KENNISTEKORT BIJ VERPLEEGKUNDIGEN OMTRENT CANNABISGEBRUIK EN BEHANDELING BIJ ADOLESCENTEN. Ontwikkeling van een educatieve tool.
KENNISTEKORT BIJ VERPLEEGKUNDIGEN OMTRENT CANNABISGEBRUIK EN BEHANDELING BIJ ADOLESCENTEN. Ontwikkeling van een educatieve tool.
Mijn bachelorproef draag ik in het bijzonder op aan mijn beste vriend Bryan die, onder invloed van cannabis, uit het leven is gestapt. Bryan was een prachtkerel maar … zowel de fysische, sociale als psychische gevolgen van cannabismisbruik eisten hun tol. Gelijkaardige problemen stel ik vast bij andere jongeren. Jammer genoeg blijven zij vaak het gebruik banaliseren: “cannabis is een genots- en ontspanningsmiddel net zoals bijvoorbeeld alcohol”. Wanneer gebruik leidt tot onaangepast gedrag, afhankelijkheid en negatieve gevolgen, spreken we echter van misbruik of van ‘stoornis in het gebruik van middelen’. Vaak weten gebruikers en/of hun ouders op dat moment niet waar ze hulp kunnen krijgen. Vaak zoekt men door onwetendheid en/of schaamte ook (te) laat hulp. Sommigen gaan uiteindelijk toch in behandeling maar veelal heeft dit niet het gewenste resultaat. De helft van hen die opgenomen worden, stopt vroegtijdig met de behandeling (drop out). De helft van de behandelden hervalt bovendien in de oude gewoonte.
Wellicht ken jij zelf ook iemand die cannabis gebruikt? De vraag is of jij weet wat de effecten en mogelijke gevolgen kunnen zijn? Er zijn namelijk veel mythen en vooroordelen. Zelfs bij verpleegkundigen blijkt er een kennistekort en een zekere terughoudendheid om zich echt te bekommeren om deze groep. Nochtans hebben verpleegkundigen doorgaans een goede vertrouwensrelatie met hun cliënten.
In mijn bachelorproef onderzocht ik daarom het volgende:
- welke kennis, vaardigheden en attituden hebben verpleegkundigen nodig om effectieve interventies toe te passen bij adolescenten met cannabismisbruik;
- welke is de meest aangewezen strategie om kennis, vaardigheden en attituden omtrent cannabisgebruik en –behandeling bij adolescenten bij te sturen?
Als we naar de feitelijke cijfers kijken, dan komen we tot de onthutsende vaststelling dat 14,6 miljoen adolescenten het afgelopen jaar cannabis gebruikten (11,2 %). Deze vaststelling is des te erger omdat uit onderzoek blijkt dat des te jonger iemand start met het gebruik van cannabis, des te groter het risico is op verslaving en andere aandoeningen. Bijkomend is er een evolutie van nieuwe productietechnieken waardoor de sterkte van cannabis toeneemt en er meer neveneffecten zijn. Effectieve preventie en behandeling zijn daarom noodzakelijk.
Over preventie en behandeling is veel geschreven, maar de vertaling naar de praktijk laat nog te wensen over. Zowel in wetenschappelijk onderzoek als in recente beleidsnota’s wordt het belang van zelfmanagement bij alle chronische zieken en in het bijzonder bij mensen met cannabismisbruik beklemtoond. Het komen tot zelfmanagement, of het leren leven met zijn ziekte, is evenwel niet vanzelfsprekend. Het vraagt een gedragsverandering. Het model van gedragsverandering dat werd ontwikkeld door Prochaska en DiClemente, levert hierbij een bruikbaar kader om te begrijpen via welke processen mensen hun gedrag veranderen. Het is ook een bruikbaar model om te evalueren wat de bereidheid is om het gebruik te veranderen. Het uitgangspunt is dat motivatie tot verandering een proces is dat geremd of bevorderd kan worden. Daarom is het belangrijk dat verpleegkundigen bewust kiezen voor de meest wetenschappelijk onderbouwde interventie, namelijk motiverende gespreksvoering. Met deze benadering komt de ‘cliënt’ gemakkelijker tot zelfinzicht. Het ondersteunt ook de autonome motivatie en daarmee ook het engagement om de levensstijl aan te passen en het cannabisgebruik aan te pakken. Bij motiverende gespreksvoering wordt de cliënt door zijn ervaringskennis beschouwd als een gelijkwaardige partner. Hij is degene die bereid moet zijn om het gedrag te veranderen, te herstellen en te leren leven met zijn ziekte. Cognitieve gedragstherapie en multidimensionele familietherapie zijn bij dit begeleidingstraject aanvullende behandelvormen.
De vraag is echter hoe je motiverende gespreksvoering kan introduceren binnen een team. In ieder geval vraagt het inzicht in de filosofie, basisprincipes en vaardigheden/attituden van motiverende gespreksvoering. Het vraagt van verpleegkundigen ook een gedragsverandering èn attitudewijziging. De cliënt dient namelijk benaderd en gemotiveerd te worden als centrale beheerder en verantwoordelijke voor zijn veranderingsproces. De verpleegkundige moet hiervoor de nodige ruimte laten, maar dat is niet altijd het geval. Het te veel willen helpen is een grote valkuil bij veel verpleegkundigen. Na een uitgebreide literatuurstudie, kon ik besluiten dat gedragsverandering en attitudewijziging bij verpleegkundigen kan bekomen worden door het opzetten van een training waar theorie en praktijk aan elkaar gekoppeld worden op een interactieve wijze (bv. simulatie, quiz enz.).
