De brug naar Babel: Vertaling in de stad Antwerpen
In de masterproef Non-professional translation in the city of Antwerp werden vertaalpraktijken onderzocht die zijn uitgevoerd door niet-professionele vertalers in de stad Antwerpen. Aan de hand van een vergelijkende corpusanalyse werd er nagegaan welk effect dit heeft op het microniveau, ofwel op de tekst zelf, en werd de invloed van het sociolinguïstische kader bekeken waarin de vertaling plaatsvindt.
Vertaling in de stad Antwerpen
Antwerpen, de bruisende havenstad, staat bekend om haar rijke kunstgeschiedenis en haar befaamde station gevestigd in het wereldwijde handelscentrum voor diamant. Hier ontvouwt zich het ware walhalla voor zowel de cultuurminnaar, de modeliefhebber, als de gastronoom. In het hartje van Antwerpen staat de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, een toren die tot in de hemel lijkt te reiken. Dit is de omgeving waar het multiculturele karakter van de stad het meest tot uiting komt. Het auditief panorama bestaat uit uiteenlopende talen en dialecten die te pas en te onpas op elkaar stuiten en vaak een Babylonische spraakverwarring tot gevolg hebben. In het straatbeeld treden vertaalpraktijken op die een brug trachten te bouwen tussen de verschillende stemmen en een poging wagen om het geroezemoes te verhelderen.
Door de toenemende meertaligheid en multiculturaliteit van de huidige samenleving is het leren samenleven en accepteren van de ander meer dan ooit van belang. Dat geldt bij uitstek voor superdiverse steden: stedelijke ruimtes waar allerlei etnische achtergronden samenkomen. In deze context kan vertaling dienen als een middel om taalkundige en culturele verschillen te overstijgen.
De niet-professionele vertaler
Naarmate de behoefte aan vertaling toeneemt, stijgt ook het aantal niet-professionele vertalers. Het concept ‘niet-professionele vertaling’ is ontstaan uit het idee dat het vertaalvermogen inherent is aan de mens. Het is namelijk zo dat ieder meertalig persoon in staat is om in zekere mate een vertaling te produceren zonder enige opleiding. Desalniettemin, om bekwaam te worden geacht in het vakgebied, vergt de vertaalcompetentie tijd en oefening. Een niet-professionele vertaler heeft een uitgebreid linguïstisch repertoire, maar heeft nog niet alle stappen doorlopen om als professioneel te worden beschouwd.
De stad als vertaalruimte
Onderzoek naar vertaalpraktijken in de context van de stad is recentelijk op de voorgrond getreden. Dit vakgebied is ontstaan uit Linguistic Landscape Studies, waarbij meertalige teksten in stedelijke ruimtes het onderzoeksvoorwerp zijn. Die teksten kunnen in diverse gestalten opdoemen, zoals uithangborden, posters, flyers, brochures en menukaarten. Hoewel Linguistic Landscape Studies een interdisciplinair veld is dat voornamelijk tot de sociolinguïstiek behoort, zijn deze ruimtes in de eerste plaats vertaalruimtes.
Summer School: Vertaling in de stad Montreal
Om mezelf te verdiepen in het fenomeen vertaling in de stad, heb ik deelgenomen aan de Summer School ‘Translating Each Other/Translating the Other: The Global City as a Site of Translation’ aan de Concordia University in het Canadese Montreal. Tijdens de Summer School heb ik mijn masterproef gepresenteerd en daarnaast een bespreking gemaakt van het boek Translating Montreal: Episodes in the Life of a Divided City van Sherry Simon. Het boek gaat over vertaalpraktijken in de stad Montreal en hoe vertaling een cruciale rol speelt in een stad die gekenmerkt wordt door de machtsstrijd tussen enerzijds het Frans en anderzijds het Engels. Doordat ik een vergelijkende analyse heb kunnen maken tussen Antwerpen en Montreal, alsook tussen België en Canada, heeft de opdracht me veel inzicht verschaft. Ik heb ook de kans gekregen om Sherry Simon te ontmoeten en mijn corpus te tonen dat ik een interactieve pdf verzameld heb. Die pdf kan geraadpleegd worden via www.tinyurl.com/nptinantwerp.
Het bestand heeft als basis de kaart van Antwerpen, verdeeld in een aantal wijken. De lezer kan op een wijk klikken om doorverwezen te worden naar een pagina waar de data per genre bekeken kunnen worden. Vervolgens verschijnen een aantal knoppen die de niet-professionele vertalingen weergeven die in die wijk zijn aangetroffen. Die gegevens, in de vorm van foto’s, beschikken over gemarkeerde delen die de vertaalverschuivingen voorstellen. De lezer kan op de aangeduide elementen klikken om meer uitleg te krijgen.
De corpusanalyse
Aan de hand van dit corpus werd een vergelijkende analyse uitgevoerd en werden de niet-professionele vertalingen in een sociolinguïstische context geplaatst door naar elke buurt te kijken binnen het kader van immigratie en toerisme. Op basis van de resultaten van deze analyse konden een aantal conclusies geformuleerd worden. Ten eerste vonden de meeste verschuivingen tijdens het niet-professionele vertaalproces plaats op het syntactische niveau. Dat wil zeggen dat de meeste veranderingen betrekking hadden op de zinsbouw. Dit kan worden verklaard door te kijken naar de aard van de niet-professionele vertaling, vooral in de context van de stad. Het hoofddoel is namelijk het overbrengen van de boodschap aan het doelpubliek. Daarom wordt de vorm van de tekst vaak van de hand gewezen, of wordt er minder aandacht aan besteed. Het communicatieve doel wordt belangrijker geacht dan het leveren van een taalkundig foutloze vertaling. Hoewel syntactische veranderingen zoals spelfouten de leesbaarheid negatief kunnen beïnvloeden, kunnen we aannemen dat ze het doelpubliek niet zullen belemmeren om de boodschap van de tekst in zijn geheel te begrijpen. Een ander fenomeen dat sterk aanwezig was, waren verschuivingen die plaatsvonden door interferentie van de doeltekst of het taalkundige repertoire van de vertaler. Een voorbeeld hiervan zijn letterlijke vertalingen. Daarnaast heeft zowel het aspect van immigratie, als dat van het toerisme effect gehad op het aantal niet-professionele vertalingen. Toerisme had echter de grootste invloed. De meeste niet-professionele vertalingen werden namelijk verzameld in het historisch centrum van Antwerpen.
De wereldstad, het moderne Babel van de geglobaliseerde wereld, is het schouwtoneel van talrijke vertaalpraktijken waarbij vertaling de brug tussen talen en culturen vervult. Zowel professionele als niet-professionele vertalers spelen een belangrijke rol bij het communicatieproces in een stad waar mensen uit alle geledingen van de samenleving bijeenkomen. Bovendien is vertaling het ideale instrument om onderzoek te verrichten naar allerlei aspecten van het stadsleven. Machtsverhoudingen, culturele relevantie en contactzones zijn maar enkele voorbeelden. Vertalers treden daarbij op als journalisten die de verbanden tussen gemeenschappen en relaties tussen talen belichten.
