Wanneer politiek een wig drijft in de partnerrelatie
Het “Trump effect”
Laat volgende cijfers even bezinken: bij één op tien Amerikanen hebben politieke verschillen geleid tot het einde van de partnerrelatie. Bij de millennials ligt dat cijfer dubbel zo hoog (22%). Deze onwaarschijnlijke hoge cijfers komen uit een onderzoek van Wakefield Research (2017). Men spreekt dan ook over het “Trump effect” op de Amerikaanse partnerrelaties.
Zonder ons blind te staren op deze cijfers en zonder de maatschappelijke situatie van de VS te verwarren met die van Vlaanderen, lijkt het erop dat polarisatie in een samenleving vaak ook voor een gepolariseerde sfeer zorgt in de partnerrelatie. In mijn bachelorproef heb ik de situatie van zo’n Vlaams koppel beschreven: zij links-progressief en hij rechts-conservatief; hij is tegen asielzoekers en zij werkt met asielzoekers; hij vindt haar naïef en zij vindt hem racistisch. Geen wonder dat politiek een struikelblok werd in de relatie. De vraag die dan rijst is hoe ze op een positieve manier met elkaars politieke opvattingen kunnen omgaan.
Gebaseerd op een metafoor van politiek filosofe Hannah Arendt heb ik deze mensen figuurlijk aan een tafel gezet. Drie belangrijke elementen sprongen er dan uit: wie zit aan de tafel (de psychologie), wat komt er op de tafel (wat speelt er dus in de relatie) en waar staat die tafel (de samenleving) ? Vanuit deze invalshoeken heb ik de casus bestudeerd.
De innerlijke advocaat
Als we kijken naar de mens valt op dat opvattingen die mensen koesteren door heel veel verschillende factoren (van genetica t.e.m. opvoeding) beïnvloed zijn. Daarenboven lijkt het zo dat, zoals de sociale psycholoog Haidt het uitdrukt, we eerder een innerlijke advocaat dan een innerlijke rechter hebben. We hebben m.a.w. niet de neiging onze opvattingen onder het vergrootglas te leggen, maar wel om ze door dik en dun te verdedigen. Emoties, intuïtie, groepsdenken en allerhande denkfouten maken het de mens bijzonder moeilijk om kritisch en rationeel met de eigen opvattingen om te gaan. Dat is ook de reden waarom het voor mensen moeilijk is om hun politieke opvattingen te veranderen.
Het onoplosbaar probleem
Verschillen in politieke opvattingen ziet relatiewetenschapper John Gottman dan ook als een “onoplosbaar probleem” in de relatie. Jeanne Safer, een relatietherapeute die een boek schreef over politiek gepolariseerde koppels in de VS, benoemt het als een “unwinnable fight”. Men kan met andere woorden in een partnerrelatie elkaars politieke opvattingen niet veranderen. Toch zien we in deze casus dat dit koppel dat wel probeert te doen, waardoor dit spanning veroorzaakt. Deze spanning is te wijten aan wat Goldman en Greenberg de “identiteitsbehoefte” noemen. Dit draait rond de vraag “erken je en accepteer je mij zoals ik ben?”. Mensen hebben immers de nood om het gevoel te hebben dat hun mening ertoe doet. Als je dan bestempeld wordt als een racist of een naïeveling, kan er frustratie ontstaan.
Een ander punt die belangrijk is om te bekijken is de communicatiedynamiek tussen de twee partners. Hoe gaat het er met andere woorden aan toe aan de tafel? Zitten de partners vaak in elkaars haren of laat de ene zich overklassen door de andere? In relatiebegeleiding wordt vaak gezegd dat niet de partner het probleem is, maar wel de dynamiek waarin het koppel altijd maar weer in verzeild geraakt is. Door hier oog voor te hebben en in deze dynamiek actief in te grijpen, kunnen er veel “unwinnable fights” voorkomen worden.
De wereldrisicomaatschappij
Opvattingen die mensen hebben over relaties zijn de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. Dit maakt dat ook politiek vaak een gevoelig topic is geworden in de relatie. Waar huwelijken vroeger instituten waren “tot de dood ons scheidt”, blijven ze nu bestaan “tot men scheidt”. Op dit moment is een partnerrelatie vooral een emotionele roeping en geen economische roeping meer. Daarom wordt de relatie gekenmerkt door onzekerheid; het kan immers snel gedaan zijn.
Die onzekerheid ziet men ook in de ruimere samenleving opdoemen. De socioloog Ulrich Beck sprak over de wereldrisicomaatschappij. Risico’s domineren met andere woorden de samenleving, en daarenboven zijn die risico’s mondiaal. Ze zijn zo groot dat ze amper nog goed hanteerbaar zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is de wereldwijde coronacrisis (naast bv. de klimaatopwarming, terrorisme, artificiële intelligentie en migratie). Veel mensen zijn bang, onzeker en voelen zich aan de verliezerszijde staan van de globalisatie. Een sentiment waar extreme partijen op inspelen door in te zetten op tegenmodernisering (“vroeger was het beter”, “make America great again”), op gevoelens van onrechtvaardigheid (“laat de rijken de crisis betalen”) en in te spelen op mensen hun identiteit en waardigheid (“eerst onze mensen”).
Het gewonnen kampioenschap
Hoe dit koppel, ondanks de politieke meningsverschillen, elkaar kan terugvinden is de vraag waarmee ik mijn bachelorproef afsluit. Relatiebegeleiding kan bij grote relatieproblemen soelaas bieden. Andere methoden zoals “geweldloze communicatie”, inzicht verkrijgen in de relatiedynamiek en leren omgaan met onoplosbare problemen kunnen ook succesvol zijn. Zelf heb ik ook tien tips uit mijn onderzoek gedistilleerd voor politiek gepolariseerde koppels zoals “probeer elkaar niet te veranderen”, “choose your battles” en “speel niet op de man”. Deze lijken voor de hand liggend, maar vaak zondigen mensen hier tegen. Anderen zoals “onderzoek jouw beweegredenen” en “luister en breng begrip op voor de beweegredenen van je partner” vragen wat introspectie, en een actief luisterende houding naar elkaar toe.