Als educatieve tool heb ik daarom een interactieve trainingssessie uitgewerkt met de volgende bijhorende tools:
- een PowerPoint van de training: de veranderingstheorie, motiverende gespreksvoering en interactieve oefeningen worden toegelicht;
- een interactieve quiz om de mythen en vooroordelen omtrent cannabisgebruik en –behandeling te ontkrachten met als doel de bereidheid, de interesse en het inzicht te verhogen bij de verpleegkundigen dat gedragsverandering nodig is;
- ezelsbruggetjes en bruikbare hulpschema’s om in de praktijk de nodige linken te leggen tussen de veranderingsfasen die een cliënt kan doormaken en motiverende gesprekstechnieken;
- interactieve oefeningen om veranderingstaal te gebruiken;
- een simulatieoefening om het inzicht in de veranderingsfasen en motiverende gespreksvoering op een beklijvende manier in te oefenen.
Het maken van deze bachelorproef was voor mij een persoonlijke verrijking. Het laat mij als mens en als professional met een ruimere, begripvolle bril kijken naar cannabismisbruik en –behandeling bij adolescenten. Bryan blijft in mijn hart, maar ik zet mijn hart en verworven inzichten ter beschikking voor andere jongeren die ik in mijn werk zal tegenkomen. Ik hoop dat ik hen inzicht kan geven in de mogelijke negatieve gevolgen van cannabis en hen kan motiveren tot verandering.
Wat de bruikbaarheid van de educatieve tools voor het werkveld betreft, is een vervolgstudie aangewezen. Zo kan nagegaan worden of deze tools effectief bruikbaar zijn en het trainingsconcept in diverse settings kan uitgerold worden. De quote onderaan van dit artikel, geeft mij in ieder geval het vertrouwen dat het een positief en sterk concept is.
Of het geheel de kwaliteit in de zorg zou verbeteren? Dit is afhankelijk van een aantal essentiële randvoorwaarden namelijk: een goede opvolging op de werkvloer, een open feedbackcultuur en een gedeelde visie omtrent zelfmanagement en gedragsverandering …
People learn best when:
- they are motivated
- the learning is relevant, in context and matches their needs!
(Silverman et al.)
Bibliografie
Literatuurlijst
Abdolrahimi, M., Ghiyasvandian, S., Zakerimoghadam, M., & Ebadi, A., (2017). Therapeutic communication in nursing students: A Walker & Avant concept analysis. Electronic Physician, 9 (8), 4968-4977, DOI: http://dx.doi.org/10.19082/4968
Adolescentie (2018). Gevonden op internet, 15 maart 2018: https://nl.wikipedia.org/wiki/Adolescentie
Aliakbari, F., Parvin, N., Heidari, M., & Haghani, F. (2015). Learning theories application in nursing education. Journal of Education and Health Promotion, 4 (2).
Amann, A. et al. (2018). The Effects of Social Presence on Adherence-Focused Guidance in Problematic Cannabis Users: Protocol for the CANreduce 2.0 Randomized Controlled Trial. JMIR Research Protocol, 7 (1) doi: 10.2196/resprot.9484.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
American Society of Addiction Medicine. (2018). Definition of Addiction.
Asbridge, M., Hayden, J., & Cartwright, J. (2012). Acute cannabis consumption and motor vehicle collision risk: systematic review of observational studies and meta-analysis. British Medical Journal, p344.
Atakan, Z., Morrison, P., Bossong, M.G., Martin-Santos, R., & Crippa, J.A. (2018). The effect of cannabis on perception of time: a critical review. Current Pharmaceutical Design, 18 (32), 4915-22.
Avonts, D. 2002, Cannabis als antibraakmiddel bij chemotherapie, Minerva, volume 31, 149-150.
Bailey, L., Curingto, R., Brown, B., Hegener, M., & Espel, M. (2017). Motivational interviewing education: Creation and assessment of a learning module implemented among advanced pharmacy practice students. Currents in Pharmacy Teaching and Learning, 9 (5), 786-793, doi: 10.1016/j.cptl.2017.06.007. Epub 2017 Aug 19.
Barwick, M.A., Bennett, L.M. Johnson, S.N., McGowan, J., Moore, J.E. (2012). Training health and mental health professionals in motivational interviewing: A systematic review.
Children and Youth Services Review, 34, 1786–1795.
Batalla, A. et al. (2018). The Influence of DAT1, COMT, and BDNF Genetic Polymorphisms on Total and Subregional Hippocampal Volumes in Early Onset Heavy Cannabis Users.
Becker, J. et al. (2013). Development of an integrative cessation program for co-smokers of cigarettes and cannabis: demand analysis, program description, and acceptability. Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy, 8, 33.
