Onderzoekend leren geen kinderspel? Wel met een differentiatietabel.

Juf, hoe komt dat eigenlijk?

Zakaria (vier jaar) heeft net een nieuw zusje gekregen en ’s morgens in de kring vraagt hij opeens:

“Juf, hoe komt het eigenlijk dat baby’s in hun pamper plassen en dat hun broek niet nat is? Als ik in mijn onderbroek plas, dan ben ik wel nat! Wat zit er in die pamper? En waar is de pipi naartoe?”

Zakaria zit in een graadklas 1e-2e kleuterklas. Alle kinderen van de graadklas willen wel weten hoe die pampers werken  maar Liesje moet nog vier jaar worden en Zakaria wordt binnenkort al vijf. Manuel is nog maar net uit Spanje naar België verhuisd en spreekt nog niet veel Nederlands. Khadija zit niet graag lang stil, ook niet om naar een filmpje te kijken. Zo veel verschillende ontwikkelingsniveaus in één klas zorgt voor uitdagingen.

Hoe pak je zulke vragen aan als kleuterleerkracht? We onderzoeken het gewoon samen!

In plaats van als leerkracht zelf het antwoord te geven op de vraag van Zakaria, kan je deze vraag ook opvatten als een ‘onderzoeksvraag’ en samen met de kleuters onderzoekend leren. Samen onderzoekend leren houdt in dat de leerlingen zelf gaan uitzoeken hoe iets werkt en waarom dat zo werkt. De leerkracht daagt uit en stimuleert maar de leerlingen doen het onderzoek zelf. Daarbij baseert de leerkracht zich op de vier pijlers waarop onderzoekend leren gebaseerd is nl. betekenisvolle contexten, doe- en denkvragen, reflectie en interactie en tot slot gegevens systematisch verzamelen, analyseren en evalueren.

Door al van heel vroeg deze leervorm aan te bieden, wordt een onderzoekende houding gestimuleerd die later kan leiden tot een keuze voor wetenschappen, zoals een STEM-richting in het secundair onderwijs. De arbeidsmarkt heeft nood aan mensen die sterk zijn in onder andere probleemoplossend denken, onderzoek kunnen plannen en uitvoeren, verklaringen en oplossingen kunnen formuleren. Al deze vaardigheden komen aan bod bij onderzoekend leren en kunnen reeds bij jonge kinderen gestimuleerd worden (Departement Onderwijs en vorming, z.d.).

De contextschool waarmee werd samengewerkt voor deze bachelorproef, vroeg zich af hoe je onderzoekend leren aanpakt in een kleuterklas met een grote diversiteit.

Dit onderzoek richtte zich in eerste instantie op welke kennis en/of nood rond onderzoekend leren aanwezig was op de contextschool. De kleuterleer-krachten werden bevraagd over hun kennis rond onderzoekend leren en wat ze hieromtrent reeds uitvoeren. Uit een bevraging bleek dat de leerkrachten nood hadden aan meer kennis rond het praktisch aanbieden van onderzoekend leren. Er werd eveneens aangegeven dat het aanbieden van onderzoekend leren in een graadklas extra uitdagingen oplevert, dit omwille van de verschillende leeftijden die zich in 1 klas bevinden.

In tweede instantie werd een literatuurstudie uitgevoerd rond hoe kinderen zich op intellectueel niveau ontwikkelen en waarom onderzoekend leren een meerwaarde kan zijn. Daarnaast werd onderzoek verricht naar hoe een leerkracht onderzoekend leren kan aanbieden. Zo wordt tegemoet gekomen aan de gesignaleerde nood aan praktische kennis.

Hét sleutelwoord in dit onderzoek is differentiatie.

 

Onderzoekend leren, ook in jouw diverse klasgroep!

(Flickr, 2017)

Is het eerlijk om bv. van de olifant te verwachten dat hij even snel in de boom kan klimmen dan de eekhoorn? Is het eerlijk om van de olifant te verwachten dat hij sowieso in de boom kan klimmen?

Een leerkracht kent de mogelijkheden en/of beperkingen van zijn/haar leerlingen. Om onderzoekend leren voor iedereen aantrekkelijk en uitdagend te maken, moet een onderzoeksactiviteit bij de ene leerling anders aangepakt worden dan bij de andere. Dit is zeker niet evident bij onderzoekend leren dat in het traditionele onderwijs nog niet (volledig) is ingeburgerd. Ondersteuning is zeer welkom.

Het eindproduct van dit onderzoek is dan ook een differentiatietabel voor het aanbieden van onderzoekend leren. Het is een praktisch werkdocument waarvan leerkrachten gebruik kunnen maken om één en dezelfde onderzoeksactiviteit op een (volledig) andere manier aan te bieden, aangepast aan de leerling(en) waarmee ze aan de slag gaan. De vier pijlers, waarop onderzoekend leren gesteund is, komen aan bod. Per onderdeel binnen een pijler worden differentiatiemogelijkheden aangeboden. Op de achterzijde van de tabel worden termen verduidelijkt en worden concrete voorbeelden gegeven. (Zie figuur 1 en 2)

Samen maar niet altijd op dezelfde manier.

“What does this student need at this moment in order to be able to progress with this key content, and what do I need to do to make this happen?” (Tomlinson en Imbeau, 2010, p. 14). 

De differentiatietabel biedt ondersteuning bij het aanbieden van situaties die kunnen leiden tot een grotere interesse en betrokkenheid bij de leerlingen.

De tabel reikt de leerkracht diverse soorten doe- en denkvragen aan waardoor de betrokken leerlingen op aangepaste manier ondersteund kunnen worden. Ook voor het bijhouden van de resultaten van het onderzoek en de latere terugblik zijn variaties voorzien in de tabel.

Gedifferentieerd onderzoekend leren is een andere manier van omgaan met leren maar vergt veel tijd en inzet van een leerkracht. Tegelijkertijd is het ook een boeiende manier om met en van kinderen te leren.

En hoe is het nu afgelopen met de pampers?

Wel, Zakaria en Manuel hebben samen met de juf een pamper opengesneden en eens goed gekeken wat er juist allemaal in zat. Daarna hebben ze er water (met een geel kleurstofje voor de beleving) opgegoten en gekeken wat er dan gebeurde. De juf begeleidde, stelde onderzoeksvragen en de 2 jongens observeerden en zochten antwoorden op de vragen. Manuel heeft nieuwe woordjes geleerd en Zakaria legt nu aan iedereen uit hoe een pamper werkt.

Ook Liesje, Khadija en alle andere kinderen voerden in kleine groepjes en met veel belangstelling hetzelfde onderzoek uit.

Figuur 1: Differentiatietabel onderzoekend leren

Figuur 2: Begrippenlijst op de achterzijde van de differentiatietabel voor onderzoekend leren.