De (leer)krachten van de toekomst

Stel u voor dat je voor een klas staat waarbij leerlingen een kwetsbare sociaal-economische positie hebben, een andere culturele achtergrond en Portugees als moedertaal. Het enige wat je gemeenschappelijk hebt is dat jullie hier zijn om samen en van elkaar te leren.  Op 13 November 2019 belandde ik voor zo een klas in Brazilië in een maatschappij waar jongeren ontmoedigd raken om hun dromen na te streven met als gevolg dat velen zelfs niet meer durven dromen.  

Onderwijs in Brazilië

Het onderwijssysteem in Brazilië kampt met structurele problemen. De private scholen scoren beter dan de publieke scholen, maar zijn slechts toegankelijk voor wie het kan betalen. Vaak trekken dus jongeren uit de favelas (sloppenwijken) met weinig geld en een donkere huidskleur aan het kortste eind. De toekomst ziet er dan ook niet rooskleurig uit door toenemende privatisering.

Gelukkig zijn er ook nog lokaal verankerde NGO’s die de theorie aan de praktijk koppelen en de kloof het systeem en de kwetsbare burgers trachten te minimaliseren. In Salvador leerde ik zo de werking van ICBIE (Instituto de Cultura Brasil Italia Europa) kennen. Zij bieden onderwijs en kunst aan zodat jongeren hun positie op de arbeidsmarkt en in de samenleving kunnen veranderen.

Maatschappelijke verankering van ICBIE

ICBIE wil mensen kansen bieden om te leren en hun eigen toekomst te veranderen. Daarnaast is hun missie om het bewustzijn over ongelijkheden te vergroten en mensen de instrumenten geven om ongelijkheden te veranderen. Dit wordt ook wel de conflictsociologische benadering genoemd van o.a. Paulo Freire, een Braziliaanse pedagoog. Een voorbeeld hiervan is het project Salvador Grafita (2005). Hierdoor kregen verschillende jongeren de kans om zich te ontwikkelen in graffitikunst. Daarnaast diende er gewerkt te worden aan het maatschappelijke imago van graffiti. Salvador is een stad waar cultuur en kunst leeft, maar toch wordt het vaak nog ondergewaardeerd. Dit is iets dat ICBIE wilde veranderen en  deelnemers konden hun kunst verspreiden in het historisch centrum, waar het aanvankelijk illegaal was. Het is een droom van de eigenaars om te beschikken over de middelen om via ​​onderzoek in de gemeenschap de lokale behoeften te identificeren en nieuwe cursussen te ontwikkelen.

Leren met en van elkaar.

Leren is een levenslang proces en gaat verder dan enkel onderwijzen. Ik startte als stagiair en binnen de kortste keren gaf ik Engelse les. Het meest ontroerende moment was toen een leerling (12) moeilijkheden ondervond om de klok te lezen. Ik legde het hem persoonlijk uit, maar de leerlinge naast hem begreep het ook niet. Op dat moment werd hij leerkracht en hielp haar. Het was toen dat ik me realiseerde dat er meer is dan uitwisseling tussen leerkracht en leerling. Ze leren ook van elkaar. Deze manier van leren wordt ook wel peerlearning genaamd.

In de context van  ICBIE wordt hieraan gekoppeld dat leerlingen ook de kans krijgen om hun eigen talent (zingen, graffitikunst,…) aan te leren aan anderen. Deze persoon fungeert als rolmodel. Heel interessant, maar het belangrijkste is natuurlijk hoe dit in zijn werking gaat, wat de voor- en nadelen zijn en wat ICBIE betekent voor de lokale gemeenschap. Om dit te weten te komen werden leerkrachten en studenten die ook lesgeven geïnterviewd. Doordat de bereikbaarheid van de leerlingen bemoeilijkt werd door de sluiting van het centrum omwille van de pandemie, werden de vragen in een vragenlijst gegoten.

Peerlearning in ICBIE

De jongeren leren in de eerste plaats vakgerelateerde vaardigheden. Hierbij ondervinden leerlingen moeilijkheden bij de taalcursus. Het grootste obstakel is gebrek aan kennis van de moedertaal wat te wijten valt aan een structureel probleem binnen het onderwijssysteem. Op ICBIE wordt hieraan tegemoet gekomen door een extra les te voorzien in grammatica van het Portugees. Vervolgens worden deze regels vertaald naar de context van de andere taal. Tijdens die lessen wordt ook een groot beroep gedaan op de participatie van de leerlingen en worden ze aangemoedigd om vragen te stellen. Zo leren zij opkomen voor hun eigen ideeën en standpunten, maar wordt ook tegemoet gekomen aan een ander obstakel van Braziliaanse jongeren; faalangst. Hen onderwijzen is dus in de eerste plaats een psychologisch werk en les krijgen van iemand die de te leren taal niet als moedertaal heeft bevordert dit. Wanneer er een te groot verschil is tussen leerling en leerkracht dan heeft dit een omgekeerd effect. Onderwijzen is inzetten op verbinding en een veilige omgeving en dat zit vervat in de werking van ICBIE, maar wordt ook doorgegeven aan lokale en internationale vrijwilligers.

ICBIE is een centrum waar jongeren, maar ook vrijwilligers hun talenten kunnen ontwikkelen. Het is een centrum dat kansen geeft aan kwetsbare jongeren om de ongelijkheden in de maatschappij te trotseren met de nodige veerkracht. Het centrum doet zeker aan practice what you preach, want in Coronatijden gingen zij een engagement aan met o.a. de plaatselijke universiteit om samen te werken (GeoCombateCovid19 -BA) om verschillende date te verzamelen en zo beter in te spelen op de maatschappelijke noden.

ICBIE: gaten prikken in het koffiesyndroom

De betekenis van ICBIE voor de maatschappij werd door één van de vroegere studenten/ lesgevers/ deelnemer in Salvador Grafiti benoemd als het koffiesyndroom. Stel je hebt 1000 reais op zak en je hebt zin in een kop koffie van 5 real. De bar is klassiek ingericht en er zitten allemaal klanten in hun “zondagse kleren”. Kortom, het voelt niet als een bar voor jou en je gaat niet binnen ook al heb je zin in koffie en kan je het betalen. De drempel is te hoog om binnen te gaan. Hiermee bedoelde hij dat kansarme jongeren de verschillende mogelijkheden in het leven vaak worden voorgehouden en hen ook wordt gezegd dat het niet voor hen is. Ze worden door het systeem al ontmoedigd vooraleer ze nog maar een poging hebben gedaan. Het is die cirkel van onwetendheid, armoede en zelfs geweld dat ICBIE doorbreekt.