Belgische kamer van volksvertegenwoordigers en senaat. (2001). Beleidsnota van de federale regering in verband met de drugproblematiek. Gevonden op internet, maart 2018,:http://www.senate.be/www/webdriver?MItabObj=pdf&MIcolObj=pdf&MInamObj=p…
Blankers, M., Ketelaars, T., Uitterhaegen, B., & van Laar, M. (2017). Cannabisregulering in de Verenigde Staten: Modellen en effecten op het terrein van de volksgezondheid. Utrecht: Trimbos Instituut.
Blevins, C. et al. (2016a). Change in motives among frequent cannabis-using adolescents:
Predicting treatment outcomes. Drug and Alcohol Dependence, 167, 175–181
Blevins, C. et al. (2016b). Motives for marijuana use among heavy-using high school students: An analysis of structure and utility of the Comprehensive Marijuana Motives Questionnaire. Addictive Behaviors, 57, 42–47.
Blevins, C. et al. (2018). Changing social norms: The impact of normative feedback included motivational enhancement therapy on cannabis outcomes among heavy-
using adolescents. Addictive Behaviors, 76, 270-274.
Bonnet, U., & Preuss, U. (2017). The cannabis withdrawal syndrome: current insights. Substance abuse and rehabilitation, 8, 9-37.
Bossong, M. et al. (2012). Effects of Delta9-tetrahydrocannabinol administration on human encoding and recall memory function: a pharmacological FMRI study. Journal of Cognitive Neuroscience.
Bossong, M. et al. (2012). Effects of Delta9-Tetrahydrocannabinol on Human Working Memory Function. Biological Psychiatry.
Bossong, M. et al. (2014). Role of the endocannabinoid system in brain functions relevant for schizophrenia: an overview of human challenge studies with cannabis or ∆9-tetrahydrocannabinol (THC). Progress in Neuropsychopharmacology and Biological Psychiatry, 3, 52-69.
Brug, J., Van Assema, P., & Lechner, L. (2012). Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering. Assen : Van Gorcum.
Buret, L. (2016). Is medicinaal cannabisgebruik een therapeutische optie? Minerva, 15 (9), 221-224.
Buring, S.M. et al. (2011). Implementation and evaluation of motivational interviewing in a Doctor of Pharmacy curriculum. Currents in Pharmacy Teaching and Learning 3 (2), 78–84.
Çağlar, M. (2017). Timing preventieprogramma Frisse Start: het voorkomen van middelengebruik bij brugklassers. Een onderzoek naar de invloed van timing van deze interventie op de attitude tegenover middelengebruik en het modererend effect van risicoprofielen hierop. Scriptie i.k.v. Master Klinische Kinder- en Jeugdpsychologie aan de Universiteit Utrecht.
Cant, R.P., Cooper, S.J., & Roodbol. P.F. (2010). Simulation-based learning in nurse education: systematic review. Nederlands Tijdschrift voor Evidence Based Practice, 10 (1), 15-16.
Carney, T., et al. (2016). Brief school-based interventions and behavioural outcomes for substance-using adolescents. Cochrane Database Systematic Review, 20 (1).
Carpenito, L. J., Brinksma, A., Hellema, F., Jansen, G., Kleve, R., & Van Der Cingel, M. (2015). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen: Noordhoff.
Casselman, J., & Kinable, H. (2008). Het gebruik van illegale drugs. Multidimensionaal bekeken. Kortrijk-Heule : UGA.
Caulkins, J. (2018). The Real Dangers of Marijuana. National affairs, 34.
Cleemput, E. (2017). Maggie De Block: “Altijd bereid nieuwe studies te bekijken”. Gevonden op internet, mei 2018: http://www.deblock.belgium.be/nl/rd-het-nieuwsblad-maggie-de-block-%E2%…
Cooper, K., Chatters, R., Kaltenthaler, E., & Wong, R. (2015). Psychological and psychosocial interventions for cannabis cessation in adults: a systematic review short report. Health Technology Assessment, 9 (56), DOI: 10.3310/hta19560
Damjanović, A. et al. (2015). Cannabis and psychosis revisited. Psychiatria Danubina, 27 (1), 97-100.
Deblende, A. (2017). Peer pressure in het secundair onderwijs: een kwalitatieve studie aan de hand van focusgroepen.
De Bruyn, P. (2014). Verslaving en persoonlijkheidsstoornissen. Antwerpen – Apeldoorn: Garant.
Decker, S. et al. (2013). Standards of Best Practice: Simulation. Standard VI: The Debriefing Process. Clinical Simulation in Nursing, 9 (6), 26-29.
Decuyper, S., Dochy, F. & Van den Bossche, P. (s.a.). Teamleren. De sleutel voor effectief teamwerk. Gevonden op internet, mei 2018: http://www.blits-teamleren.be/sites/default/files/teamleren_de_sleutel_…
De Cuyper, K. (2018). NVKVV nieuwseditie. Up-to-date verpleegkundigen: goed voor je patiënt en voor je zelfvertrouwen. Nursing, 24, 1-3.
De Donder, E. et al. (2004). Alcohol- en druggebruik. Gedifferentieerde aanpak van preventie tot hulpverlening. Mechelen: Kluwer.
De druglijn. (2015-2018). Kan je verslaafd raken aan cannabis? Gevonden op internet, 4 november 2017: https://www.druglijn.be/drugs-abc/cannabis/veelgestelde-vragen/kan-je-v…
De Jong, C.A.J., De Haan, H.A., & Van de Wetering, B.J.M. (2009) . Verslavingsgeneeskunde. Neurofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum.
