(NOT) PART OF THE JOB: Online intimidatie, een bittere realiteit voor gekleurde vrouwelijke journalisten en opiniemakers in Vlaanderen
Beeld je even in. Je begint aan je werkdag en op jou staan al te wachten: een uitpuilende mailbox vol evaluaties, follow-ups en feedback. Dat hoort er nu eenmaal (vaak) bij. Maar wat als er geregeld ook berichten van een heel ander kaliber binnensijpelen. Haatberichten en bedreigingen. Oftewel, online intimidatie. Hoort dat er ook bij? Voor gekleurde vrouwen die in Vlaanderen werken als journalist of opiniemaker is het de realiteit. “Ik ben heel vaak bedreigd. Met de dood, met geweld, met verkrachtingen. Mijn kinderen zijn bedreigd, mijn man is bedreigd.”
“Het was echt alsof iemand mij fysiek was komen aanvallen, alsof iemand stond te bonken op mijn deur van ‘ik wil binnen’, maar dan via mijn telefoon.” Een beklijvend citaat uit één van de twaalf diepte-interviews waarmee ik, Aida Macpherson, de ervaringen van gekleurde vrouwelijke journalisten en opiniemakers met online intimidatie in kaart heb gebracht. Met mijn onderzoek wilde ik zicht krijgen op hun ervaringen, nagaan wat de persoonlijke en professionele impact ervan is en hoe ze ermee omgaan. Ook wilde ik te weten komen of de slachtoffers juridische stappen ondernemen als de online intimidatie strafbare feiten bevat. De onderzoeksresultaten zijn behoorlijk slikken.
Eén van de zorgwekkende vaststellingen is dat doods- en verkrachtingsbedreigingen alledaags blijken. Minstens acht van de twaalf geïnterviewde vrouwen ontvingen dergelijke bedreigingen, vaak meermaals: “Als ik zeg dat het over dagelijks tientallen berichten gaat, overdrijf ik niet.” Vlaanderen ontsnapt niet aan de online verkrachtingscultuur waarin verkrachtingsbedreigingen een populaire strategie zijn om vrouwen die hun stem gebruiken, het zwijgen op te leggen. “Ik kreeg een mail met ‘als we u zien op straat gaan we u verkrachten, gij vuile negerin’. Dat is geen kritiek meer, maar een aanval op uw vrouw- én zwart zijn.” Veel vrouwen omschrijven hun ervaringen als ‘misogynoire aanvallen’. De term ‘misogynoir’ staat voor vrouwenhaat (‘misogynie’) met een sausje van racisme (‘noir’) erover.
(On)dankbaar
De online intimidatie is dan ook vaak zowel seksistisch, misogynistisch als racistisch. Samen met de doods- en verkrachtingsbedreigingen zijn het alle strafbare feiten, maar tot een aangifte kwam het bij niemand. Veruit de belangrijkste reden die hiervoor wordt gegeven is een groot wantrouwen tegenover de politie, door het racisme en de vooroordelen over zwarte vrouwen die er heersen.“De politie heeft vooroordelen, vooral over zwarte vrouwen. Ofwel overdrijven wij, ofwel begrijpen ze ons niet.” Wie op nog minder vertrouwen kan rekenen is het Gelijkekansencentrum Unia. De ene noemde de organisatie een “lege doos”, de andere een “mak paard”.
De interviewees beschouwen de online intimidatie, die vooral van witte mannen afkomstig blijkt, als tegenreactie op het feit dat zij door kritisch te zijn (journalisten) en hun mening te uiten (opiniemakers), zich niet houden aan de rol die hen als gekleurde vrouw in een witte samenleving wordt opgelegd. Aan deze rol hangt de verplichting om volgzaam en dankbaar te zijn dat ze in België ‘mogen zijn’. Of zoals een van hen vertelt: “Als gekleurde vrouw moet je dankbaar zijn dat je in België mag zijn en alles krijgt. Alsof wij niet studeren, werken en pay taxes like everybody the fuck else. Wij worden geacht gewoon ja te knikken. En als je dat doorbreekt, wordt hard geprobeerd om u terug in de positie te duwen waarin je niks mag zeggen.”
Voorbij de draaideur
De online wereld heeft twee gezichten. Enerzijds bieden online platformen de mogelijkheid om vormen van ongelijkheid en onderdrukking aan de kaak te stellen. Denk aan wat er bij de hashtags Black Lives Matter en MeToo gebeurde. Maar er is ook een keerzijde. De online wereld is een gevaarlijke plek voor vrouwen die hun hoofd boven de massa durven uitsteken. UNESCO en de International Federation of Journalists (IFJ) brachten aan het licht dat bijna drie op vier vrouwelijke journalisten (73 procent) online wordt geïntimideerd. Zijn de journalisten naast vrouw ook nog eens zwart? Dan lopen ze nog meer gevaar. Want in hetzelfde onderzoek gaf maar liefst 81 procent van de zwarte vrouwelijke journalisten aan al te maken te hebben gehad met online intimidatie. Toch werden hun ervaringen met online intimidatie tot nu toe nooit diepgaand in kaart gebracht. Ook niet in België.
Het doel van deze masterproef was dan ook om de kloof te dichten in het onderzoek naar online intimidatie. Om dieper te graven dan een theorie als het draaideureffect, die het vertrek van vrouwen uit de journalistiek verklaart aan de hand van hun rammelende eierstokken. Want ook ervaringen met online intimidatie kunnen (gekleurde) vrouwen uit de journalistiek jagen: “‘Ik zie ze niet’, stuurde een vrouw, die beweerde dat ze me niet zag op televisie. Ik was té donker om iets te presenteren, dus ze eiste dat ik zou stoppen. Dat heeft niets met mijn journalistieke vaardigheden te maken. Dat is echt de persoon aanvallen.” Wat ons opnieuw brengt tot de vraag: online intimidatie, hoort het erbij? Voor gekleurde vrouwen bleek het antwoord tweeledig: de interviewees vonden niet dat online intimidatie part of the job van een journalist of opiniemaker hoort te zijn, maar tot hun spijt blijkt het in Vlaanderen doorgaans wel de realiteit. Slechts twee vrouwen, beiden beroepsmatig actief in Brussel, bleven gevrijwaard.
Terugtrekken
Veel interviewees kijken met bezorgde blik naar de toekomst. Uitgeblust en ontmoedigd door hun ervaringen met online intimidatie dreigen gekleurde vrouwen het publieke debat en de mainstream media te verlaten. Of zoals één van hen getuigt: “Ik durf wel eens kijken naar vacatures buiten de journalistieke sector (...). Door de online intimidatie, door de collega’s die niet in je geloven, een leidinggevende die je een beetje als speelbal ziet. Je bent goed voor de diversiteit op de werkvloer.”
Sommige van hen verkiezen steeds meer om te werken bij safe spaces, zoals mediaorganisaties door en voor mensen van kleur. Het dreigende resultaat: een eenzijdig profiel dat overblijft, wiens stem het publieke debat domineert. Deze masterproef waarschuwt dan ook dat vrouwen van kleur het publieke debat dreigen te verlaten en roept de bevoegde overheden op om maatregelen te nemen om het tij te doen keren.
