Op weg naar onderzoekend leren!

“ Professionele ontwikkeling moet een permanent proces zijn dat de kennis van de leraar opnieuw opbouwt, de nieuwsgierigheid versterkt, onderzoek en het uitwisselen van ideeën stimuleert.”

Lucia Selmi (2009)

Onderwijsvernieuwing start met nieuwe ervaringen. Dit kwam naar voor in het onderzoeksproject dat liep in de basisschool Guido Gezelle te Waregem. De leraren ontdekten immers samen met de kleuters de kracht van onderzoekend leren. Ze vertrokken vanuit een uitdaging waar elke klas een eigen poppenkast ging maken vanuit de ideeën van de kleuters. De leraren gaven gehoor aan die fantasieën en ideeën van de kleuters waardoor de poppenkasten in elke klas uniek was.

Als afsluiter konden de kinderen hun creatieve constructies delen met elkaar via een speldag. In elke klas werd er een verhaal voorbereid die de kleuters of de leraar dan naspeelde in hun zelfgemaakte poppenkast.

Onderzoekend leren als motor voor gemotiveerd leren

Onderzoekend leren kan beschreven worden als onderwijs waar de nieuwsgierigheid van het kind prioriteit is en van waaruit de leraren aan de slag gaat. Door in te gaan op die nieuwsgierigheid ga je als leraar aan de slag met wat hen echt boeit. Dit met als doelstelling om de kennis en de vaardigheden die ze hebben opgedaan, fundamenteel te verankeren.  

Onderzoekend leren start vanuit het kind, voor het kind. Het is een inzicht dat de laatste jaren steeds groeit in ons onderwijs. Toch blijft het voor veel leraren in het onderwijs een moeilijk gegeven, dit ook voor de kleuterleraren waar mijn onderzoek heeft plaatsgevonden. Dit omdat de grote uitdaging erin ligt om als leraar de focus ook te houden op het leerproces en het vastzetten van de kennis tijdens het hands-on leren.

Onderwijs is dus steeds professionaliseren

De kracht van dit project is dat het professionaliseren van de leraren hand in hand ging met betekenisvol leren voor zowel de kinderen als de leraren. Het innoveren kende dus een vertrekpunt in een materiële nood van de school. Vanuit een blik op het muzisch werken met kinderen wilden ze immers een nieuwe poppenkast.

Vanuit de school waar het onderzoek plaatsvond, kwam er de vraag om onderzoekend leren meer te integreren in de kleuterklassen. Er werd gezocht naar een manier om onderzoekend leren tot bij de leraren en kleuters te brengen. Nadat de kleuterleerkrachten werden ondergedompeld in de basiskennis rond onderzoekend leren, was het snel tijd om een uitdaging te formuleren waarbij de kinderen en leraren in de klas mee aan de slag konden.

De uitdaging hadden we als een groot project geformuleerd: elke klas ging aan de slag om een eigen poppenkast te maken. Een poppenkast voor én door de kinderen gemaakt. Het was de bedoeling dat de kleuterleraren zich volledig gingen onderdompelen in de fantasie van de kinderen om zo vanuit hun ideeën de poppenkast vorm te geven. Via deze uitdaging konden zowel de leraren als de kinderen onderzoekend leren ontdekken en hanteren in hun eigen klasomgeving.

“ If we know how to listen to children, children can give back to us the pleasure of amazement, of marvel, of doubt… the leasure of the ‘why’.” – Carlina Rinaldi (2003)

      Kleuters uit de derde kleuterklas schilderen hun poppenkast in de zelfgekozen kleuren.

 Kleuters uit de eerste kleuterklas proberen met houten blokken een tafel poppenkast te maken.

Een schets van een kleuter uit de derde kleuterklas.      

Kleuters uit de tweede kleuterklas versieren hun poppenkast met zelfgekozen materialen.

De uitdaging gaf de leraren de kans om écht naar hun kinderen te luisteren. Op deze manier leerden ze hun kinderen nog beter kennen. De kleuters konden dan weer hun eigen ideeën uiten over hoe hun poppenkast er zou moeten uitzien. Met de nodige ondersteuning van de leraar konden de kleuters hun impressies uiten. De kinderen hadden zo het gevoel dat er echt naar hen geluisterd werd en dat hun ideeën een meerwaarde vormden voor het project, wat dan weer voor een hoger welbevinden en betrokkenheid zorgde bij de kleuters.

De leraar had tijdens het project de onderzoekende houding van zichzelf maar ook die van de kleuters gestimuleerd door creatief en probleemoplossend te gaan nadenken, samen te werken en te communiceren met elkaar. Deze elementen zijn belangrijke 21e -eeuwse vaardigheden, deze vaardigheden vormen de basis voor kleuters om later in onze samenleving aan de slag te gaan.

Het project resulteerde in een nieuwe kijk op de eigen leerkrachtstijl bij de leraren die deelnamen aan het project. Het project zorgde ervoor dat ze zelf onderzoekend leren konden ervaren en gaf hen zo een beter beeld over wat dat nu precies in de klascontext inhoudt. Ze ervaarden hoe het was om vanuit de ideeën van de kleuters te vertrekken en de controle (deels) los te laten. Zowel de leraren als de kleuters hadden een gelijkwaardige rol tijdens de uitdaging. Elk op hun eigen manier, gingen de leraren op zoek naar een evenwicht tussen sturen en loslaten tijdens de uitdaging. Op einde van het project bleek dat de kleuterleraren in de toekomst een lossere leerkrachtstijl willen hanteren waarbij ze kinderen meer de ruimte willen bieden om te gaan onderzoeken.

Aan het einde van het project hadden we verschillende poppenkasten met elk een specifiek kenmerk, allemaal vanuit de ideeën van de kleuters. Het was een project waar zowel de rugzak van de leraren als die van kleuters goed gevuld was met nieuwe kennis en ervaringen rond onderzoekend leren.

Onderzoekend leren als meerwaarde voor het onderwijs

Het gehele verloop van het project heeft meermaals de meerwaarde van onderzoekend leren aangetoond. Onderzoekend leren kan in de klascontext overal toegepast worden, het kan zich uiten in een klein project maar ook in de leerkrachtstijl van de leerkracht.

Onderzoekend leren is een element in het onderwijs dat kinderen laat groeien, ze leren hun eigen sterktes en zwaktes kennen en het heeft een grote invloed op hun welbevinden en betrokkenheid. Kinderen voelen dat ze er toe doen, wat hen stimuleert om actief aan de slag te gaan. Ze nemen de kennis die tijdens onderzoekend leren aan bod komt beter vastzetten en begrijpen, wat een positief effect heeft op hun ontwikkeling. Onderzoekend leren is een proces van vallen en terug opstaan, niet enkel voor de kinderen maar ook voor de leraren, maar eenmaal het ingebakken zit in de klas of schoolcontext biedt het voor iedereen enorm veel leer- en groeikansen.

Om met de woorden van Lorris Magaluzzi, één van de grondleggers van het onderwijs in Regio Emilia, af te sluiten: “Nooit iets aan een kind proberen te leren dat het ook uit zichzelf kan leren.”

Resultaten uit de derde kleuterklassen:

Resultaten uit de tweede kleuterklassen:

Resultaten uit de eerste kleuterklassen: