Onwettig verkeer op het Belgisch spoorwegterrein: preventieve en repressieve aanpak door Infrabel en de Federale Spoorwegpolitie

“Je leven is een omweg waard” (Infrabel, 2014)

Een verontrustende vorm van onwettig verkeer op het spoorwegterrein is het “spoorlopen” of “trespassing”, waarbij personen langs of op het spoor lopen om o.a. een kortere weg te nemen of waarbij zij het geduld verliezen en roekeloos de sporen oversteken. De gevolgen van spoorlopen zijn niet alleen dramatisch voor de spoorlopers zélf (dodelijke en zwaargewonde slachtoffers) maar ook traumatisch voor treinbestuurders, nabestaanden, treinreizigers, getuigen en voor het politie- en onderzoeksteam. Tevens veroorzaakt het veel hinder voor het treinverkeer, want bij elke melding van spoorlopen, wordt de snelheid van de trein aangepast tot maximaal 40 km/u, wat resulteert in aanzienlijke vertragingen. Bij een ongeval met zwaargewonde of dodelijke slachtoffers is het hele treinverkeer urenlang zwaar ontregeld. Dit zorgt, naast het menselijke leed, ook voor economische schade.

Het fenomeen “spoorlopen” krijgt momenteel veel aandacht in de media. Spoorwegnetbeheerder en verantwoordelijke voor de spoorweginfrastructuur “Infrabel” voert, in samenwerking met de NMBS en de Federale Spoorwegpolitie (SPC, een directie van gespecialiseerde politie), sensibiliseringscampagnes om het fenomeen onder de aandacht te brengen. Bijkomende veiligheidsmaatregelen om het spoorlopen te voorkomen, zoals het plaatsen van struikelmatten, het installeren van camera’s en het aanbrengen van afsluitingen en verbodsborden, worden getroffen door Infrabel. In dit kader onderneemt de Federale Spoorwegpolitie regelmatig anonieme controleacties om overtreders op heterdaad te betrappen. Op elke vorm van spoorlopen staat een zware bestraffing.

Naast het spoorlopen, blijft ook het onwettig verkeer aan spoorwegovergangen voor ernstige problemen zorgen. In België gebeurt bijna wekelijks een ongeval aan een spoorwegovergang en bijna maandelijks vallen hierbij één of meerdere dodelijke slachtoffers. Ondanks nieuwe veiligheidsmaatregelen en sensibiliseringscampagnes zijn de plaatsen waar het spoorwegverkeer en het gewone wegverkeer elkaar kruisen, nog steeds risicovol. Technisch falen, verstrooidheid of roekeloos gedrag zorgen voor een aanzienlijk aantal ongevallen aan overwegen, zowel met gemotoriseerde voertuigen als met fietsers en voetgangers.

Methode

Aangezien “het onwettig verkeer op het spoorwegterrein” ook in België een belangrijk veiligheidsprobleem vormt en het grotendeels een weinig ontgonnen domein betreft, is de noodzaak hoog dat hieromtrent uitgebreide studies worden uitgevoerd. Deze bachelorproef zal dan ook trachten een meerwaarde te bieden aan onderzoek omtrent voornoemd fenomeen. 

Op volgende onderzoeksvragen zal getracht worden een antwoord te vinden: 1) Waarom vormt het onwettig verkeer op het spoorwegterrein een belangrijk veiligheidsprobleem in België? 2) Is de preventieve aanpak door Infrabel doeltreffend genoeg?  3) Hoe draagt de Federale Spoorwegpolitie bij tot het inperken van het onwettig verkeer op het Belgisch spoorwegterrein?

De methode die hierbij gehanteerd werd, is een literatuurstudie van wetenschappelijke onderzoeken die werden uitgevoerd in diverse Europese landen. Deze studies werden vergeleken met informatiegegevens van Infrabel. Daarnaast werd er een kwantitatieve analyse voorgesteld van de bestaande cijfergegevens van Infrabel omtrent ongevallen aan overwegen en het fenomeen “spoorlopen”. Ook werd cijfermateriaal, verworven gedurende mijn stageperiode bij de Federale Spoorwegpolitie Oost-Vlaanderen, bestudeerd.

Op basis van meldingen, geregistreerd door de NMBS, werden grafieken gemaakt over datum, tijdstip en locatie van onwettig verkeer en persoonsongevallen die plaatsvonden gedurende de periode van 1 januari tot en met 30 april 2017.

Dweilen met de kraan open

De motieven voor dit onwettig verkeer zijn divers en vereisen daarom multidisciplinaire acties. Met technische ingrepen tracht Infrabel het probleem preventief aan te pakken. Ook de Federale Spoorwegpolitie probeert, door middel van sensibiliseringsacties en repressief optreden, wetsovertredingen aan spooroverwegen en langs spoorlijnen te ontmoedigen. Recente statistieken tonen aan dat deze multifunctionele aanpak zijn eerste vruchten begint af te werpen. Zowel het aantal zwaargewonden als het aantal dodelijke slachtoffers door spoorlopen daalt sinds 2015.  

Het aantal registraties van spoorlopen en overtredingen aan spooroverwegen volgt die dalende trend echter niet. Gedurende de eerste 4 maanden van 2017 werden er 357 meldingen van onwettig verkeer op het spoorwegterrein geregistreerd.

• 277 meldingen van personen op de sporen (waarvan 3 met kinderen);
• 26 meldingen van een voertuig op de sporen (20 auto’s, 4 vrachtwagens, 1 fiets, 1 bromfiets);
• 54 meldingen van een aanrijding van een slagboom aan een overweg.

Extrapolatie van het aantal personen op de sporen naar een volledig jaar, geeft een jaartotaal van 831 meldingen van spoorlopers, wat een ruime toename is tegenover het aantal meldingen in 2015 (573 meldingen).

Uit onderstaande grafiek en tabel blijkt duidelijk dat het onwettig verkeer op het spoorwegterrein vooral tijdens de late namiddag en avond plaats vindt. Ruim 64% van de meldingen werd geregistreerd in de tijdspanne tussen 14u00 en 21u00.

Ondanks alle maatregelen, blijkt dat mensen zich nog te weinig bewust zijn van de risico’s van het onwettig betreden van het spoorwegterrein. Bijkomende inspanningen van alle actoren zijn dan ook nodig om het onwettig verkeer op het spoorwegterrein te bemoeilijken en te ontmoedigen. Immers, elke onwettige betreding van het spoorwegterrein kan leiden tot een ongeval met zware gevolgen, zowel voor de slachtoffers als voor de maatschappij. Elke preventiemaatregel die een dergelijk ongeval kan vermijden, dient daarom onverwijld uitgevoerd te worden.