Inclusie van mensen met een beperking in onze complexe maatschappij

Op de dag van vandaag leven we dankzij onze moderne overtuigingen in een gemeenschap waarin iedereen geaccepteerd wordt. Een lesbisch of homoseksueel koppel en transgenders zijn personen waar we niet meer van op kijken. Maar waarom gebeurt dit wel nog vaak bij mensen met een licht mentale beperking? Mogelijks omdat we niet vaak geconfronteerd worden met deze kansengroep in ons dagelijks leven.

Wereldwijd heeft ongeveer 1 tot 3% van de wereldbevolking een licht verstandelijke beperking, ook wel LVB genoemd. Ondanks dat het aantal mensen waarbij de diagnose gesteld is amper stijgt, blijkt de vraag naar zorg en begeleiding in het dagdagelijkse leven wel toe te nemen. De oorzaak hiervan zijn de maatschappelijke en technologische ontwikkelingen zoals minder eenvoudig werk, hogere eisen in onderwijs en meer digitalisering. Mensen kunnen minder makkelijk functioneren in de huidige maatschappij die alsmaar ingewikkelder wordt, terwijl er meer zelfredzaamheid verwacht wordt. Het is een opmerkelijke paradox dat er gestreefd wordt naar een inclusieve samenleving in een maatschappij die steeds complexer en veeleisender wordt.

Bewustwording

Aan het feit dat de maatschappij steeds veeleisender wordt, kunnen wij als burger weinig tot niets veranderen. Het is vooral belangrijk dat de bevolking zich bewust wordt van het integratieprobleem voor mensen met een mentale beperking. Daarnaast is het belangrijk dat de capaciteiten van de kansengroep worden ingezien en benut, zonder hun beperking te negeren. De opkomst van trendy koffietenten en lunchbars die uitgebaat worden door mensen met een licht mentale beperking zijn een stap in de goede richting. Bezoekers hebben respect voor de soms iets langere wachttijden en bewonderen de inzet tot de maatschappij.

Inclusief wonen en zelfstandigheid

Wanneer de werkshift erop zit, is het ook belangrijk dat personen met een licht mentale beperking naar hun inclusieve woonvorm kunnen trekken. Inclusief wonen is namelijk een belangrijke vereiste tot de realisatie van een inclusieve maatschappij. Vandaag de dag wonen meerderjarigen met een mentale beperking meestal bij hun ouders of andere familieleden. Ze hunkeren vanaf een bepaalde leeftijd, net als anderen, naar zelfstandigheid. Dit gaat gepaard met het veranderen van woonvorm. Ze vergelijken de verhuizing regelmatig met hun ambities voor het toekomstig leven als bewijs van hun competenties. Het veranderen van woonvorm heeft voor hen dus een diepe betekenis. Door een gebrek aan woonmogelijkheden voor de kansengroep blijven ze vaak thuis wonen, of worden ze in een instelling geplaatst.

Masterproject

Deze actuele problematiek vormt de drijfveer voor de creatie van een kleinschalige woonvorm voor acht meerderjarigen met een licht verstandelijke beperking als masterproject. Een kleinschalige woonvorm is een woonvorm waarin een kleinere groep personen met een beperking samenwoont met eventueel inwonend personeel. Deze inclusieve woonvorm biedt een goede balans tussen het gemeenschapsleven waarin de bewoners elkaar kunnen helpen, en de nodige privacy. De begeleiding in een kleinschalige woonvorm kan op verschillende manieren voorzien worden, maar uit het onderzoek blijkt dat een inwonend zorggezin de beste ondersteuning biedt voor personen met een LVB.

Thuisgevoel

In het masterproject staan het thuisgevoel en welbevinden van de bewoners centraal. Om een geslaagd thuisgevoel te kunnen nastreven moeten de bewoners zich goed voelen op hun nieuwe plek. Het thuisgevoel en welbevinden werd onderzocht op basis van 3 benaderingen: één benadering over de verbondenheid met een bepaalde plaats en twee benaderingen in verband met ‘Design for Wellbeing’. Door de 3 benaderingen te analyseren, met elkaar te vergelijken en te reflecteren op de doelgroep, blijken verschillende visies elkaar aan te vullen. Uit de vergelijking vloeien 5 belangrijke elementen voor het creëren van een thuisgevoel, namelijk: lichaamsbeweging, sociale contacten, betekenis, ervaringen en zelfontwikkeling.

In het ontwerp van de kleinschalige woonvorm wordt het thuisgevoel en welbevinden van de bewoners gestimuleerd door bij elk aspect in het ontwerpproces rekening te houden met de 5 elementen. Ook de capaciteiten, noden en wensen van de doelgroep worden steeds in rekening gebracht.

