Ruimte voor verbetering

Extreme omstandigheden in de kosmische ruimte zoals gewichtloosheid, vacuüm en temperatuurschommelingen vergen systemen die feilloos, betrouwbaar en duurzaam zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ruimtevaarttechnologie geschikt is voor alternatieve toepassingen op Aarde. Om die reden is het overdragen van ruimtevaarttechnologie naar de aardse industrie een bron van innovatie en economische groei.

Wat is technologietransfer?

Innovatie is niet altijd het resultaat van een revolutionair nieuwe uitvinding. In feite kan men de meest efficiënte innovaties herleiden tot reeds bestaande technologie. Aan de hand van commerciële spin-offs wordt onderzoek dat binnen een laboratorium plaatsvindt naar de marktplaats overgedragen. Het proces van technologietransfer zorgt dan ook voor valorisatie van onderzoek en ontwikkeling. In tegenstelling tot wat soms als een verspilling van middelen wordt beschouwd leveren investeringen in ruimtevaart dus heel wat op voor onze economie.

Met betrekking tot ruimtevaarttechnologie spreekt men van upstream transfers wanneer het gaat over technologie ter ondersteuning van de ruimtevaart zelf (lanceringen, satellieten, ruimtepakken, etc.). Downstream transfers daarentegen betreffen technologie oorspronkelijk ontwikkeld voor ruimtevaart, maar nadien overgedragen voor een bepaalde toepassing op Aarde. Met downstream doelen we dus op de beweging van de ruimte(vaart) naar onze planeet. In dit artikel wordt verder ingegaan op dit downstream gedeelte.

Oorsprong

De oorsprong van downstream technologietransfer kan men terugbrengen tot NASA’s Apollo tijdperk en heeft tot op de dag van vandaag sporen nagelaten. Zo zijn de verfijnde camera’s die we terugvinden in onze smartphones gerelateerd aan die van de eerste ruimtetelescopen, net zoals ruimte dekens die vandaag gebruikt worden als reddingsdeken. Dergelijke zaken werden reeds ontwikkeld in de jaren 1960, maar slechts weinig mensen leggen daarbij nog de link met ruimtevaart.

Eerder dit jaar organiseerde ESA een rondvraag naar de impact van ruimtevaart op ons dagelijks leven. Hoewel 90% van de ondervraagden een positieve kijk had op ruimtevaart, bleek dat slechts 53% overtuigd was dat ruimtevaart ons dagelijks leven makkelijker maakt. Bovendien werd door de meerderheid de financiële bijdrage aan de Europese ruimtevaartprogramma’s per inwoner geschat op €245, terwijl slechts 33% met “minder dan €20” het juiste antwoord gaf. Slechts 40% gaf dan ook aan dat men zich voldoende geïnformeerd voelde over Europese ruimteactiviteiten. Dergelijke cijfers tonen aan dat er meer aandacht dient te worden besteed aan ruimtevaart, vooral met het oog op zogenaamde downstream toepassingen.

Illustraties

Het transfereren van ruimtevaarttechnologie leidt niet altijd tot een revolutionair nieuw product. Vaak komt het erop aan om een slechts een klein maar superieur onderdeel te integreren in een bestaand concept. Er zijn evenwel een aantal illustraties die tot de verbeelding spreken. Zo werden voor een Volkswagen fabriek betere automatisch geleide voertuigen ontwikkeld op basis van ESA’s ExoMars rover. Naast onderdelen, is het ook mogelijk dat bepaalde methodologieën worden overgedragen. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de elektrische bedradingstechnieken voor ESA satellieten die werden opgepikt binnen de Formule 1. Bovendien worden bij sommige transfers zowel producten als processen overgeleverd. Om een hoge mate van betrouwbaarheid en duurzaamheid te waarborgen werd voor de ontwikkeling van kunstmatige harten bijvoorbeeld niet alleen gebruik gemaakt van geminiaturiseerde apparatuur van ESA satellieten, maar ook van hun ontwerp, testtechnieken en elektronica. Een laatste illustratie van downstream transfers zijn de technieken die ontwikkeld worden in de ruimte zelf, gewoonlijk via experimenten aan boord van het Internationaal Ruimtestation. Plasma experimenten hebben bijvoorbeeld geleid tot medische toepassingen voor de behandeling van wonden of huidziektes, maar ook tot alledaagse toepassingen zoals het neutraliseren van ongewenste geuren in de keuken.

