Mevrouw, hoe schrijf ik ook alweer 'geschiedenis'?

Het onderwijs staat tegenwoordig voor grote uitdagingen. Basisvaardigheden zoals lezen en schrijven staan onder druk.

Ook voor het vak geschiedenis is de vraag: hoe versterken we ons geschiedenisonderwijs – kennis én vaardigheden- en zorgen we er tegelijk voor dat multiculturaliteit daarin een plaats krijgt.

“De school mag geen voorbereiding zijn op het leven, ze is het leven zelf.”

​

Was getekend de Amerikaanse filosoof John Dewey (1889-1952).

Dewey zei al vroeg dat school een mini-maatschappij is. Het is er een afspiegeling van. Simpel gezegd, als de maatschappij verandert, dan verandert de school mee. Onze maatschappij is altijd in beweging, maar de laatste jaren is de samenleving in een versneld tempo multicultureler geworden. Dat geldt niet of nauwelijks voor ons geschiedenisonderwijs. Dat is nog vooral gericht op de West-Europese geschiedenis.

In Europa is er een regio met een uitgesproken multiculturele geschiedenis, Byzantium oftewel het Byzantijnse Rijk, ook wel het Oost-Romeinse Rijk, wat min of meer overeenkomt met het huidige Turkije. Het was een rijk waar katholieken, orthodoxen, joden, Arabieren en moslims elkaar bevochten, van elkaar leerden of samenleefden. Een rijk met culturele invloed op het gebied van religie en kunst, verspreid over de Balkan en Rusland naar West-Europa. Een rijk dat als toegangspoort diende voor handelaren richting het Verre Oosten. Een groot en machtig rijk in het oosten van Europa, als tegenhanger van de machtige rijken in het westen.

In ons huidig geschiedenisonderwijs zien de leerlingen enkel iets over Byzantium op twee momenten: naar aanleiding van het einde van het West-Romeinse rijk en de kruistochten. Maar er is zoveel meer over te vertellen! Daarom heeft mijn onderzoek zich deels gericht op Byzantium als onderdeel van de lesstof in het derde jaar secundair onderwijs. Hoe belangrijk vinden leraren het onderwerp en met welke doeleinden benaderen ze het?

Met de toenemende multiculturaliteit groeit ook de roep om multicultureel (geschiedenis)onderwijs. Byzantium heeft het allemaal!

Onderzoek en praktijk

Onderzoek

De oorspronkelijke opzet was het gebruik van Byzantium in de les te onderzoeken. Met behulp van een enquête is onderzocht hoe leraren over dit lesonderwerp dachten. Uit de resultaten kwamen ook andere zaken naar boven zoals:

• werken aan (geschiedenis)vaardigheden.
• meer diversiteit binnen de lessen.
• het gebruik van andere werkvormen.

Vervolgens heb ik met een literatuuronderzoek onderzocht of Byzantium belangrijk is voor ons erfgoed. Het onderzoek heeft mij meegenomen op een boeiende reis door de Byzantijnse geschiedenis. Ik werd steeds meer gegrepen door dit grote en veelzijdige rijk. Meer dan de meeste mensen weten heeft Byzantium invloed gehad op ons erfgoed binnen Europa.

De Byzantijnen voelden zich de erfgenamen van het grote Romeinse Rijk, althans zo zagen ze zichzelf. Die Romeinse invloed is zichtbaar gebleven tot de 6e eeuw. Byzantium werd gesticht door een grote Romein: Constantijn de Grote. Op de gronden van een Griekse kolonie Byzantion ontstond Byzantium, met als hoofdstad Constantinopel. Ondanks die jarenlange Romeinse invloed, bleven ze trouw aan hun Griekse roots. Ze leerden te kijken naar andere culturen en namen soms onderdelen over. Wat is dan die Byzantijnse invloed op de rest van Europa?

Die invloed is te vinden in wetgeving, kunst en religie. De Europese wetgeving is gebaseerd op het Byzantijnse Corpus Iuris Civilis. Vrij vertaald is dit het Burgerlijk Wetboek dat de basis heeft gevormd voor de rechtspraak in Europa.

Kunst in Byzantium is een breed begrip, het bevat ontzettend veel onderdelen en is verspreid geraakt over Europa. Niet alleen door kunst te roven, maar ook door de ontwikkeling ervan in gebieden die tot Byzantium behoorden. Hoogtepunten van Byzantijnse kunst zijn te vinden in mozaïeken, fresco’s, email en architectuur. Een mooi voorbeeld is de Aya Sophia in Istanbul. Deze Byzantijnse koepelbasiliek vormde later de basis voor de moskeeën.

Religie nam een belangrijke plaats in in het Byzantijnse leven. In het begin maakte Byzantium deel uit van de katholieke kerkgemeenschap. Door het steeds verder teruggaan naar de Griekse roots ontstonden verschillen met het katholieke westen. Uiteindelijk hebben deze verschillen geleid tot een splitsing binnen de christelijke kerk: het katholieke westen en het orthodoxe oosten.

Bij hun veroveringen probeerden de Byzantijnen hun geloof te verspreiden en verdere islamisering tegen te gaan. Door de Arabieren en moslims te bevechten hebben ze de opmars richting Europa gestopt.                                                                                                                                   

Praktijk

Tot slot heb ik twee werkvormen onderzocht, die aansluiten bij de vraag van docenten, eindtermen en de inhoud van Byzantium. De eerste werkvorm is een hoekenwerk, waarbij leerlingen Byzantium verkennen in vier verschillende onderzoekthema’s. Als uitgangspunt zijn de vier domeinen binnen geschiedenis gekozen (politiek, cultureel, economisch en sociaal) en het historisch referentiekader (situeren in tijd en ruimte). Door Byzantium in vier hoeken te verdelen, bekijken de leerlingen de geschiedenis van diverse perspectieven: multiperspectiviteit. Zo wordt multiculturaliteit binnen de klassen beter onder aandacht gebracht. De leerlingen krijgen een aantal minuten de tijd om de opdrachten te maken en schuiven vervolgens door naar de volgende hoek. Aan het einde van de les hebben leerlingen alle hoeken gemaakt. Het was helaas door tijdgebrek niet mogelijk om het hoekenwerk uit te testen.

De tweede werkvorm is een causaal netwerk, waarbij leerlingen oorzaak en gevolg in een schema plaatsen. Leerlingen krijgen in groepjes een onderzoeksthema. Ze gaan de verkregen informatie analyseren op oorzaak/gevolg en deze plaatsen in de eerder genoemde domeinen. Vervolgens worden deze verbonden met pijlen om de structuur aan te geven. Het causaal netwerk is in vier klassen van het derde jaar uitgetest. Na de testperiode zijn de leerlingen bevraagd over hun ervaringen. Op basis van deze uitkomsten en feedback van begeleidende docenten, is het lesmateriaal aangepast.

Het niveau van de basisvaardigheden Nederlands en de geschiedenisvaardigheden zijn schrikbarend laag. In het derde jaar mag verwacht worden dat deze vaardigheden al ontwikkeld zijn. In de praktijk blijkt dat bovenstaande vaardigheden veel minder goed beheerst worden. In de vernieuwende eindtermen is al meer aandacht voor de ontwikkeling van vaardigheden, maar het blijft een groot punt van aandacht.

Het kennisdeel mag zeker niet ten koste gaan van vaardigheden. Zonder kennis geen vaardigheden en andersom. Anders klinkt de vraag ‘Mevrouw, hoe schrijf ik geschiedenis?’ later vrij normaal.