Van knutselles tot levensles - Plastische opvoeding als eyeopener voor burgerschapsvorming
Kunnen leerlingen bewuste burgers worden via kunst en dit tijdens de lessen plastische opvoeding in het secundair?
'Mevrouw, het is maar knutselen.' Leerkrachten plastische opvoeding horen wel vaker geringschattend praten over hun vak, zowel door leerlingen als collega’s. Linken we het vak teveel met knutselen? Of vinden we alle vakken waarvoor leerlingen geen examens afleggen onbelangrijk?
Actualiteit als extra dimensie
Kunstenaars verwerken actualiteitsthema’s in hun kunstwerken: klimaatopwarming, vluchtelingencrisis, oorlog, armoede, onderdrukking etc.. Ze geven aan de toeschouwer hun opinie over de samenleving. Onderwijs moet leerlingen voorbereiden om op het einde van het secundair zelfstandig te kunnen deelnemen aan de maatschappij als stemgerechtigde. Het is een interessante denkpiste om via plastische opvoeding een kritische stem te geven aan leerlingen. De traditionele les plastische opvoeding zet niet alle mogelijke troeven in om dit te bereiken. Leerlingen leren in het beste geval enkele gegevens over een kunstenaar en kenmerken over een kunststroming, maar daar blijft het veelal bij. Actuele thema’s integreren in de lessen plastische opvoeding is een troef waarop ingezet moet worden. Immers, er is geen ander vak waar de leerling telkens opnieuw het meest authentieke van zichzelf tot uiting kan brengen. Hoofd, hart en handen worden aangesproken om in volle vrijheid uitdrukking te geven aan de eigen indrukken en gevoelens. Laten we in het secundair ook leerlingen de mogelijkheid bieden om zich artistiek uit te drukken over maatschappelijke thema’s.
Klimaatopwarming als testcase
Als leerkracht plastische opvoeding spoor je de leerlingen aan om spaarzaam om te gaan met het materiaal. Je stelt regels: ‘we verspillen geen verf’, ‘we gebruiken weinig water’, ’liever te weinig dan te veel gebruiken’. Regels die de leerlingen kennen, maar niet in een ruimer kader weten te plaatsen.
Overconsumptie valt snel te linken met de klimaatopwarming. Een artikel over insecten en een half verdwenen kunstenaar in Venetië concretiseren de gevolgen van de klimaatopwarming: het uitsterven van sommige diersoorten en het verdwijnen van land door de verhoogde zeespiegel. Door de betekenis van het kunstwerk samen met de leerlingen te ontrafelen, onthouden ze langer de nieuwe informatie en leggen ze meer verbanden. Ze begrijpen de zin om duurzaam te handelen en ontdekken de persoonlijke bijdrage die ze kunnen leveren. Ze leren hoe de kleine concentrische cirkels – ik, gezin, familie, buurt, school - waarin ze leven impact hebben op de grotere cirkels van maatschappij en wereld. En hoe de grotere cirkels ook impact hebben op de kleine cirkels. De eerste stap tot wereldburgerschap is gezet.
Groei
Plastische opvoeding is in grote mate een actief gebeuren: de les is interactief en de opdracht is persoonlijk. Elke leerling wordt uitgedaagd om zelfstandig beslissingen te nemen en autonoom te werken, het leerproces ligt in eigen handen. Daar waar persoonlijke grenzen en mogelijkheden liggen, ontspringen groeikansen. Plastische opvoeding is het vak bij uitstek waar een veelheid vaardigheden wordt aangesproken en ingeoefend: inleving, zelfstandig werk, probleemoplossend en creatief denken, verbeeldingskracht, beslissingen nemen, doorzettingsvermogen, nauwgezetheid etc. Vaardigheden die bijdragen tot een succesvolle toekomst. De leerkracht kan via integratie van de actualiteit associaties leggen tussen de voorgenoemde vaardigheden en maatschappelijke problematieken. De associatie wordt door herhaling en ervaring opgenomen in het onderbewustzijn van de leerling die wanneer het bewustzijn het nodig acht, de informatie naar bovenhaalt. Op deze wijze tracht de leerkracht plastische opvoeding de leerlingen klaar te stomen voor een betrokken burgerschap met een probleemoplossend vermogen. Zo stijgt de intrinsieke waarde van de les plastische opvoeding aanzienlijk: het knutsellesje wordt een levensles.
Artistiek luik
Morgane Lemmens verkent zelf de thematiek van de klimaatopwarming in het artistieke luik van haar bachelorproef. Haar werken sluiten aan bij de conceptuele kunst. Deze stroming heeft tot doel bewustwording van de toeschouwer te stimuleren. De stroming stelt het idee centraal en minder de techniek. De reeks werken zijn een wake up call, de toeschouwer kan niet ontsnappen aan de hoogdringendheid van de klimaatproblematiek. De vier natuurelementen vormen de rode draad.