Actoren

Binnen het proces van technologietransfer komen ruwweg vier verschillende actoren aan bod. Eerst en vooral is er een overdrager nodig. Dit kan een industriële actor zijn, maar evengoed een onderzoeksinstelling waar ruimtevaarttechnologie wordt ontwikkeld. De beweegreden van dergelijke actoren om aan het transfer proces deel te nemen kunnen voortkomen uit eigenbelang, maar kunnen ook publieke belangen dienen. Aan de andere kant van het transfer spectrum bevindt zich de verkrijger van de technologie. Dit kan zowel een publieke als private entiteit zijn die de overgedragen technologie wil gebruiken om producten en diensten te creëren of te verbeteren. Tussen overdrager en verkrijger bevinden zich de gespecialiseerde afdelingen of ondernemingen, alsook de facilitators, die zich bezighouden met de kruisbestuiving tussen ruimtevaart en andere sectoren. Dit zijn de incubators, accelerators, wetenschaps- en technologieparken die het hele proces ondersteunen. De motivatie achter deze tussenpersonen en facilitators reflecteren vaak het algemeen belang. Het technologie transfer proces wordt door deze actoren gestimuleerd ter bevordering van innovatie en ondernemerschap. Dit wil echter niet zeggen dat tussenpersonen en facilitators steeds openbare instellingen zijn, want ook private bedrijven kunnen een dergelijke rol vervullen.

Het proces van technologie transfer binnen Europa kan grotendeels worden opgesplitst tussen de activiteiten van ESA en die van de EU. Ondernemers, start-ups, of gevestigde bedrijven kunnen zich richten tot verschillende initiatieven die er specifiek op gericht zijn om zakelijke, financiële, of technische ondersteuning te bieden. ESA activiteiten zijn van nature gericht op de technische kant van ruimtevaart, maar over de jaren heen werden ook verscheidene porgramma’s opgericht met een focus op de zakelijke en financiële aspecten. Anderzijds legt men bij de EU niet snel de link met ruimtevaart. Toch gingen er de voorbije jaren heel wat middelen naar deze sector, hetgeen zich nu ook uit in specifieke initiatieven ter bevordering van innovatie en ondernemen op basis van ruimtevaart. Een gebrek aan assertiviteit en ondernemen wordt vaak aangeduid als een pijnpunt binnen Europa. De verschillende initiatieven rond het gebruik van ruimtevaart bieden daar een antwoord op.

Ook in eigen land vinden we deze initiatieven terug. In 2018 bracht de Vlaamse Adviesraad voor Innoveren en Ondernemen nog een uitgebreid rapport uit omtrent een Vlaamse ruimtevaart strategie. Datzelfde jaar werd ESA Space Solutions Belgium gelanceerd, een nationaal programma waarin deze Europese initiatieven worden geïmplementeerd.

Een drijvende kracht voor ruimtevaart én onze economie

Omdat de ruimtevaartsector niet langer alleen rond wetenschap en technologie draait maar ook steeds meer rond toepassingen voor eindgebruikers, is het een sector die aan belang wint voor de economie. Hoewel nog niet iedereen dit beseft zijn de Europese ruimtevaartprogramma’s reeds diep geïntegreerd in onze moderne maatschappij. In de digitale en circulaire economie van morgen zal ruimtevaart inderdaad een nog grotere rol spelen.

De bestaande Europese ruimtevaartprogramma’s draaien vooral rond Aardobservatie, telecommunicatie, navigatie, en wetenschap. In het huidige tijdperk van ruimteonderzoek zijn we erin geslaagd om beelden te maken van objecten op ultieme afstand, en zelfs van een zwart gat. Naast de enorme kennis die we opdoen dankzij de verdere verkenning van het universum, leiden deze ruimtevaartprogramma’s ook tot nieuwe producten en diensten. De ontwikkelingen binnen de ruimtevaart over de laatste decennia vormen de grondslag van laptops, draadloze toestellen, exotische materialen, en zelfs kunstmatige organen. De vooruitgang in elektronica, energiebronnen, communicatiesystemen, en robotica voor de verdere verkenning van het Zonnestelsel, bereiken nu ook onze eigen planeet. In de toekomst zullen  spin-offs wellicht de toegenomen betrokkenheid van ESA in bemande missies reflecteren. Nieuwe ruimtelaboratoria zullen ervoor zorgen dat er meer experimenten kunnen plaatsvinden in gewichtloosheid, waar een eenvoudigere analyse kan worden gemaakt van biologische processen, vaak met een medische doorbraak tot gevolg. Circulaire systemen zullen verder ontwikkeld worden zodat we op Aarde ons afval op een ecologische manier kunnen hergebruiken.

Technologietransfer binnen de ruimtevaart is een bron van innovatie in ons dagelijks leven. Ondernemers dienen zoveel mogelijk steun te krijgen om dit proces draaiende te houden. Dankzij gedurfd ondernemen wordt een zichtbaar rendement behaald zodat investeringen in de ruimtevaart aantrekkelijk blijven. Om die reden kan men de actoren die instaan voor de valorisatie van onderzoek en ontwikkeling binnen de ruimtevaart, beschouwen als de drijvende kracht achter deze boeiende sector.