Keuze van het pand

Bij de keuze van het pand was een centrale ligging een cruciaal criterium om inclusie mogelijk te maken. De Goorboshoeve te Sint-Katelijne-Waver is een karaktervol pand welke mogelijkheden biedt voor de creatie van dit masterproject. De nabijheid van werkgelegenheid en openbaar vervoer bieden opportuniteiten om sociale contacten te leggen en nieuwe ervaringen op te doen. Dit is ook mogelijk op het domein van het pand zelf. Het grote domein wordt namelijk toegankelijk gesteld voor de gemeenschap. Het contact tussen de bewoners en de lokale gemeenschap is belangrijk aangezien het idee over een bepaalde kansengroep vaak gebaseerd is op vooroordelen en onwetendheid.

Concept

Het hoevegebouw wordt opgesplitst in een woning voor het zorggezin en een woning voor de meerderjarigen met een licht mentale beperking. De 2 worden verbonden met een tussendeur op het gelijkvloers. Het gedeelte bestemd voor de bewoners met een LVB bestaat uit één grote woning. Op die manier wordt sociaal contact tussen de bewoners onderling optimaal gestimuleerd. Deze contacten zijn van groot belang omdat het zorgt voor ondersteuning en bijgevolg voor meer zelfredzaamheid. De grote woning wordt verbonden met de lokale ontmoetingsplek in het bijgebouw door middel van een tuinkamer. De lokale ontmoetingsplek wordt uitgebaat door de bewoners en biedt uitermate kansen om inclusief te werken, contacten met de gemeenschap te leggen, en bijgevolg nieuwe ervaringen op te doen.

De indeling van de grote woning bestaat uit een verweven structuur van gemeenschappelijke ruimten en individuele kamers. Op die manier wordt een goede balans geboden tussen het gemeenschapsleven en de nodige privacy. Door de circulatierouten steeds via de gemeenschappelijke ruimten te organiseren, worden institutionele gangen vermeden en worden opnieuw sociale contacten onderling gestimuleerd. Op de verdieping wordt een recreatieve ruimte voorzien zodat de bewoners ook verticaal circuleren via de centraal gevestigde trap. Deze inspirerende ruimte op de verdieping biedt uitermate kansen om persoonlijke interesses uit te bouwen en bijgevolg ervaringen op te doen.

De gemeenschappelijke ruimten bestaan uit een verscheidenheid aan hoekjes met verschillende entiteiten. Op die manier kan elke bewoner een betekenisvolle plek hebben in de gemeenschappelijke ruimten. De ene bewoner zal graag in het gezelschap van anderen in de grotere zithoek aan de haard zitten terwijl iemand anders liever rustig zit in de leeshoek aan het raam.

Individuele kamer

Binnen de kleinschalige woonvorm zal elke bewoner vooral de individuele kamer aanschouwen als betekenisvolle plek. Personen met een licht mentale beperking hechten namelijk veel belang aan zelfstandigheid en privacy. Om het gevoel van zelfstandigheid en eigenwaarde te verhogen, wordt elke kamer uitgerust met een badkamer. Gemeenschappelijke badkamers zouden het gevoel van zelfredzaamheid daarentegen inperken.

Zelfontwikkeling

Het hele ontwerp van het kleinschalig woonproject heeft als doel om de zelfontwikkeling van de bewoners optimaal te stimuleren. Het kleinschalige woonproject vervult de nood aan zelfstandigheid en het is een hulpbron om doelen te bereiken. Alle mogelijkheden die de woonvorm biedt aan de bewoners dragen bij tot een gevoel van autonomie, eigenwaarde en competentie. Al deze visies samen zorgen dus voor de ontplooiing van het individu.

Dit soort projecten zou op vele plaatsen midden in de maatschappij gevestigd moeten worden zodat de woonmogelijkheden en bijgevolg de kansen van personen met een LVB verhoogd worden. De realisatie van zo’n projecten vraagt inzet van de burgers, maar ook steun van de overheid. Deze laatste is ondermaats. Personen met een beperking hebben recht op een persoonsvolgende financiering, maar slechts enkelingen verkrijgen een klein deel van de zorguitkering waar ze recht op hebben. In vele kleinschalige woonvormen kan men slechts huisvesten als men een uitkering verkrijgt. Het niet verkrijgen van deze uitkering heeft dus grote gevolgen voor hun mogelijkheid tot zelfstandigheid. Bovendien worden de tientallen jaren waarin geen uitkering verkregen wordt niet gecompenseerd. Laten we daarom samen mensen met een LVB accepteren in onze maatschappij, en hopen dat de nieuwe regering deze problematiek onder hun vleugels neemt.