De Neve, P., & Keymeulen, R. (2009). Evidenced based werken dankzij beloningstraject op basis van contingency management.
Denniston, C., Molloy, E., Nestel, D., Woodward-Kron, R., & Keating, J.L. (2017). Learning outcomes for communication skills across the health professions: a systematic literature review and qualitative synthesis. British Medical Journal Open, 7.
De Schrijver, S. (2012). Het telescoping effect bij cannabisgebruik: worden vrouwen sneller afhankelijk dan mannen? Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen.
Dewals, P. (2017). 'Tijd is rijp voor een open en eerlijk debat over cannabis'. Gevonden op internet, 2 maart 2018: http://www.knack.be/nieuws/belgie/tijd-is-rijp-vooreen-open-en-eerlijk-…
Drugslijn. (s.a.). Kennistest cannabis. Gevonden op internet, maart 2016: https://www.druglijn.be/test-jezelf/test/kennistest-cannabis---moeilijk
Dupont, H. et al. 2015, Assessing the Efficacy of MOTI-4 for Reducing the Use of Cannabis Among Youth in the Netherlands: A Randomized Controlled Trial. Gevonden op internet, November 2017: http://www.emcdda.europa.eu/news/2012/2_en#newsDownloads
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). (2012). New drugs detected in the EU at the rate of around one per week, say agencies. Luxembourg: Publications Office of the European Union,
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). (2014). Trends and Developments. Luxembourg: Publications Office of the European Union, doi:10.2810/144609
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). (2016). Europees drugsrapport. Trends en ontwikkelingen. Luxembourg: Publications Office of the European Union, doi:10.2810/36272
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). (2017). Trends and Developments. Luxembourg: Publications Office of the European Union, doi:10.2810/144609
Faggiano, F., Minozzi, S., Versino, E., & Buscemi, D. (2014). Universal school-based prevention BELGISCHE KAMER VAN VOLKSVERTEGENWOORDIGERS EN SENAAT for illicit drug use. Cochrane Database of Systematic Reviews, 12.
Faggiano, F. et al. (2014). Multidimensional Family Therapy (MDFT) for adolescent illicit drug misusers: a systematic review, EMCDDA Thematic Paper.
Ferri, M. et al. (2013). Media campaigns for the prevention of illicit drug use in young people. Cochrane Database of Systematic Reviews, 6.
Fey, M.k-K., & Jenkins, L.(2015). Debriefing Practices in Nursing Education Programs: Results from a National Study. Nursing Education Perspectives, 36 (6), 361-366.
Fleming, N. (2010). De relatie tussen cannabisgebruik en een verminderde prestatie van het werkgeheugen. Masterproject aan de Universiteit Leiden, studierichting Orthopedagogiek.
Franken, I., & Van den Brink, W. (2009). Handboek verslaving. Utrecht: De Tijdstroom.
Friedrichs, A., Spies, M., Härter, M., & Buchholz, A. (2016). Patient Preferences and Shared Decision Making in the Treatment of Substance Use Disorders: A Systematic Review of the Literature.
Furer, T., Nayak, K., & Shatkin, J. (2018). Exploring Interventions for Sleep Disorders in Adolescent Cannabis Users.
Gates, P. et al. (2016). ‘Psychosocial interventions for cannabis use disorder’.
Gates, S., Mac Cambridge, J., Smith L.A., & Foxcroft, D. (2006). ‘Interventions for prevention of drug use by young people delivered in non-school settings’. Cochrane Database of Systematic Reviews 2006, 1.
GGZ Nederland. (2008). Cannabisbehandeling bij jongeren en jongvolwassenen. Richtlijn en protocol voor de behandelaar. Gevonden op internet, 5 februari 2018: http://www.resultatenscoren.nl/data/upload/Publication/files/cannabispr…
Giesen, J., Weijnen, I., Candel, I., & Jansen, A. (2013). Weten begint met meten: Effectiviteit van de behandeling van verslaving. MGv medium voor ggz en verslavingszorg. Epen: U-center, 1-4.
Gloss, D. & Vickrey, B. (2014). Cannabinoids for epilepsy.
Goossens, A., De Bruyne, S., De Frène, V., Descamps, J., Haegeman, P., Lauwers, M., & Vandaele, B. (2014). Methodisch werken in de gezondheidszorg. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Greydanus, D.E., Kaplan, G., Baxter, L.E., Patel, D.R., & Feucht, C.L. (2015). Cannabis: The never-ending, nefarious nepenthe of the 21stcentury:What should the clinician know? Disease-a-Month, 61, 118–175.
Gruber, S., & et al. (2017). The Grass Might Be Greener: Medical Marijuana Patients Exhibit Altered Brain Activity and Improved Executive Function after 3 Months of Treatment.
Hall, W. (2015). What has research over the past two decades revealed about the adverse health effects of recreational cannabis use? Addiction, 110, 19–35, doi:10.1111/add.13014
Hasin, D. S. et al. (2015). Prevalence of Marijuana Use Disorders in the United States Between 2001–2002 and 2012–2013. Journal of the American Medical Association Psychiatry, 72 (12), 1235-1242.
