne-sobiraetsya-vmeshivatsya-v-delo-pussy-riot-161853.html> (Toegang op 04/08/2015)
Защита "Pussy Riot" не верит в то, что Путин отстранен от ситуации вокруг Pussy Riot. Вечерняя Москва. 06/09/2012.
<http://vm.ru/news/2012/09/06/zashchita-pussy-riot-ne-verit-v-to-chto-putin-otstranen-ot-situatsii-vokrug-pussy-riot-162040.html> (Toegang op 04/08/2015)
Мосгорсуд освободил одну из участниц "Pussy Riot". Вечерняя Москва. 10/10/2012.
<http://vm.ru/news/2012/10/10/mosgorsud-osvobodil-odnu-iz-uchastnits-pussy-riot-166463.html> (Toegang op 04/08/2015)
Мосгорсуд уверен в объективности рассмотрения дела Pussy Riot. Вечерняя Москва. 16/10/2012.
<http://vm.ru/news/2012/10/16/mosgorsud-uveren-v-obektivnosti-rassmotreniya-dela-pussy-riot-167220.html> (Toegang op 04/08/2015)
Видеоролик Pussy Riot признан экстремистским. Вечерняя Москва. 29/11/2012.
<http://vm.ru/news/2012/11/29/videorolik-pussy-riot-priznan-ekstremistskim-172726.html> (Toegang op 04/08/2015)
Ролики с Pussy Riot удалили с RuTube. Вечерняя Москва. 29/11/2012.
<http://vm.ru/news/2012/11/29/roliki-s-pussy-riot-udalili-s-rutube-172818.html> (Toegang op 04/08/2015)
Акт гуманизма. Амнистия изменит жизни тысяч россиян. Вечерняя Москва. 23/12/2013.
<http://vm.ru/news/2013/12/23/akt-gumanizma-amnistiya-izmenit-zhizni-tisyach-rossiyan-228576.html> (Toegang op 04/08/2015)
Bokaševa L. Казаки научили "Pussy Riot" любить родину. Вечерняя Москва. 24/02/2014.
<http://vm.ru/news/2014/02/24/kazaki-nauchili-pussi-riot-lyubit-rodinu-236928.html> (Toegang op 04/08/2015)
Московские Новости
Op chronologische volgorde:
Gladin E. «Мы не хотим торговать женским лицом». Московские Новости. 24/01/2012.
<http://www.mn.ru/moscow_people/20120124/310329193.html> (Toegang op 04/08/2015)
Nikulin P. Церковь требует жестко наказать исполнительниц «панк-молебна». Московские Новости. 26/02/2012.
<http://www.mn.ru/incidents/20120226/312299426.html> (Toegang op 04/08/2015)
Moškin M. «Нас пытаются загнать назад в советское гетто». Московские Новости. 22/03/2012.
<http://www.mn.ru/society/20120322/314037266.html> (Toegang op 04/08/2015)
Moškin M. На «панк-молебен» ответили казаки. Московские Новости. 01/04/2012.
<http://www.mn.ru/society_civil/20120401/314726023.html> (Toegang op 04/08/2015)
Moškin M. Pussy International. Московские Новости. 05/04/2012.
<http://www.mn.ru/society_rights/20120405/314946678.html> (Toegang op 04/08/2015)
Gladin E. Pussy Riot оставили под арестом. Московские Новости. 19/04/2012.
<http://www.mn.ru/accident_court/20120419/316073902.html> (Toegang op 04/08/2015)
Berišvili N. & Britcova K. Православные постояли за свои святыни. Московские Новости. 22/04/2012.
<http://www.mn.ru/society_faith/20120422/316273495.html> (Toegang op 04/08/2015)
Nikulin P. & Chomčenko J. Следователи завершили «панк-молебен». Московские Новости. 05/06/2012.
<http://www.mn.ru/accident_court/20120605/319796871.html> (Toegang op 04/08/2015)
Moškin M. Ускорение свободного грехопадения. Московские Новости. 03/07/2012.
<http://www.mn.ru/society_faith/20120703/321962109.html> (Toegang op 04/08/2015)
Garbuznjak A. «Таджик метёт, узбек снуёт, еврей в эфире бред жуёт». Московские Новости. 01/08/2012.
<http://www.mn.ru/society/20120801/324204198.html> (Toegang op 04/08/2015)
Pussy Riot. Продолжение. LIVE. Московские Новости. 10/10/2012.
<http://www.mn.ru/accident_court/20121010/327941981.html > (Toegang op 04/08/2015)
