Vertrouw jij nog wat er op je bord ligt?

Vertrouw jij nog wat er op je bord ligt?

In onze huidige maatschappij wordt de afstand tussen voedingsproducenten en onszelf steeds groter. Enkele generaties terug wisten onze grootouders vaak nog van welke boer de melk kwam en welke boomgaard de eer mocht opstrijken voor die lekkere appeltjes. Vandaag is dat anders. Er zijn meer en meer tussenspelers, wat de kans groter maakt dat 1 van de betrokken spelers een mogelijkheid ziet voor het plegen van fraude. Jawel, er wordt waarschijnlijk meer fraude gepleegd met onze voeding dan je zou denken. Maar wat kunnen we hieraan doen? Dit is een vraag waar vele Belgische voedingsbedrijven mee kampen. Dit artikel beschrijft een praktische oplossing, met als doel dat we weer allemaal met 100% vertrouwen kunnen genieten van ons eten.

• Wat is voedselfraude?

Beeld je in: het is Nathalie haar derde week in haar nieuwe job. Ze werkt voor een ambitieus bedrijf dat appelsap produceert. Haar job is ervoor zorgen dat er elke dag tienduizend liter appelsap de deur uit gaat van de hoogste kwaliteit. Vanochtend had ze nog een gesprek met je baas over de doelstellingen van het bedrijf. Haar voorganger was zelfs ontslaan omdat het hem maar niet lukte om de doelstellingen te behalen. Nu is er net vandaag iets misgegaan, ze heeft door een miscommunicatie met de leverancier maar voldoende appels voor negenduizend liter sap. Nu hopen we natuurlijk dat ze het risico neemt om een slechte indruk te maken en dit meldt bij haar baas, maar dat doet ze niet. Nathalie besluit dat ze vandaag duizend liter water zal toevoegen. Dergelijke kleine verdunning van het sap merkt toch niemand en zo behoudt ze haar goede reputatie. Dit scenario is een voorbeeld van voedselfraude. Voedselfraude wordt algemeen gedefinieerd als het opzettelijk misleiden van de consument met als doel het behalen van een bepaald (financieel) voordeel. Een authentiek product is een product dat niet gefraudeerd is. Voedselfraude is een onderdeel van voedselintegriteit, een tweede belangrijke term. Controle van de voedselintegriteit betekent het garanderen van veiligheid, kwaliteit en authenticiteit voor de geproduceerde levensmiddelen (Kleboth et al., 2016).

• Waarom moet Voedselfraude beperkt worden?

In het geval van de situatie van Nathalie bezorgt ze niet rechtstreeks lichamelijke schade, maar in vele gevallen is de manier waarop voedselfraude gepleegd wordt lang niet zo onschuldig als sap verdunnen met water. Voedselfraude kan voor grote risico’s zorgen voor de volksgezondheid.  Vaak worden producten gebruikt die niet toegelaten of niet gekend zijn, waardoor het ook heel moeilijk wordt om die producten te detecteren. Daarnaast zorgt voedselfraude ook voor grote economische verliezen. Deze verliezen situeren zich onder andere op volgende niveaus: voedselverliezen, aandelenkoersen die dalen, afnames in verkoop door verlies van vertrouwen bij de consument, enzoverder. De kosten gemaakt door voedselfraude worden voor de wereldwijde voedingsmiddelenindustrie geschat op ongeveer 30 miljard euro per jaar (Europese Commissie, 2019).

• Hoe kan voedselfraude beperkt worden?

Om het algemene probleem van voedselfraude te beperken, moet eerst de situatie in elk afzonderlijk voedingsbedrijf bekeken worden. Er moet een methode ontwikkeld worden waarmee elk bedrijf zijn eigen gevoelige plekken voor fraude kan blootleggen om zo deze aan te kunnen pakken. Als elk bedrijf zijn eigen situatie zo kan analyseren, zal het probleem over de volledige Belgische Voedingsindustrie aanzienlijk verminderd kunnen worden. Maar, hoe start je hier nu aan als bedrijf? Er is nog geen gestandaardiseerde manier waarop bedrijven hun integriteit en hun fraudegevoeligheid kunnen opmeten.

• VIK-instrument

Om dit probleem aan te pakken, werd in dit onderzoek gestart met het testen van een net ontwikkeld instrument: het voedselintegriteitsklimaat instrument of VIK-instrument (Waeel Alrobaish, 2019). Dit instrument is in essentie een vragenlijst, die ingevuld moet worden door elke werknemer van een bedrijf. De vragenlijst meet wat de werknemers vinden van de integriteit binnen hun bedrijf. Dit betekent de veiligheid, kwaliteit en authenticiteit van de producten. Uit de vragenlijst kunnen de zwakkere punten van het bedrijf blootgelegd worden waardoor we deze in de volgende stap kunnen verbeteren. Zo wordt het bedrijf minder gevoelig voor fraude.

Het instrument was reeds theoretisch opgesteld, maar nog nooit getest in de praktijk. Het eerste doel van het onderzoek was om dit instrument toe te passen in een slagerijketen en te bekijken of het een goed en algemeen toepasbaar instrument kan zijn voor de Belgische Voedingsindustrie.

Om dit instrument te evalueren, werd het resultaat vergeleken met het resultaat van een tweede interview: het KPI-interview. Dit KPI-interview hield in dat we ter plaatse in de slagerij gingen bekijken of de werknemers zich effectief aan de vooropgestelde regels hielden. Er werd getest of elke werknemer de regels kende en of deze ook effectief opgevolgd werden. Het objectieve resultaat van het KPI-interview werd naast het resultaat van het VIK-instrument gelegd. Hieruit bleek dat de resultaten overeen kwamen: als de werknemers in een bepaalde slagerij vonden dat het goed gesteld was met de voedselintegriteit bleek in het algemeen dat ook de objectieve KPI-meting dit bevestigde. Het VIK-instrument is dus een gebruiksklaar en gebruiksvriendelijk instrument dat voedingsbedrijven kunnen gebruiken om hun perceptie van integriteit op te meten. Op die manier kunnen verbeterpunten blootgelegd worden waardoor voedselfraude kan vermeden worden.

• Wat is de huidige toestand in onze Belgische Voedingsindustrie?

Nadat we hebben kunnen aantonen dat het VIK-instrument een goed instrument is, was het interessant om te bekijken wat de huidige situatie is in België. Het tweede deel van dit onderzoek is een bedrijvenstudie, waarin het VIK-instrument door 15 verschillende voedingsbedrijven werd ingevuld. Dit was dus een eerste test van het instrument op grotere schaal. Hieruit bleek dat de werknemers algemeen een positieve perceptie hebben van de integriteit binnen hun bedrijf.

We kunnen besluiten dat het VIK-instrument een grote hulp kan zijn voor bedrijven in de strijd tegen fraude. Het is een praktisch en gebruiksvriendelijk instrument. Daarnaast is het in het algemeen al vrij goed gesteld met de integriteit binnen de Belgische voedingsbedrijven. Conclusie: geen zorgen als je de volgende keer appelsap drinkt, maar het kan nooit kwaad de voedingsindustrie een duwtje in de juiste richting te geven.