Hasin, D. S. (2018). US Epidemiology of Cannabis Use and Associated Problems. Neuropsychopharmacology, 43, 195–212. doi:10.1038/npp.2017.198
Helseth, V. et al. (2013). Independent or substance-induced mental disorders? An investigation of comorbidity in an acute psychiatric unit.
Hill, K. & Palastro, M. (2017). Medical cannabis for the treatment of chronic pain and other disorders: misconceptions and facts.
Hill, K. et al. (2017). Nabilone pharmacotherapy for cannabis dependence: A randomized, controlled pilot study. American Journal of Addiction, 26, 795–801.
Hindocha, C., Freeman, T., & Curran, H. (2017). Anatomy of a Joint: Comparing Self-Reported and Actual Dose of Cannabis and Tobacco in a Joint, and How These Are Influenced by Controlled Acute Administration. Cannabis and Cannabinoid Research, 2 (1), 217-223.
Hoch, E., Preuss, U., Ferri, M. & Simon, R. (2016). Digital Interventions for Problematic Cannabis Users in Non-Clinical Settings: Findings from a Systematic Review and Meta-Analysis. European Addiction Research, 22 (5), 233-242.
Hogue, A., Henderson, C., Ozechowski, T., & Robbins, M. (2014). Evidence Base on Outpatient behavioural treatments for adolescent substance use: updates and recommendations 2007–2013. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 43 (5), 695-720.
Humeniuk, R. et al., World Health Organization (2010). The ASSIST-linked brief intervention for hazardous and harmful substance use Manual for use in primary care.
Ingham, G., Fry, J., O’Meara, P., & Tourle, V. (2015). Why and how do general practitioners teach? An exploration of the motivations and experiences of rural Australian general practitioner supervisors. BMC Medical Education, 15.
Jianfei, X., Ding, S., Wang, C., & Liu , A. (2013). An evaluation of nursing students' communication ability during practical clinical training. Nurse Education Today, 33, 823–827.
Jones L. et al. (2006). A review of community-based interventions to reduce substance misuse among vulnerable and disadvantaged young people. Liverpool: National Collaborating Centre for Drug Prevention, Centre for Public Health, John Moores University.
Joosten, E. et al. (2015). Samen beslissen in de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Nederlands Tijdschrift voor Evidence Based Practice, 13 (3), 18-20, https://doi.org/10.1007/s12468-015-0031-4
Jordaens, N. (2014). En waar kunnen wij terecht? Een kwalitatieve studie naar de ondersteuning voor ouders van drugverslaafde kinderen in de regio Antwerpen. Scriptie voorgelegd met het oog op het behalen van de graad van Master Sociologie.
Katz, G., Lobel, T., Tetelbaum, A., & Raskin, S. (2014). Cannabis Withdrawal - A New Diagnostic Category in DSM-5.
Kenniscentrum Verslaving. (2018). Publicaties Resultaten Scoren. gevonden op internet, maart 2018: http://www.resultatenscoren.nl/publicaties/
Khalil, R.B. (2012). Would some cannabinoids ameliorate symptoms of autism? European Child & Adolescent Psychiatry, 21, 237–238, DOI 10.1007/s00787-012-0255-z
Kleinjan, M., & Engels, R. (2010). Universele preventie van middelengebruik onder jongeren. Kind en adolescent, verslaving, 31 (4), 221-233.
Kuepper, R. et al. (2011). Continued cannabis use and risk of incidence and persistence of psychotic symptoms: 10 year follow-up cohort study. British Medical Journal, 1.
Lambrechts, M., & Speleers, B. (2014). Cannabis wereldwijd: dossier legaisering cannabis. gevonden op het internet, februari 2018: https://www.mo.be/analyse/cannabis-wereldwijd
Laporte, C. et al. (2017). Cannabis and Young Users—A Brief Intervention to Reduce Their Consumption (CANABIC): A Cluster Randomized Controlled Trial in Primary Care. Annals of Family Medicine, 15 (2), 131-139.
Lavoie, P., & et al. (2017). Learning theories and tools for the assessment of core nursing competencies in simulation: A theoretical review. Journal of Advanced Nursing, 74, 239–250, https://doi.org/10.1111/jan.13416
Leamy, M. et al. (2011). Conceptual framework for personal recovery in mental health: systematic review and narrative synthesis. British Journal of psychiatry, 199 (6), 557-588.
Lee, D. et al. (2013). Oral fluid/plasma cannabinoid ratios following controlled oral THC and smoked cannabis administration. Analytical and Bioanalytical Chemistry, 405, 7269–7279.
Leroy, H. et al. (2012). Behavioral Integrity for Safety, Priority of Safety, Pychological Safety, and Patient Safety. A Team-Level Study. Journal of Applied Psychology, 97 (6), 1273-1281, doi:10.1037/a0030076
Liddle, H. et al. (2008). 'Treating adolescent drug abuse: a randomized trial comparing multidimensional family therapy and cognitive behavior therapy'. Addiction, 103, 1660–1670.
Lombaert, G. (2011). Middelengebruik bij 12 tot 18-jarige scholieren in Brugge, Gent.
Loth, C., Rutten, R., Huson-Anbeek, D., & Linde, L. (1999). Verslaving en de verpleegkundige praktijk. Maarssen.