Aarde
‘Pearl’ is een lijntje aarde op de wereldkaart met een dollarbiljet en kredietkaart. Het werk verwijst naar de mens die de aarde opsnuift net zoals een cocaïnegebruiker dit doet. De mens is verslaafd aan de economische belangen en voordelen op de korte termijn en verloochent de bijwerkingen van de uitputting van de natuurlijke bronnen voor de aarde op de langere termijn.
Water
‘Sixty up’ is een gletsjer geboetseerd uit was, die zelfmoord pleegt met behulp van een touw dat door de mens is gemaakt. Het zachte kneedbare materiaal wordt door de mens de verkeerde kant uitgestuurd worden, net wat onze aarde overkomt.
Vuur
‘Coördinaten’ is een drieluik van opgebrande lucifers. De coördinaten identificeren drie gebieden op aarde gekenmerkt door bosbranden en boskap. De lengte van wat opgebrand is, geeft het percentage vernietigd bos weer.
Wind
‘The waves are calling with a message for you’. Dit fotografisch werk plaatst een ‘oude’ telefoon op een tafel aan zee. De golven - symbool voor de geluidsgolven van de telefoon - geven ons een dringende boodschap over de consumptiemaatschappij waarin we leven. We consumeren om er bij te horen, niet uit noodzaak.
Via kunst leren we verder kijken dan wat we zien, leren we zoeken naar betekenis. Zo verwerven we informatie om een mening te vormen en burger te zijn. Laten we leerlingen via plastische opvoeding deze kans ook gunnen.
Bibliografie
"Klimaatkunst" in Gent om het klimaat te redden. (2017). Opgehaald van Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20151123_01985929 1 heart 1 tree. (2017). Opgehaald van Kickstarter: https://www.kickstarter.com/projects/1188361087/1-heart-1-tree (2016). Opgehaald van Liu Bolin Art studio: http://www.liubolinart.com/ (2017, april). Opgehaald van encyclo: http://www.encyclo.nl/lokaal/10273 Actualiteit . (2017). Opgehaald van Encyclo: http://www.encyclo.nl/lokaal/10273 Ai Weiwei: a gas mask against Beijing’s pollution. (2013, januari 15). Opgehaald van Asia newsit: http://www.asianews.it/news-en/Ai-Weiwei:-a-gas-mask-against-Beijing%E2… AnimalsToday.nl, R. (2013, juli 17). Veel landdieren halen 2100 niet door klimaatverandering. Opgehaald van Animals today: https://www.animalstoday.nl/landdierenklimaatverandering/ Antwerpen krijgt meest ecologische woontoren van Vlaanderen. (2017, april 28). Opgehaald van De Standaard: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170428_02856315 Atlantic hurricane season. (2017, mei 19). Opgehaald van Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/2005_Atlantic_hurricane_season#Storm_name Belgische artivist Naziha Mestaoui plant bomen voor een betere wereld. (sd). Opgehaald van De Tijd: http://www.tijd.be/sabato/homepage/Belgische-artivist-Naziha-Mestaoui-p… Bhagwat, N. (2016, juni 15). Eerste zoogdier uitgestorven door klimaatverandering. Opgehaald van HLN: http://www.hln.be/hln/nl/2661/Dieren/article/detail/2740034/2016/06/15/… Bi science. (2015, februari 18). What the Earth would look like if all the ice melted . Opgehaald van youtube : https://www.youtube.com/watch?v=VbiRNT_gWUQ Biography. (2001, september 9). Opgehaald van Agnes Denes: http://www.agnesdenesstudio.com/works7.html Bonte vliegenvanger en klimaatverandering, 1990-2012. (2014, januari 21). Opgehaald van Rijskoverheid: http://www.clo.nl/indicatoren/nl111610-bonte-vliegenvanger-enklimaatver…) Brochure ‘Educatie voor duurzame ontwikkeling – competenties’ . (2013). Opgehaald van Departement leefmilieu, Natuur en Energie: https://www.lne.be/ Broeikaseffect. (2017). Opgehaald van Globalwarming : http://globalwarming.berrens.nl/broeikaseffect.htm Cai Guo- Qiang. (sd). Opgehaald van Cai Guo- Qiang: http://www.caiguoqiang.com/ climate challenge. (2012, januari 9). het natuurlijk broeikaseffect. Opgehaald van youtube: https://www.youtube.com/watch?v=Zbl9uTaBM0U Concentra. (2017). België in wereldtop voor zonne-energie. Opgehaald van Organisatie duurzame energie: https://www.ode.be/ode/publicaties/nieuwsbrief/11-zonnestroom/330-belgi… Crevits werpt scholen in strijd tegen klimaatopwarming . (2017). Opgehaald van De standaard: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170416_02836376 De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG). (2016, januari 1). Opgehaald van Unric: https://unric.org/nl/sdg-in-nederlands De gletsjers smelten. (2017). Opgehaald van de kennis van nu : https://www.dekennisvannu.nl/site/special/De-gletsjers-smelten/69
