“Niemand beweert dat met Instagram alleen de wereld gaat veranderen” – Black Lives Matter op Instagram
De dood van de zwarte Amerikaan George Floyd in mei 2020 maakte heel wat los. Wereldwijd kwamen miljoenen mensen op straat tegen politiegeweld en racisme. Ook op Instagram klonk de boodschap van de ‘Black Lives Matter’-beweging luider dan ooit en activistische berichten werden massaal gedeeld. In haar masterproef onderzocht communicatiewetenschapper Leonie Van Gerven activisme via Instagram aan de hand van de ervaringen van negen jonge Instagram-gebruikers met diverse achtergronden die zich inzetten tegen racisme.
Dat beeld van die witte man met zijn knie en de zwarte mens die ligt en gewoon niets kan doen. Dat is ook gewoon een beetje een metafoor voor hoe alles in elkaar zit.
Aan het woord is een van de geïnterviewde jongeren die in het beeld van de stervende Floyd een metafoor ziet voor structureel racisme in de hedendaagse maatschappij. Bijna negen minuten lang zat de witte politieagent Derek Chauvin met zijn knie op de nek van Floyd. Wie dat beeld gezien heeft, vergeet het nooit meer. Het filmpje van Floyds dood verspreidde zich razendsnel via sociale media en legde eens te meer de kracht van sociale media in hedendaags activisme bloot.
Instagram: een platform vol activisme
De kracht van visuele beelden in activisme wordt in het bijzonder duidelijk op het populair medium Instagram. Het platform wemelt van de infographics – korte slideshows die informatie over een bepaald thema geven –, kleurrijke illustraties en activistische berichten die gebruik maken van humor. Leonie Van Gerven analyseerde voor haar masterproef zo’n 200 Instagram-berichten uit de periode na Floyds overlijden. Daaruit bleek dat er vooral veel informatieve boodschappen werden gedeeld rond racisme. De berichten zetten bijvoorbeeld in op bewustwording over structureel racisme, termen als wit privilege of actuele gebeurtenissen in het debat. Daarnaast riepen heel wat Instagram-berichten op tot actie. Zo werden er bronnen gegeven om je kennis bij te schaven en tips om racisme in je eigen omgeving te bestrijden.
De geïnterviewde jongeren getuigen dat ze Instagram een goed medium vinden voor online activisme. Ze maken hierbij vooral gebruik van de verhalenfunctie van Instagram omdat die toelaat informatie snel en efficiënt te verspreiden. Verder delen ze graag activistische content op Instagram omdat ze er veel mensen – voornamelijk jongeren – kunnen bereiken. Daarnaast halen enkele respondenten expliciet aan dat ze Instagram prefereren voor activisme omdat ze het ervaren als een positiever medium dan bijvoorbeeld Facebook en Twitter. Ze voelen zich meer omringd met gelijkgezinden en krijgen minder te maken met haatvolle reacties.
Een kantelpunt
De negen interviews vonden plaats in de zomer van 2021, ongeveer een jaar na Floyds dood. Er werd uitgebreid teruggeblikt op een jaar eerder en de gedachten en gevoelens van toen. Voornamelijk de jongeren met een zwarte huidskleur spraken over een “zware periode” en een “heel confronterende periode”, maar tegelijk ook een hoopvolle periode waar veel mooie en positieve zaken uit zijn voortgekomen. De jongeren met een witte huidskleur herinnerden zich vooral ook een heel leerrijke periode, waarin ze – in grote mate door Instagram – heel veel hebben bijgeleerd over institutioneel racisme en ongelijkheid en hoe daar iets aan te doen. Alle respondenten zien de periode na Floyds dood als een kantelpunt voor de antiracismebeweging. Een van de respondenten spreekt over een “nieuwe manier van antiracisme” en stelt dat die periode een shift in denken heeft teweeggebracht. Mensen kunnen niet meer neutraal zijn in het racismedebat. Antiracisme vraagt actieve inzet en wie zwijgt of niets doet, draagt bij aan het probleem, aldus enkele geïnterviewde jongeren.
Hoewel er vaak wordt gesproken over de zogenaamde “Black Lives Matter-periode” wanneer het gaat over de verhoogde aandacht rond racisme in 2020, was het niet zomaar iets tijdelijks of een “hype”. De geïnterviewde jongeren benadrukken dat racisme en andere sociale problematieken blijvend zijn en geen hypes, maar dat (sociale) media nu eenmaal zo werken. Het hype-gegeven blijkt dus zeer dubbel: enerzijds vinden ze racisme een probleem dat altijd aandacht verdient, maar anderzijds erkennen ze dat veel maatschappelijke problematieken media-aandacht vereisen, dat het onmogelijk is om over alles tegelijk te spreken en dat het eigen is aan (sociale) media om maar beperkte tijd aandacht te geven aan een bepaald thema. Socialemedia-aandacht voor sociale thema’s gaat onvermijdelijk in “golven” en Instagram-gebruikers delen voornamelijk berichten in het thema van de dan populaire golf. Zo’n golf wordt meestal in gang gezet door een opvallende gebeurtenis of incident, zoals de dood van Floyd in dit geval. Ondanks die onvermijdelijke golven, halen enkele jongeren aan dat het belangrijk is dat mensen beseffen dat racisme altijd een probleem is en dat media hier ook aandacht aan zouden moeten besteden zonder dat er kritieke incidenten gebeuren.
Tijd voor verandering
De hoofdvraag van het onderzoek peilde naar de redenen waarom jongeren aan online activisme via Instagram doen. Uit de interviews kwamen drie samenhangende motivaties naar voren. In de eerste plaats doen jongeren aan online activisme omdat ze vinden dat het tijd is voor verandering. Ze zitten in met ongelijkheid en willen streven naar een betere wereld. Ten tweede voeren ze online actie omdat sociale media een platform bieden waarop veel mensen te bereiken zijn en veel informatie circuleert. Ten derde willen ze via hun platform anderen bewustmaken over de problematieken. Ze denken hierbij na wat hun volgers interesseert en benadrukken dat informatie het begin is van verdere actie. “Niemand beweert dat met Instagram alleen de wereld gaat veranderen”, stelt een van de jongeren, maar het kan wel een goede opstap zijn op de weg naar verandering.
Die weg naar verandering is nog lang, beseffen de jongeren, maar ze zijn hoopvol en geloven in de kracht van hun generatie. Ze maken in hun strijd naar sociale gelijkheid gebruik van de mogelijkheden van sociale media en zijn niet van plan snel op te geven, of zoals een van de geïnterviewde jongeren het zei: “Iedereen moet dezelfde rechten hebben als een witte cisgender man in deze maatschappij. En totdat we daar zijn, ga ik niet stoppen en gaan andere mensen ook niet stoppen.”