Loth, C., Rutten, R., & Van der Putten, B. (2014). Verslavingszorg in de praktijk. Voor verpleegkundigen. Amsterdam: Reed Business Education.
Maat, L.H.C. (1997). LSD, hasj en andere bewustzijnsveranderende stoffen.
Madson, M.B., Loignon, A.C., & Lane, C. (2009). Training in motivational interviewing: A systematic review. Journal of Substance Abuse Treatment, 36, 101–109.
Malczewski, A. (2011). “POLAND” New Development, Trends and in-depth information on selected issues draft: 2011 National Report.
Malmberg, M. (2014). Take it or leave it!: prevention and personality in early adolescent substance use. Academisch proefschrift. Nijmegen: Radboud Universiteit.
Marijuana – Cannabis addiction: and recovery information. (s.a.). Gevonden op het internet, 5 november 2017: https://www.addictionsandrecovery.org/marijuana.htm
Markovic, D. et al. (2017). Cannabinoids for the treatment of dementia.
Marshall, K., Gowing, L., Ali, R., & Le Foll, B. (2014). Pharmacotherapies for cannabis dependence. Cochrane Database of Systematic Reviews, 12.
Marsot, A. et al. (2016). Comparison of cannabinoid concentrations in plasma, oral fluid and urine in occasional cannabis smokers after smoking cannabis cigarette. Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 19, 411–422.
Martino, S., Canning-Ball, M., Carroll, K.M., & Rounsaville, B.J. (2011) A criterion-based stepwise approach for training counselors in motivational interviewing. Journal of Substance Abuse Treatment, 40, 357–365.
Martino, S. et al. (2015). See One, Do One, Order One: a study protocol for cluster randomized controlled trial testing three strategies for implementing motivational interviewing on medical inpatient units. Implementation Science, 10, 138, doi: 10.1186/s13012-015-0327-9.
Mason, M. (2015). Peer Network Counseling with Urban Adolescents: A Randomized Controlled Trial with Moderate Substance Users. Journal of Substance Abuse Treatment, 58, 16–24.
Matthys, F. (2001). Leven met een verslaafde. Leuven-Apeldoorn; Garant.
Matthys, F. Joostens, P., Tremmery, S. Stes, S., & Sabbe, B. (2013). ADHD en verslaving; toepassing van Nederlandstalige richtlijn met bijzondere aandacht voor co-morbide stemmingsstoornis. Tijdschrift voor Psychiatrie, 55 (9),715-719.
Mayo Foundation for Medical Education and Research. (2012). Cannabis, a valuable drug that deserves better treatment. Mayo Clinic Proceedings, 87 (2), 107-109, doi:10.1016/j.mayocp.2011.12.002
Mcloughlin, B. et al. (2014). Cannabis and schizophrenia. Cochrane Database Systematic Review, 10, doi: 10.1002/14651858.CD004837.pub3.
Meakim, C., & et al. (2013). Standards of Best Practice: Simulation. Standard I: Terminology. Clinical Simulation in Nursing, 9 (6), 3-11.
Meier, M. et al. (2012), Persistent cannabis users show neuropsychological decline from childhood to midlife. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 109 (40), https://doi.org/10.1073/pnas.1206820109
Mies, M. (2008). Cannabisgebruik en Autisme Spectrum Stoornis Een theoretisch kader over de effecten en risico’s van cannabisgebruik bij mensen met een Autisme Spectrum Stoornis. Afstudeerproject in het kader van Fontys Hogeschool voor Pedagogiek, Tilburg.
Miller, W. R., & Moyers, T. B. (2006). Eight stages in learning motivational interviewing. Journal of Teaching in the Addictions, 5, 3−17.
Miller, R. W., & Rollnick, S. (2011) Motiverende gespreksvoering: een methode om mensen voor te bereiden op verandering. Gorinchem: Ekklesia
Montanari, L., Guarita, B., Mounteney, J., Zipfel, N., & Simon, R. (2017). Cannabis Use among People Entering Drug Treatment in Europe: A Growing Phenomenon? European Addiction Research, 23, 113-121.
Monte, A., Zane, R. & Heard, K. (2015). The implications of marijuana legalization in Colorado. Journal of the American Association, 313, 241–242.
Natania, A. (2013). Effects of Cannabis on Neurocognitive Functioning: Recent Advances, Neurodevelopmental influences, and Sex Differences. Neuropsychology Review, 23 (2), 117–137.
National Academy of Sciences, Engineering, and Medicine. (2017). The Health Effects of Cannabis and Cannabinoids. The Current State of Evidence and Recommendations for Research. Washington, DC: National Academies Press, DOI: 10.17226/24625.
Nevid, J. et al. (2016). Psychiatrie in de verpleegkunde. Amsterdam: Pearson Benelux BV.
Niesink, R. (2010). Cannabis: een persoonlijk drama.
Niesink, R., & van Laar, M. (2013). Does cannabidiol protect against adverse psychological effects of THC? Frontiers in Psychiatry, 4 (130).
Niesink, R., & van Laar, M. (2013). Likelihood of developing an alcohol and cannabis use disorder during youth: Association with recent use and age.
Norberg, M. et al. (2012). Screening and managing cannabis use: comparing GP's and nurses' knowledge, beliefs, and behavior.