Deadly eastern india heat wave. (2016). Opgehaald van weather: https://weather.com/safety/heat/news/deadly-southern-eastern-india-heat… Demeulenmeester, T. (2017, mei 3). Belgische artivist Naziha Mestaoui plant bomen voor een betere wereld. Opgehaald van Tijd: http://www.tijd.be/sabato/homepage/Belgische-artivistNaziha-Mestaoui-pl…; Demographic profiles . (sd). Opgehaald van United Nations : https://esa.un.org/unpd/wpp/Graphs/DemographicProfiles/ Duurzame energiewinning . (2010, maart 1). Opgehaald van Platform duurzaamheid: http://www.platformduurzaamheid.net/ Ebersole, P. (2014, oktober 4). Phil Ebersole's Blog. Opgehaald van Posts Tagged ‘Aral Sea drying up’: https://philebersole.wordpress.com/tag/aral-sea-drying-up/ Educatie voor duurzame ontwikkeling. (2013). Opgehaald van Departemen leefmilieu, natuur en energie: https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/educatie-voor-duurzameo… Eerdekens, E. (2014, april 20). Opwarming van de aarde is oorzaak van 'dronken bomen' . Opgehaald van Knack: http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/opwarming-van-de-aarde-is-oorza… Favere, E. (2017, mei 30). Valt Great Barrier Reef nog te redden? "Veel meer schade dan verwacht". Opgehaald van De redactie nieuws: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2992546 Global Climate Report – Annual Report 2016. (2017, januari). Opgehaald van National Centers for Environmental Information: https://www.ncdc.noaa.gov/sotc/global/201613 Gore, A. (2007). Een ongemakkelijke waarheid : het gevaar van de klimaatverandering. Meulenhoff. Hedendaage kunst. (2017). Opgehaald van Cai Guo- Qiang: http://kunstvannu.blogspot.be/2014/11/cai-guo-qiang.html Het klimaat in de geschiedenis. (2017). Opgehaald van wetenschap infonu: http://wetenschap.infonu.nl/weer/110522-het-klimaat-in-de-geschiedenis… Het Tsjaadmeer: Een vergeten crisis . (2017, februari 23). Opgehaald van unric: http://www.unric.org/nl/nieuwsoverzicht/27194-het-tsjaadmeer-een-verget… Het versterkt broeikaseffect. (2012, januari 9). Opgehaald van ClimateChallenge: https://www.youtube.com/watch?v=nRePbJtegN4 Heusden, B. v. (sd). Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. Opgehaald van Cultuur in de spiegel: http://www.rug.nl/cultuuronderwijs/projecten/zwarte-boekje.pdf How does the Medieval Warm Period compare to current global temperatures? (2017). Opgehaald van Skeptical science: https://www.skepticalscience.com/medieval-warm-period.htm Insecten: De vergeten slachtoffers van klimaatverandering. (2017). Opgehaald van PHPLD: http://www.phpld.net/insecten-de-vergeten-slachtoffers-van-klimaatveran…; Is Global Warming Fueling Increased Wildfire Risks? (sd). Opgehaald van ucsusa: http://www.ucsusa.org/global_warming/science_and_impacts/impacts/global… JM Robine, S. C. (2007). Report on excess mortality in Europe during summer 2003. Karen Smith, H.-U. O. (2009). Ai Wei Wei. Phaidon . Kim Loyens, D. S. (2006, mei). methoden en technieken voor burgerparticipatie. Opgehaald van wetenschapsbeleid: http://www.wetenschapsbeleid.be/belspo/organisation/Publ/pub_ostc/AP/rA… Kniknie, S. (2016, augustus 25). Acute voedselcrisis bedreigt miljoenen mensen aan verdampend Tsjaadmeer. Opgehaald van mo: http://www.mo.be/nieuws/half-miljoen-kinderen-ernstigondervoed-rond-tsj… Krug, D. (2006). Art & Ecology:. Opgehaald van greenmuseum: http://greenmuseum.org/c/aen/Issues/denes.php Liu Bolin: de onzichtbare man. (2013, mei). Opgehaald van TED: https://www.ted.com/talks/liu_bolin_the_invisible_man/transcript?langua…;
