"Cat hair is lonely people glitter": is de gekke kattenvrouw zo onschuldig als ze lijkt?

Meer dan eens heb ik mijn vriendinnen grappen horen maken over hoe ze “alleen” zouden eindigen, “met 100 katten”. Ook op verschillende sociale media kwam ik pagina’s tegen met namen als Crazy Cat Lady, op Instagram delen meisjes en vrouwen van over de hele wereld foto’s van hun katten met de hashtag #crazycatlady, en op Amazon worden “Crazy Cat Lady”- kleurboeken, T-shirts, actiefiguurtjes, en koffiemokken verkocht. Maar wie is die Crazy Cat Lady die op al mijn digitale schermen verschijnt?

Vrouwen en katten

Auteur Clea Simon zoekt de reden voor de eeuwenhoude associatie van vrouwen met katten in haar boek ‘The Feline Mystique’ in een aantal fysieke eigenschappen die de twee gemeenschappelijk hebben; ze zijn elegant, sensueel en mysterieus en worden allebei geassocieerd met het leven én met de dood. Dat laatste komt duidelijk aan bod in de middeleeuwse heksenprocessen, waarbij niet alleen vrouwen, maar ook hun katten regelmatig op de brandstapel belandden vanwege hun zogezegde magische krachten.

De connectie tussen vrouwen en katten kan verder worden gelinkt aan angst voor vrouwelijke seksualiteit en zelfstandigheid. Hier zijn opnieuw de heksenprocessen van de 14de tot de 18de eeuw van belang; de angst voor het idee dat een vrouw haar leven perfect kon indelen zonder man, zorgde voor de dood van 40 000 tot 60 000 vrouwen in Europa. Ook hedendaagse populaire ideeën over heksen passen binnen die gedachte; afbeeldingen van heksen als oude, lelijke vrouwen dragen bij tot de deseksualisering van de alleenstaande vrouw. Net als de ‘Crazy Cat Lady’, wordt de heks ook vandaag nog standaard afgebeeld in het gezelschap van haar kat.

Gevaarlijke seksualiteit

In de helft van de negentiende eeuw verwierven vrouwen nieuwe rechten; mannen voelden zich daardoor bedreigd, en een trend ontstond in de kunstwereld om de vrouwelijke seksualiteit af te beelden als een gevaarlijk iets. Volgens kunsthistorica Kate Kangaslahti kwam daarbij de connectie tussen vrouwen en katten – of katachtigen –  weer naar boven. De Griekse mythologie werd een populair onderwerp, waarbij mannen vaak slachtoffer werden van de genadeloze seksualiteit van vrouwen in de gedaante van een sfinx. Kate Kangaslahti noemt de schilderijen van bijvoorbeeld Franz von Stuck, of Gustave Moreau als voorbeelden.

(Links: Moreau, Oedipe et le sphinx. Rechts: Franz von Stuck, Der Kuss der Sphinx)

De ‘Crazy Cat Lady’ helpt op haar eigen manier om de alleenstaande vrouw te deseksualiseren; de potentiële bedreiging die ze als alleenstaande vrouw vormt, wordt in de kiem gesmoord door alle negatieve eigenschappen die met haar en met haar katten geassocieerd worden, zoals het idee dat ze onaantrekkelijk is en in sociale isolatie en onhygiënische leefomstandigheden leeft.

Kattenmama

Niet alleen is ze dus oud, alleen en vies, de ‘Crazy Cat Lady’ is ook crazy, onder andere omdat ze ‘abnormale’ gevoelens voor haar katten koestert. Ze wordt voorgesteld als een “hoarder”, een obsessieve verzamelaarster van katten en al wat met hen te maken heeft. Die katten betekenen voor haar dan ook meer dan het doorsnee huisdier dat voor de doorsnee persoon doet; de crazy cat lady ziet haar katten in de regel als haar kinderen. In series verwijzen cat ladies naar hun katten als hun “babies”; zo vindt Angela uit The Office het bijvoorbeeld ongehoord dat “cat maternity leave” niet bestaat, en lost crazy cat lady Margie uit de Saturday Night Live-clip Christmas With The Cat Lady een zogezegde ruzie op tussen twee van haar katten, waarbij ze vertelt: “you make mommy very happy when you don’t fight”. Zo bevestigt de ‘Crazy Cat Lady’ als “cat mommy” het idee dat de vrouw gemaakt is om voor kinderen te zorgen; ze draagt haar moederlijke gevoelens over op haar katten, bij gebrek aan menselijke kinderen.

In hedendaagse komische televisieseries komt het stereotype van de ‘Crazy Cat Lady’ heel regelmatig voor. In Sex and the City wordt Miranda afgeschrikt door de urban legend van een vrouw die alleen stierf en werd opgegeten door haar kat, in Gilmore Girls panikeert Lorelai wanneer haar relatie net is stukgelopen en ze katten voor haar deur vindt, in The Office ziet Angela haar katten liever dan haar eigen zoon, en in The Simpsons kraamt de crazy cat lady alleen maar nonsens uit en ziet ze eruit als een oude heks.

(Crazy Cat Lady uit The Simpsons)

Carrièrevrouw gone bad

Veel van deze personages hebben iets met elkaar gemeen: ze zijn of waren ooit ambitieuze en succesvolle vrouwen. Het stereotype van de vrouwelijke alleenstaande carrièrevrouw is al ouder, en niet onomstreden. Vanuit feministische hoek werd ze onthaald als een onafhankelijke vrouw: een voorbeeld dat jonge meisjes kunnen nastreven. In een uitgave van Playboy uit de jaren 1960 werd dan weer gewaarschuwd voor de alleenstaande vrouw die elk moment in een carrièrevrouw kon veranderen: “een feeks van middelbare leeftijd die haar seksualiteit gebruikt als een sirene en haar professionele invloed gebruikt om mannelijkheid te verminken”. Opvallend dat hier opnieuw verwezen wordt naar mythologie om de dreiging van vrouwelijke seksualiteit te benadrukken.

Crazy cat lady of crazy cat person?

In een samenleving met een groeiend aantal singles, zou je denken dat stereotypes als deze verdwijnen. Dat klopt niet helemaal. Want de cat lady blijft, maar krijgt sinds 2010 in series wel gezelschap van een mannelijke versie. Winston in New Girl is geobsedeerd door zijn kat Ferguson, Sheldon uit The Big Bang Theory verandert voor één aflevering in een ‘Crazy Cat Person’ na een relatiebreuk, en Ted uit How I Met Your Mother wordt afgeschrikt door hetzelfde verhaal dat ook Miranda uit Sex and the City een paniekaanval bezorgde in de jaren negentig.

(Winston en zijn kat uit New Girl)

Het aantal alleenstaande personen in België, in Nederland, en ook in de Verenigde Staten (waar de ‘Crazy Cat Lady’ praktisch een vaste gast is in elke komische serie) neemt namelijk al decennia toe. Er wordt voorspeld dat die ontwikkeling zich zal voortzetten, terwijl het aantal katteneigenaren net afneemt. De meeste katten die als huisdier worden gehouden, wonen trouwens bij traditionele gezinnen met kinderen. Het wordt tijd om ons af te vragen of stereotypes als deze niet wat verouderd zijn.