Oliveira de Sousa, A.T., & et al. (2015). Review. Using the theory of meaningful learning in nursing education. Revista Brasileira De Enfermagem, 68 (4), http://dx.doi.org/10.1590/0034-7167.2015680420i
Ouwens, M., Van der Burg, S., Faber, M., & Van der Weijden, T. (2009). Shared Decision Making & Zelfmanagement. Literatuuronderzoek naar begripsbepaling. Radbout University Nijmegen Medical Centre, Scientific Institute for Quality of Healthcare.
PDQ Interactive. (2017). Cannabis and Cannabinoids.
Perucca, E. (2017). Cannabinoids in the Treatment of Epilepsy: Hard Evidence at Last?
Pirona, A. et al. (2017). New psychoactive substances: Currenthealth-related practices and challenges in Europe. International Journal of Drug Policy, 40, 82-94.
Quataert, S. (2015). Drop-out binnen de verslavingszorg Een belevingsonderzoek bij jonge cliënten. Bachelorproef voorgedragen tot het behalen van het diploma Bachelor in de Toegepaste Psychologie. Howest, West-Vlaanderen.
Rigter, H. et al. (2012). Multidimensional family therapy lowers the rate of cannabis dependence in adolescents: a randomised controlled trial in Western European outpatient settings. Drug and Alcohol Dependence, 130 (1-3), 85-93, doi: 10.1016/j.drugalcdep.2012.10.013.
Roh, Y.S., Kim, S.S., & Kim, S.H. (2014). Effects of an integrated problem-based learning and simulation course for nursing students. Nurses and health science. 16 (1), 91-6, doi: 10.1111/nhs.12069. Epub 2013 Sep 3.
Rosiers, K. et al. (2014). In hogere sferen? Volume 3. Een onderzoek naar het middelengebruik bij Vlaamse studenten. Brussel: VAD.
Seshata. (2014). De neuroprotectieve effecten van cannabis. Gevonden op internet, februari 2018: https://sensiseeds.com/nl/blog/de-neuroprotectieve-effecten-van-cannabi…
Shingleton, R.M., & Palfai, T.P. (2016). Technology-delivered adaptations of motivational interviewing for health-related behaviors: A systematic review of the current research. Patient Education and Counseling, 99, 17–35.
Shorey, S., Siew, A.L., & Ang, E. (2018). Experiences of nursing undergraduates on a redesigned blended communication module: A descriptive qualitative study. Nurse Education Today, 61, 77–82.
Smolkina, M. et al. (2017). Cannabis and Depression: A Twin Model Approach to Co-morbidity. Behavior Genetics, 47 (4), 394-404.
Söderlund, L.L., Madson, M.B., Rubak, S., Nilsen, P. (2011). A systematic review of motivational interviewing training for general health care. Practitioners. Patient education and counseling, 84, 16 – 26, http://dx.doi.org/10.1016/j.pec.2010.06.025
Stolp, J., Schouten, I., Den Boer, F., & Zegers, M. (2017). Evidence Based Practice: Handboek voor verpleegkundigen. Amsterdam: Pearson Benelux.
Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2010). Protracted Withdrawal. Substance Abuse Treatment Advisory. 9 (1), 1–8.
Szaflarski, M., & Sirven, J.I. (2017). Review of social factors in marijuana use for medical and recreational purposes. Epilepsy & Behavior, 70, 280–287, DOI: https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2016.11.011
Tabitha, A., & Bossong, M., (2015). A systematic review of the antipsychotic properties of cannabidiol in humans. Schizophrenia Research, 162, 153–161.
Ten Have, E. (2015). De verpleegkundige als communicator: Leerboek communicatieve vaardigheden. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Terry-McElrath, Y., O'Malley,P., & Johnston, L. (2009). Reasons for Drug Use among American Youth by Consumption Level, Gender, and Race/Ethnicity: 1976–2005.
The Health Foundation. (2011). Evidence scan: Training professionals in motivational interviewing.
Thurstone, C., Hull, M., Timmerman, J., & Emrick, C. (2017). Empirical research
Development of a motivational interviewing/acceptance and commitment therapy model for adolescent substance use treatment. Elsevier, 6 (4), 375-379.
Tolli, A. P., & Schmidt, A. M. (2008). The role of feedback, causal attributions, and self-efficacy in goal revision. Journal of Applied Psychology, 93 (3), 692-701, doi: 10.1037/0021-9010.93.3.692
Trigo, J. et al. (2018). Nabiximols combined with motivational enhancement/cognitive behavioral therapy for the treatment of cannabis dependence: A pilot randomized clinical trial.
Turner, S., & Harder, N. (2018). Psychological Safe Environment: A Concept Analysis. Clinical Simulation in Nursing, 18, 47-55, https://doi.org/10.1016/j.ecns.2018.02.004
Uladag, Y., & Guleç, G. (2016). Prevalence of Substance Use in Patients Diagnosed with Schizophrenia. Archives of Neuropsychiatry, 53 (1), 4-11.
University of Arizona. (s.a.). Motivational Interviewing and Stages of Change. Gevonden op internet, april 2018: http://methoide.fcm.arizona.edu/infocenter/index.cfm?stid=244
Uritsky, T., McPherson, M., & Pradel, F. (2011). Asessment of Hospice Health Professionals’ Knowledge, Views, and Experience with Medical Marijuana. Journal of palliative medicine, 14, (12), 1291-5, doi: 10.1089/jpm.2011.0113.
