Onder ogen brengen

“Onder ogen brengen” is een sociaal-educatief filosofisch essay. Binnen dit essay wordt de relatie tussen begeleider en deelnemer radicaal herdacht met het oog op gelijkheid.De lezer zal hier kennismaken met een sociaal-artistiek educatief project dat zich in De Zandberg afspeelt, een organisatie voor kunstenaars met een beperking. Binnen dit project ga ik één op één een atelierwerking aan met kunstenaar Johan Vanderschelden. Hierbij combineren we twee verschillende artistieke praktijken, die resulteren in een expositie in O.666 in Oostende. We ontmoeten elkaar als twee gelijkwaardige beeldende kunstenaars in constante dialoog. Hierbij laten we de rollen ‘begeleider/deelnemer’ voortdurend wisselen, zodat we boven onze beperkingen uitstijgen en tot een gelijkwaardige relatie komen. Meermaals houden we elkaar een spiegel voor, waardoor elk zijn eigen artistieke visies in vraag moet stellen. Meermaals zullen we elkaars leermeester zijn. Vanuit dit sociaal-artistiek project probeer ik de lezer uit te dagen om zijn pedagogische relatie tot zijn studenten te herzien. Hierbij gaan we op stap met onder andere Socrates en zijn opvattingen over didactische methodes, met Paul Klee en zijn metafoor van het kunstenaarspalet, met de Theorie “U” van Scharmer en Varela en met de Franse filosoof Rancière en zijn werk ‘de onwetende meester’.Dit essay is een manifest om hiërarchische grenzen weg te denken, om categoriseringen weg te laten vallen en om elkaar als gelijke te ontmoeten. Om het begrip ‘outsider’ weg te werken als we zelfs ‘insider’ niet kunnen definiëren. Door onze eigen kennis in vraag te stellen, in kaart te brengen en terug te omarmen verkrijgt de leerling autonomie binnen een gedecentraliseerd model.

Wat kunnen we leren uit een samenwerking met kunstenaars met een beperking met betrekking tot vorming van nieuwe kunstenaars?

In de woorden: “onderwijzen, onderrichten” en “onderlegd” draait het om de betekenis: “met figuurlijke steun”. Onderwijzen betekent dus “iemand ondersteuning bieden door hem de weg te wijzen”. Van daar uit heeft de betekenis zich doorheen de geschiedenis verder ontwikkeld tot die van “lesgeven”.De samenwerking met Johan toont een manier van ondersteunen of de weg wijzen op een totaal andere manier. De ondersteuner kan meer bieden dan enkel zijn of haar klassieke rol en op die manier geloofwaardigheid opbouwen. Het gaat er om de rol uit te breiden met “onder het oog te brenger”, “aandacht vestigen op”. Aan de ene kant breng ik bij Johan zaken onder ogen en aan de andere kant laat ik momenten van opheffing toe, waarin hij mij op zijn beurt zaken onder ogen brengt. Opheffing is het onzekere toelaten, wat je zal ontheffen uit je rol als kunstenaar of coach, iets wat voor niemand makkelijk is. Het gaat er om dat je jezelf niet in de positie van alwetende plaatst en je eigen verworven kennis in perspectief zet.

Probeer je leerlingen uit te dagen door hen invulling te laten geven aan jouw onderwerpen.Breng kennis binnen in de klascontext als iets profaans, zodat kennis leerstof wordt.

Maar hoe?

Dat is natuurlijk het antwoord dat elke leraar zou willen weten. Als je als leerkracht deze stap wilt zetten lijkt het mij enorm belangrijk om ervaring op te doen in de sociaal-artistieke sector. Ik leerde van Johan meer dan ik op school had kunnen leren. Als leerkracht in een schoolcontext binnen stappen, daar hangt sowieso een lading aan vast. Het is daarom dus niet evident om te onderwijzen vanuit onwetendheid of het profane. Hier dwingt een sociaal-artistiek project je als het ware een rol te zoeken die dichter bij jezelf als individu ligt en zaken in vraag te stellen en te herbekijken.

Maar hoe passen we dit praktisch toe?

Eerst en vooral is er niet zoiets als een “algemeen systeem”. Uit de samenwerking met De Zandberg kunnen we zien dat kennismaking en het aanvoelen van elkaars palet misschien wel de belangrijkste fase was. Vooraf aan deze kennismaking gaat, zoals in de “U” theorie, het bevragen van je wereldbeeld en dieper blijven graven tot je jezelf tegenkomt. Ook als leraar in een klassieke context spreekt het voor zich dat het aftasten van de onderliggende klasbanden en karakters een belangrijke rol speelt bij het vinden van een werking of methodiek. Los van werkwijze en aanpak lijkt mij persoonlijk reflectie één van de belangrijkste zaken. Samen reflecteren met je klas en je klas autonomie gunnen zonder vragen naar goed of fout. Ook binnen de “U” theorie zien we dat de laatste laag (helemaal onderaan in de “U”) gaat over het loslaten van angsten vooraleer we een interventie kunnen doen. Laat nu uitgerekend dat iets zijn dat we onze studenten juist niet leren door een vooropgesteld resultaat te willen bekomen.

Hoe kunnen leerlingen naar kunst leren kijken zonder een insiders blik? Want zoals ik er binnen het essay zal worden aangehaald, liet Johan mij zien dat ook ik als leraar en kunstenaar gevormd ben vanuit een educatief “insiders” perspectief.

Wat heeft Johan zelf te vertellen? Niet vanuit het outsider perspectief, maar als een beeldend kunstenaar en volwaardig individu. Wat hebben mijn leerlingen zelf te vertellen?

Hoe wakker ik de wil aan zoals Joseph Jacotot dat beschrijft in “De onwetende meester?

Binnen het sociaal-educatief en filosofisch essay “Onder ogen brengen” doen Johan en ik dit elk op onze manier uit de doeken. Waarbij we samen zoeken naar antwoorden en deze misschien ook vinden.