Onderzoek nr strategische mogelijkheden van veroudering in de architectuur

DE HUID

Onderzoek naar strategische mogelijkheden van veroudering in de architectuur.

Opstelling van een ontwerpgerichte matrix.

VEROUDERING VERNIEUWEND !?

ALS ER MAAR EEN MOOIE MANTEL RONDZIT

De zin voor snelle veranderingen kenmerkt onze hele hedendaagse maatschappij: we verwisselen onze gsm-hoesjes, kopen smart-wagens met verwisselbare carrosserie, boeken van Bruce Mau met verschillende covers, nike-schoenen op internet die we volgens ons eigen kleurenpallet samenstellen, confectiekledij die we het jaar nadien niet meer leuk vinden, we laten ons ‘gezicht liften’ door een chirurg, hoogtechnologische plasmaschermen duiken op in het straatbeeld, enz ... Kortom, er is een grote zin voor variabiliteit en dynamiek. We zouden het liefst hebben dat de objecten die ons omringen regelmatig hun vel achterlaten zoals bij slangen, terwijl er van binnenuit een nieuwe huid groeit, die up to date is.

Ook de hedendaagse architectuurscène wordt gekenmerkt door een ongecontroleerde zoektocht naar nieuwe materialen. Vooral op vlak van de gevel is er een constante drang naar vernieuwing. Op het eerste zicht lijkt de architectuurdiscipline zich hierdoor serieus te hebben verruimd. Tegelijkertijd ontstaat er echter het gevoel dat de architectuur vervalt in een soort commercialisme waarbij inhoud zoek raakt. ‘Als er maar een mooie mantel rondzit’, blijkt een motto te zijn dat steeds krachtiger wordt. De wereld van de architectuur wordt meer en meer die van de mode. Het is alsof architecten, net zoals modeontwerpers, twee collecties per jaar zullen moeten gaan afleveren. Architectuur wordt een soort inpakkunst.

 
VEROUDERING ALS KWALITEIT

De inwendige menselijke drang naar groei en vooruitgang blijft echter onvermijdelijk geconfronteerd met uitwendige condities. Het is onder meer op de architectonische huid, de grens tussen binnen en buiten, dat deze confrontatie zich afspeelt. Ondanks onderzoeken naar stabiele, inerte en slijtvaste materialen hebben natuurlijke cycli in combinatie met chemische en fysische processen, uiteindelijk de bovenhand. Erosie, oxidatie, verkleuring, algenvorming, mosgroei, … worden dan ook meestal in een pejoratieve context gezet. In plaats van deze processen te negeren of af te wijzen, wordt er in de scriptie echter uitgegaan van een acceptatie van deze verouderingsfenomenen.

CASE BASED LEARNING

Aan de hand van gebouwde en reeds aan veroudering onderworpen voorbeeldcases wordt onderzocht welke mogelijkheden de veroudering van de architectonische huid als ontwerpstrategie kan bieden. Wat vaak wordt gezien als een gebrek wordt hier dus omgebogen naar een kwaliteit. De meeste van de geanalyseerde projecten werden ter plaatse bezocht. Dit leverde meteen het nodige beeldmateriaal op. De foto’ s contrasteren duidelijk met de beelden die we in glossy architectuurpublicaties aantreffen. Gebouwen worden hier niet voorgesteld als cleane en onaantastbare objecten. Integendeel, het gaat om de veroudering doorheen de tijd.

2 VOORBEELDEN

Een van de onderzochte cases is het seinhuis in Zurich, ontworpen door Gigon & Guyer. De buurt rond het project is door het remmen van de treinen bedekt met een dun laagje ijzeroxide. In tegenstelling tot een vuilafstotende gevel te ontwerpen, staken de architecten zelf vuil in de gevel. In plaats pigmenten toe te voegen aan het beton werden immers fijne oxiderende ijzervijlseldeeltjes gebruikt. Deze hebben het beton in de loop der jaren een roestbruine kleur gegeven. Daardoor gaat het gebouw, bijna zoals een kameleon, op in de omgeving. Veroudering is hier dus duidelijk een kwaliteit geworden.

Een ander voorbeeld is een project van Decosterd & Rahm. De woning is gelegen op enkele meters van het meer van Neuchâtel, aan de noordelijke oever, waar de zon praktisch nooit komt. Het is een plaats waar vochtigheid en schaduw heersen. ’s Morgens trekt de mist er geleidelijk op tussen de bomen en boven het water. Dauwwater oxideert metalen en voedt de micro-organismen. Door bruut beton met grote poreusheid en voldoende dikte te gebruiken worden de platen snel vochtig aan het oppervlak. Algen, mossen en korstmossen vinden hier een ondergrond, die een ware voedingsbodem vormt. Het beton is op een strategische manier drager geworden van een levensvorm, die volgens een successief patroon het grijze zal transformeren tot een kleurig pallet. Het ecosysteem ter plaatse wordt verdergezet op de wanden. Ook hier komt het verouderingsproces het concept dus ten goede.

EIGEN CASES

Uiteindelijk zijn de resultaten van in totaal 22 onderzochte cases samengebracht in een matrix, een tabel die aantoont hoe op een bepaalde manier verwerkte basismaterialen ontwerptactieken kunnen genereren. Met de scriptie als voedingsbodem, werden in het kader van ontwerpmethodiek 5 twee architectonische huiden ontwikkeld. Zo werd het geleverde onderzoek onmiddellijk getoetst op zijn praktische bruikbaarheid. De matrix wordt hier een rijke inspiratiebron waarbij ruimte is voor exploratie van een quasi onontgonnen terrein in de architectuur.

Het eerste resultaat was een gevel die opgebouwd is uit gegalvaniseerde metalen panelen. Door in te spelen op de corrosiesnelheid van sommige panelen is het mogelijk om bepaalde woorden of motieven te laten verschijnen. Het is alsof de façade een computerscherm is geworden met grote pixels. Veroudering, meer bepaald het roesten van het metaal, wordt hier dus strategisch ingezet. Voorbijgangers van het gebouw zullen vreemd opkijken wanneer ze na enkele jaren geconfronteerd worden met het ‘infaden’ van de woorden.

MELTING POT                                                                                                 

Bij het schrijven van de scriptie was het symbiotisch samenbrengen van kennis uit verschillende vakgebieden van groot belang. De inter- en multidisciplinaire aanpak, waarbij fysica, chemie, materialenleer, architectuur, kunst,… in een ‘melting pot’ bijeen werden gebracht, karakteriseerde sterk de werkmethode. Door een brede opleiding als ingenieur-architect werd het mogelijk om architectonische concepten omtrent veroudering wetenschappelijk te onderbouwen.

Een niet te vermijden verschijnsel als veroudering blijkt op een interessante manier in de architectuur te kunnen worden ingezet. Door het sturen van deze fenomenen op bepaalde plaatsen van het gevelvlak kunnen intrigerende, vernieuwende en onimiteerbare effecten worden veroorzaakt. Hierdoor worden de grenzen verbreed van een maar al te vaak te nauw genomen discipline als architectuur. Het lijkt een paradox, maar veroudering kan vernieuwend zijn.