Hoe kan de intergenerationele vicieuze cirkel van psychische kwetsbaarheid doorbroken worden?

Maar liefst 1 op de 3 Vlamingen ontwikkelt in de loop van zijn of haar leven een psychische kwetsbaarheid. En zo’n 378.000 Vlaamse kinderen groeien op in een gezin met een psychisch kwetsbare ouder. 

Heel wat van deze kinderen groeien op in een onvoorspelbare, onveilige thuissituatie. Het gevolg is dat deze kinderen later zelf ook meer risico lopen om een psychische kwetsbaarheid te ontwikkelen.

Het vreemde Corona-tijdperk waarin we ons momenteel bevinden, maakt hogervermelde cijfers brandend actueel want ons mentale welzijn wordt meer dan ooit zwaar op de proef gesteld.

In mijn bachelorproef ben ik op zoek gegaan naar gezinsondersteunende initiatieven om deze intergenerationele vicieuze cirkel van psychische kwetsbaarheid te doorbreken.

Ten eerste heb ik het contextuele gedachtengoed van Nagy geraadpleegd en heb ik ingezoomd op de Open Dialogue aanpak die het netwerk van de cliënt heel nauw betrekt in het behandelproces. Deze aanpak kent heel goede resultaten en vormde, samen met de contextuele invalshoek van Nagy de basis voor het stappenplan dat ik uitwerkte voor de residentiële setting. In dit stappenplan neemt de context actief deel aan het behandelproces en behoudt de cliënt de regie. Er wordt gewerkt vanuit zelfgekozen doelen en de verantwoordelijkheid ligt grotendeels bij de cliënt. Deze aanpak leunt nauw aan bij de herstelvisie, een beloftevolle aanpak waarbij de cliënt een evenwaardige positie inneemt ten aanzien van hulpverleners en waarbij krachtgericht gewerkt wordt.

De dialoog tussen mensen is cruciaal bij het maken van verbinding vandaar dat ik onderzocht heb hoe ouders kunnen ondersteund worden in het praten met hun kinderen over hun psychische problematiek en een eventuele opname. Praten met kinderen en hen informatie geven over de problematiek helpt hen om zich gezien en gehoord te worden is tevens één van de 4 preventieve KOPP-pijlers. Daarnaast voelen ouders zich gesterkt in hun ouderrol wat een gunstig effect kan hebben op hun herstelproces. Ik ontwikkelde een folder met praktische tips voor ouders rond praten met hun kinderen, vergezeld van een shortlist met kwalitatieve kinderboeken rond diverse psychische problematieken.

Tot slot heb ik me verdiept in de Kindreflex, een recent door de Vlaamse overheid ontwikkelde tool voor hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg. Deze tool helpt hen om af te toetsen of de thuissituatie van de kinderen van hun cliënten veilig is. Een heel belangrijke tool want kindermishandeling in al zijn vormen komt vaker voor in gezinnen met een psychisch kwetsbare ouder en kinderen in deze gezinnen blijven al te vaak onder de radar. Het uitgangspunt hierbij is om vroegtijdig gepaste ondersteuning te kunnen bieden om een eventuele escalatie van de situatie te vermijden. Om een succesvolle implementatie van deze Kindreflex de komende jaren te ondersteunen heb ik enkele praktische initiatieven voorgesteld waaronder o.a. training voor hulpverleners in het bespreken van dit kwetsbare thema met ouders. Daarnaast is er ook psycho-educatie nodig voor ouders en hulpverleners rond de gevolgen van kindermishandeling. Ook emotionele kindermishandeling, die vaak onopgemerkt blijft maar wel de meest voorkomende vorm is van familiaal geweld, moet meer aandacht krijgen.

De voorgestelde veranderingsstrategieën vragen een klimaatverandering binnen de geestelijke gezondheidszorg. Professionele hulpverleners moeten uit hun rol als expert stappen en naast hun cliënt gaan staan. Ik besef maar al te goed dat een dergelijk proces niet zonder slag of stoot zal verlopen. Er is nood aan durf en moed om cliënten het roer over hun begeleiding en behandeling in handen te geven. Het vraagt een andere kijk om familie en kinderen als ervaringsdeskundigen te zien en actief te laten participeren in het behandelingstraject.

Het Coronavirus met lockdowns en bubbels maakte al snel pijnlijk duidelijk hoe moeilijk het kan zijn om als gezin volledig teruggeworpen te worden op elkaar. De nood aan gezinsondersteuning, zeker voor gezinnen met een psychische kwetsbare ouder, is gigantisch. De geestelijke gezondheidszorg moet hierop veel meer gaan inzetten om te vermijden dat onze kinderen van vandaag de psychische kwetsbare volwassenen van morgen worden.