Livingston, I. (2017, april 4). 2017 is off to a record-breaking start for tornadoes and severe weather. Will it continue? Opgehaald van US tornadoes: http://www.ustornadoes.com/2017/04/04/2017-off-record-breaking-start-to… ) Mark Godfrey, K. B. (2010). Francis Alÿs : a story of deception. Lannoo. Monkeysee. (2013, januari 2). what is a tornado? Opgehaald van youtube: (https://www.youtube.com/watch?v=wlwyA-5iafg Mooijman, R. (2017, juni 2). 22 conservatieve Republikeinen overtuigden Trump (met 10 miljoen van de energiesector) . Opgehaald van De standaard: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170602_02908984 Naware, R. (2015, september 20). 10 reasons why climate chance arctic affect us all. Opgehaald van Earthhour: https://www.earthhour.org/content/10-reasons-why-climate-change-arctica… News on Millennium Development Goals. (sd). Opgehaald van http://www.un.org/millenniumgoals/: http://www.un.org/millenniumgoals/ Nieuwe biomassacentrale Langerlo niet ‘klimaatneutraal’ volgens milieubeweging. (2012, september 9). Opgehaald van Bond beter leefmilieu: https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/nieuwe-biomassacentrale-lang… NOAA., G. C.–A. (2016). Global Climate Report – Annual Report . Opgehaald van NOAA: https://www.ncdc.noaa.gov/sotc/global/201613 Nothing here . (sd). Opgehaald van Studio Olafuur Eliasson: http://www.olafureliasson.net/%E2%80%8E Olafur Eliasson . (sd). Opgehaald van Hedendaagse kunst: http://kunstvannu.blogspot.be/2013/08/olafur-eliasson.html Omvang zee-ijs Zuidpool nog nooit zo klein. (2017, februari 16). Opgehaald van Hln: http://www.hln.be/hln/nl/2656/Global-Warming/article/detail/3082564/201… Report on excess mortality in Europe during summer EU Community Action Programme for Public Health. (2003). Opgehaald van EU Community Action Programme for Public Health: http://ec.europa.eu/health/ Roorda, D. N. (2010). Basisboek duurzame ontwikkeling. Noordhoff. Opgehaald van http://agroenergiek.nl/system/files/documenten/pagina/kennismaken_met_d… wikkeling.pdf Seed of light. (2017). Opgehaald van 1 heart, 1 tree: https://www.1heart1tree.org/seed-of-light/ Schitterend weer doet zonnepanelen op onze daken records breken(2017,30 mei) Opgehaald van DR: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2992447S Sleur, W. J. (2007, Maart). Educatie voor duurzame ontwikkeling. Opgehaald van Research gate: https://www.researchgate.net/profile/Willy_Sleurs/publication/305424109… uurzame_ontwikkeling_De_stap_naar_de_praktijk/links/578e409608ae9754b7e9e7c1/Educa tie-voor-duurzame-ontwikkeling-De-stap-naar-de-praktijk.pdf Species’ traits influenced their response to recent climate change. (13, februari 2017). Opgehaald van Nature climate change: http://www.nature.com/nclimate/journal/v7/n3/full/nclimate3223.html TEDx. (2005, juni 4). One Heart One Tree | Naziha Mestaoui | TEDxULB. Opgehaald van Youtube : https://www.youtube.com/watch?v=LtQpJ_5j_GQ Telegraph. (sd). Record heatwave in the US and the worst drought in 56 years. Opgehaald van Telegraph: http://www.telegraph.co.uk/news/picturegalleries/worldnews/9406068/Reco… Toendra 450 miljard ton koolstof. (2008, februari 14). Opgehaald van Hier: https://www.hier.nu/themas/voor-professionals/toendra-450-miljard-ton-k…
Valentine. (2017, april 24). Aberdeen Hydrogen Transport Summit 2017 . Opgehaald van Hyer: http://hyer.eu/aberdeen-hydrogen-transport-summit-2017/ Verbeke, R. (2017, februari 12). Meer warmteminnende dieren en planten door klimaatopwarming. Opgehaald van Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen: https://www.naturalsciences.be/nl/news/item/6655 Vervuiling door schepen. (2015). Opgehaald van Ecomare: http://www.ecomare.nl/ecomareencyclopedie/mens-en-milieu/scheepvaart/ve… Welkom op een natuurlijk dak – groendak. (sd). Opgehaald van Natuurlijk dak: http://www.natuurlijkdak.be/ West-Nijl Virus. (2017). Opgehaald van Zoetis: https://www.zoetis.nl/aandoeningen/paarden/westnijl-virus.aspx Wijnberg, R. (2017, mei 10). Gert Late Night Show. (G. Verhulst, Interviewer) Wishnow, J. (sd). The sandstorm starring Ai Wei Wei. Opgehaald van NY Times: https://www.nytimes.com/video/t-magazine/100000003074468/the-sandstorm-… Zhang, A. (2013, augustus 12). the invisible man. Opgehaald van The world of chinese: http://www.theworldofchinese.com/2013/12/the-invisible-man/
