Milieubewuste materiaalkeuzes vragen om een doordacht ontwerp.

Jaarlijks wordt er in België meer dan tien miljoen ton bouw- en sloopafval geproduceerd. Daarnaast zorgt de uitputting van grondstoffen en het hoge energieverbruik benodigd bij de productie van bouwmaterialen, ook voor een grote milieu-impact. Er is binnen de bouwindustrie dus dringend nood aan verandering. Het gebruik van regeneratieve bouwmaterialen kan er voor zorgen dat de afvalbergen stillaan kleiner zullen worden. Maar wat is een regeneratief bouwmateriaal nu eigenlijk?

Regeneratieve materialen

Een regeneratief materiaal heeft – zoals de naam ook al doet vermoeden – een regeneratief karakter. Dit betekent dat deze materialen dus geen materiaalbron uitputten, dat ze kunnen “aangroeien” en dat wanneer men het materiaal niet meer gebruikt, het terug kan keren naar haar oorspronkelijke cyclus. Neem nu bijvoorbeeld stro. Dat is een organisch materiaal dat je telkens opnieuw kan laten groeien. Wanneer je het niet meer nodig hebt kan je het composteren om als meststof te gebruiken voor andere materialen. Stro is dus regeneratief en wordt vaak als bouwmateriaal ingezet. Zo zijn er nog vele andere regeneratieve bouwmaterialen, zoals: hout, mycelium, bamboe, hennep, aarde …

De zwakke plek

Jammer genoeg hebben deze regeneratieve bouwmaterialen, zoals stro, vaak een paar “zwakke plekken”. Wanneer je ze gaat vergelijken met andere traditionele bouwmaterialen lijken ze misschien een minder goede keuze. Zo kan stro bijvoorbeeld niet evenveel gewicht dragen als beton, of is een baksteen beter bestand tegen vocht dan stro. Toch is het verstandig om net wel met deze regeneratieve materialen aan de slag te durven gaan. Ze zijn veel beter voor het milieu dan andere bouwmaterialen en bezitten soms hun eigen unieke kwaliteiten (zo werkt stro bijvoorbeeld ook erg isolerend). Het is dan ook perfect mogelijk om een gebouw te ontwerpen met regeneratieve materialen, dit vraagt alleen  om een andere kijk op materiaalgebruik.

Ontwerpend oplossingen zoeken

Om zwakkere materiaaleigenschappen op een manier te kunnen omzeilen, kan men de oplossing zoeken binnen het ontwerp zelf. Wanneer binnen het ontwerpproces vertrokken wordt vanuit het materiaal, kan men vanaf de start bepaalde technische eigenschappen in rekening brengen en het ontwerp er op aanpassen zodat deze “zwakkere” eigenschappen niet meer relevant zijn. Op deze manier bepaalt het materiaal mee de vorm en het uiteindelijke resultaat van het ontwerp. Men doet op dat moment eigenlijk aan een vorm van materiaal gedreven ontwerp.

Een materiaal dat gevoelig is aan neerslag kan je zo bijvoorbeeld beschermen door een dak oversteek te voorzien die de neerslag opvangt. Of een materiaal dat niet genoeg draagkracht heeft kan tussen een dragende structuur uit een ander materiaal geplaatst worden. Deze ingrepen zorgen dan uiteraard ook voor een impact op hoe het gebouw er uiteindelijk zal uitzien.

Binnen de wereld van productdesign bestaan er al methodieken en technieken om vertrekkend vanuit een materiaal een ontwerp op te bouwen. Jammer genoeg is het moeilijker om binnen de architectuur theorieën methodieken terug te vinden om met een bepaald materiaal aan de slag te gaan.

Het is dan ook niet altijd even simpel om te weten op welke manieren je bepaalde materiaaleigenschappen kan omzeilen. Binnen dit onderzoek werd er op zoek gegaan naar ontwerpmethodieken om materialen met specifieke materiaaleigenschappen te kunnen toepassen in een architecturaal ontwerp. Er werd een bundeling gemaakt van ontwerpprincipes die toegepast kunnen worden bij het gebruik van regeneratieve bouwmaterialen. Aan de hand van 3 voorbeeldmaterialen werd er een oplijsting aan materiaaleigenschappen samengesteld. Reeds uitgevoerde bouwprojecten (met de gekozen regeneratieve voorbeeldmaterialen) werden bestudeerd in hun omgang met deze materiaaleigenschappen. Op die manier koppelt het onderzoek specifieke materiaaleigenschappen aan ontwerpprincipes om zo op een makkelijkere manier met deze materialen aan de slag te kunnen gaan.

Hopelijk draagt dit onderzoek zo onrechtstreeks haar kleine steentje bij aan het kleiner maken van de steeds maar groeiende afvalbergen, door de stap kleiner te maken om te kiezen voor een regeneratief bouwmateriaal.