Resistente bacteriën, een ver-van-mijn-bed-show?
Antibioticaresistentie, iedereen heeft deze term al wel eens opgevangen. Maar het vormt toch geen reden tot paniek? Nochtans wordt er voorspeld dat er tegen het jaar 2050 om de 3 seconden iemand zal sterven aan resistente bacteriën. Dit wilt zeggen dat er jaarlijks meer slachtoffers zullen vallen door antibioticaresistentie dan door kanker of verkeersongevallen. Onvermijdelijk... of kunnen we nog in actie schieten?
Het belang van antibiotica
Antibiotica valt niet meer weg te denken uit onze huidige gezondheidszorg. Een knie- of heupprothese, de behandeling van kanker, een keizersnede of een infectie die je tot bij de huisarts brengt, het zijn slechts enkele voorbeelden. Allen berusten ze op de beschikbaarheid van effectieve antibiotica. Door de opkomst van resistente bacteriën dreigt hier echter een einde aan te komen. Antibiotica voegt gemiddeld twintig jaar toe aan een mensenleven, zijn we dan wel klaar voor een wereld zonder?
Hoe werkt antibiotica nu concreet? Ze zorgen er niet voor dat alle schadelijke bacteriën in het lichaam geëlimineerd worden, wel doden ze een bepaald aantal bacteriën of stoppen ze hun groei. Op deze manier wordt de eigen afweer van het lichaam ondersteund, zodat de infectie overwonnen kan worden. Er is echter een belangrijke voorwaarde om dit proces in gang te kunnen zetten, namelijk dat de bacteriën die we willen bestrijden gevoelig dienen te zijn aan het toegediende antibioticum. En daar begint nu net het probleem van resistentie.
Waarom worden bacteriën plots resistent?
Zoals eerder vermeld is het dus noodzakelijk dat bacteriën gevoelig zijn aan bepaalde antibiotica, alvorens deze geneesmiddelen hun werk kunnen doen. Wanneer bacteriën resistent worden, zullen ze weerstand kunnen bieden tegen bepaalde antibiotica. Ze worden dus ongevoelig voor antibiotica waar ze voordien wel gevoelig aan waren, waardoor het risico optreedt dat bepaalde vormen van antibiotica onbruikbaar worden.
Waar liggen de oorzaken voor het ontstaan van deze resistentie? Enerzijds bestaan er bacteriën die van nature resistent zijn voor bepaalde antibiotica, anderzijds beschikken bacteriën ook over de mogelijkheid om zich aan te passen met behulp van genetische veranderingen. Het gaat zelfs zo ver dat bacteriën hun resistentie kunnen doorgeven aan andere bacteriën. Deze resistente bacteriën kunnen zich bovendien ook verspreiden tussen mensen onderling. Hierdoor wordt wereldwijd steeds meer resistentie vastgesteld.
Het ontstaan van resistente bacteriën lijkt dus een natuurlijk proces, en dat is het ook. Maar dit proces wordt ernstig versterkt door de mens zelf, met name door te vaak of nutteloos antibiotica te gebruiken, vroegtijdig te stoppen met een antibioticakuur en het niet respecteren van de voorgeschreven dosissen of tijdstippen. Hieruit blijkt dat de gehele bevolking medeverantwoordelijk is voor de problematiek van resistente bacteriën, de uitdaging bestaat er dus in om het met z’n allen beter aan te pakken.
Het antibiogram aan de linkerkant laat zien dat deze bacteriestam sensitief is aan de verschillende antibiotica. Het antibiogram aan de rechterkant toont het tegenovergestelde; deze bacteriestam is resistent aan de meeste antibiotica.
Hoe komt het dat er onvoorzichtig wordt omgesprongen met antibiotica? Omdat de algemene bevolking kampt met een kennistekort omtrent het correct gebruik van antibiotica en het gegeven van resistente bacteriën. Wanneer we bijvoorbeeld kijken naar de Belgische bevolking, is de meerderheid er nog steeds van overtuigd dat antibiotica zowel werkzaam is tegen bacteriën als tegen virussen.
Er werden in het verleden reeds meermaals campagnes georganiseerd om de bevolking te informeren en correct antibioticagebruik te promoten. De resultaten van deze campagnes blijven echter beperkt. Daarnaast verkrijgen patiënten vaak onvoldoende informatie van zorgverleners, hierdoor kunnen nadien bijvoorbeeld twijfels ontstaan over de correcte opvolging van een antibioticavoorschrift. Het kennistekort bij de algemene bevolking wegwerken vormt dus een van de belangrijkste oplossingen binnen de strijd tegen antibioticaresistentie.
Op zoek naar de oplossing
Binnen het kader van deze scriptieprijs werd op zoek gegaan naar een manier om de algemene bevolking te informeren omtrent correct antibioticagebruik en het gevaar van resistente bacteriën. Er werd achterhaald wat mensen verwachten van informatieoverdracht, alsook welke educatieve strategieën het meest efficiënt zijn. Zo werd bijvoorbeeld aangetoond dat schriftelijke informatie zeer nuttig is, aangezien deze steeds opnieuw geraadpleegd kan worden indien nodig. Een ander voorbeeld is dat zowel kinderen als volwassenen baat hebben bij een speelse manier van informatieoverdracht. Vanuit de bevindingen werd nieuw educatief materiaal ontwikkeld dat gehanteerd kan worden om het kennistekort bij de algemene bevolking te reduceren.
Waaruit bestaat het educatief materiaal? Een klein boekje waarin informatie aangeboden wordt omtrent correct antibioticagebruik en het risico op resistentie, met behulp van puzzels, afbeeldingen en weetjes. Op deze manier kan het kennistekort bij de lezer weggewerkt worden. Om het educatief materiaal concreet tot in de praktijk te kunnen brengen, werd gekozen voor een ziekenhuissetting. Het is de bedoeling dat patiënten die opgenomen worden in een ziekenhuis dit puzzelboekje ontvangen, zodanig dat ze tijdens hun verblijf kunnen bijleren over antibiotica en resistentie. Een belangrijk voordeel is dat er steeds gezondheidsverleners nabij zijn om eventuele vragen te beantwoorden of bijkomende informatie aan te bieden.
Uiteraard zal het puzzelboekje het probleem van resistente bacteriën niet eigenhandig kunnen oplossen. Er zijn meerdere factoren die bijdragen tot het probleem, waaronder het voorschrijfgedrag van artsen, de farmaceutische industrie en dierengeneeskunde. Wel biedt het een aanzienlijke mogelijkheid om de bevolking te informeren, zodanig dat zij een correct antibioticagebruik kunnen hanteren en zich bewust zijn van het risico op resistentie. Hierdoor vormt het puzzelboekje een stap in de goede richting, maar er zal wereldwijde actie noodzakelijk blijven om antibioticaresistentie tegen te gaan.
Het is duidelijk dat antibioticaresistentie een belangrijke uitdaging vormt voor onze volksgezondheid. Om dit probleem te kunnen aanpakken, dient het kennistekort bij de algemene bevolking omtrent antibioticagebruik en resistente bacteriën weggewerkt te worden. Het educatief materiaal dat ontwikkeld werd in het kader van deze scriptie kan hierin alvast een belangrijke rol spelen, maar verdere inspanningen blijven noodzakelijk om het ontstaan van resistente bacteriën te bestrijden. Alleen op deze manier kunnen we een toekomst met bruikbare antibiotica garanderen.