Vlaams Expertisecentrum voor Alcohol, alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gokken en gamen (VAD). (2010). Aanpak van problematische cannabisgebruik en aanverwante problemen richtlijn voor clinici.
VAD. (2015). Cannabis. De meest gestelde vragen.
Vandamme, K. (2016). Leerlijn tabak, alcohol en drugs.
Van der Haar, S., Manni, M., & van der Maale, D. (2016). Teams die werken! Opleiding & Ontwikkeling, 1, 13-17. Gevonden op internet, mei 2018: https://www.stroomzuid.nl/application/files/1014/6764/4037/Teams_die_we…
Vanderplasschen, W., & Vander Laenen, F. (2017). Naar een herstelondersteunende verslavingszorg: Praktijk en beleid. Leuven: Acco.
Van Deurzen, J. (2017). Nota van de Vlaamse Regering, ingediend door minister Jo Vandeurzen. Vlaams Actieplan Geestelijke Gezondheid 2017-2019. Gevonden op internet, maart 2018: http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1272142
Van Erp, N. (Trimbos-instituut) & Van der Meulen, A. (VNN). (2015) Factsheet Stigma en Verslaving Een uitgave van Verslavingskunde Nederland.
Van Gestel, D. (2016). Onuitgegeven nota’s bij een cursus voor het eerste jaar van de opleiding Verpleegkunde, Thomas More Lier.
Van Hooft, S. (2017). Tussen verwachtingen en realiteit. Zelfmanagementondersteuning in de verpleegkundige praktijk en in de verpleegkundige opleiding. Proefschrift, Rotterdam: Erasmus Universiteit.
Van Ryzin, M., & Dishion, T. (2014). Adolescent deviant peer clustering as an amplifying mechanism underlying the progression from early substance use to late adolescent dependence. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55, 1153–1161.
Van Valkenhoef, J. (2015). Kennis voor beleid: Een casestudie naar kennisgebruik in lokaal softdrugsbeleid. Masterscriptie i.k.v. ‘Management van de Publieke sector’ aan de Universiteit Leiden.
Van Wilgenburg, H. (2006). Farmacologie van cannabis. Verslaving, 2 (4), 172-175.
Van Woerkom, M., & de Bruijn, M. (2016). Why performance appraisal does not lead to performance improvement: Excellent performance as a function of uniqueness instead of uniformity. Industrial and Organizational Psychology, 9 (2), 275-281, https://doi.org/10.1017/iop.2016.11
Volksgezondheidsenzorg.info. (2018). Drugsgebruik→Cijfers & Context→Huidige situatie: jongeren. Gevonden op internet, 5 maart 2018: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/drugsgebruik
Vos, M.A. (2014). Lange termijn evaluatie face-to-face verslavingsbehandelingen. Masterthesis Positieve Psychologie & Technologie, Enschede. Gevonden op internet, mei 2018: http://essay.utwente.nl/68703/1/Vos,%20M.A.%20-%20s0183377%20(verslag)…
Vlaamse regering (2016a). Conceptnota: verslavingszorg. Gevonden op internet, 17 maart 2018: https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/verslavingszorg-concept…
Vlaamse regering (2016b). Vlaams Actieplan Geestelijke Gezondheid 2017-2019. Gevonden op internet, 17 maart 2018: http://www.jovandeurzen.be/sites/jvandeurzen/files/Vlaams_Actieplan_GG_…
Visser, H. (1997). Verslaving het labyrinth van de drugs. Baarn: Nelissen.
Villa, L. (2018). Guide to Marijuana Addiction and Treatment.
Walitt, B. et al. (2016). Cannabinoids for fibromyalgia.
Wayne, H. (2016). Alcohol and cannabis: Comparing their adverse health effects and regulatory regime. Journal of Substance Abuse Treatment, 65, 6–12.
Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (2017). Belgium country drug report. Luxembourg: Publications Office of the European Union, doi: 10.2810/840990.
Wereld Gezondheidszorg Organisatie (WGO). (2018). Cannabis.
Widder, R. (2017). Learning to Use Motivational Interviewing Effectively: Modules. The Journal of Continuing Education in Nursing, 48 (7), 312-319, doi.org/10.3928/00220124-20170616-08.
Winters, K., & Lee, C. (2008). Likelihood of developing an alcohol and cannabis use disorder during youth: Association with recent use and age.
Woicik, P.A., Stewart, S.H., Pihl, R.O., & Conrod, P.J. (2009). The substance use risk profile scale: A scale measuring traits linked to reinforcement-specific substance use profiles. Addictive Behaviors, 34 (12), 1042-55, doi: 10.1016/j.addbeh.2009.07.001.
Zimmer, A. et al. (2017). A chronic low dose of ∆9-tetrahydrocannabinol (THC) restores cognitive function in old mice. Nature Medicine, 23 (6), 782-787. doi: 10.1038/nm.4311.
Zorg voor beter. (s.a.). Goed gesprek. Gevonden op internet, mei 2018: https://www.zorgvoorbeter.nl/communiceren-in-de-zorg
