Postfeminisme in een Tijdperk van Twijfel: hoe tienerdramaserie Euphoria de pessimistische tijdgeest weerspiegelt

“Waarover gaat je onderzoek?” – een vraag die menig masterstudent bekend in de oren klinkt. Bij mijn antwoord “de representatie van postfeminisme in de tienerdramaserie Euphoria” verloor ik echter vaak de aandacht. Afkeurende blikken die schreeuwden ‘Oei, nog zo’n woke radicale feminist’ werden afgewisseld met opmerkingen als “Feminisme is niet meer van deze tijd”. Ironisch genoeg tonen deze reacties aan waarom we genuanceerder moeten kijken naar het postfeminisme. Het brede publiek associeert ‘feminisme’ vaak met onaangenaam gezaag of mannenhaat. Een kritische tekstuele analyse van Euphoria demonstreerde echter dat hedendaags postfeminisme veel meer is dan dat. Het is beweeglijk, en biedt een weerspiegeling van de huidige maatschappij.

Postfeminisme door de jaren heen: van happy feminisme naar een pessimistische vlucht

Postfeminisme was een buzzword in de jaren 2000, en openbaarde het idee dat feminisme niet langer nodig was. Op televisie verschenen vooruitstrevende carrièrevrouwen die konden bereiken wat ze maar wilden zonder de hulp van een man. Denk bijvoorbeeld aan Sex and the City en Girls, waar rijke, witte, sexy carrièrevrouwen pronkten met hun onafhankelijkheid. Het postfeministisch narratief schuift enkele thema’s naar voren, zoals individualisme, hyperseksualiteit, en consumentencultuur. Volgens sommige auteurs zijn deze vooruitstrevende beelden echter allesbehalve empowering: ze zouden vrouwen aanmoedigen om conservatieve waarden te behouden en hun rol als traditionele huisvrouw te omarmen. Verder zou het postfeminisme genderongelijkheden camoufleren onder het mom van vrouwelijke kracht en solidariteit.

Meer dan twintig jaar later zijn de gloriejaren van het postfeminisme grotendeels voorbij. Hoewel het traditionele ‘happy’ postfeminisme nog steeds doorsijpelt in verschillende mediateksten, is er nu ook plaats voor een meer pessimistische, zelfkritische vorm van postfeminisme. Leven in de eenentwintigste eeuw is geen pretje: de mens baant zich een weg door financiële crises, oorlog na oorlog, en een wereldwijde pandemie. Daarom is het niet zo simpel meer om een empowered sexy career woman te belichamen – tot groot ongenoegen van het neoliberale, kapitalistische, patriarchale systeem. En wat doet de mens in tijden van onzekerheid? Wegvluchten. Dat werd duidelijk uit een tekstuele analyse van Euphoria, waar elk personage een manier zoekt om te ontsnappen uit de bittere realiteit.

Leven in de 21ste eeuw is geen pretje: de mens baant zich een weg door financiële crises, oorlog na oorlog, en een wereldwijde pandemie.

Euphoria bingen onder het mom van onderzoek? Wat leuk!

Het onderzoeksveld cultural studies stelt dat mediateksten een weerspiegeling vormen van de maatschappij. Zo kon een kritische tekstuele analyse van de HBO-reeks Euphoria ons vertellen hoe hedendaags postfeminisme tot uiting komt in het televisielandschap. Verder schetste het onderzoek welke positie Euphoria inneemt tegenover postfeminisme: lovend of kritisch?

De portrettering van het postfeminisme in Euphoria werd bestudeerd aan de hand van elf thema’s. Die bestonden uit klassieke postfeministische onderwerpen zoals individualisme, het vrouwelijk lichaam, hyperseksualiteit en consumentencultuur. Daarnaast werden ook nieuwere thema’s onderzocht die toepasbaar zijn op het hedendaagse politieke en culturele landschap, zoals populair feminisme en misogynie, diversiteit en sociale media. De gevonden representatiepraktijken in één woord? Ambigu. Euphoria bevestigt namelijk traditionele uitingen van postfeminisme, maar bekritiseert deze ook op een ironische, zelfkritische en humoristische manier.

Euphoria draait rond de ervaringen van een groep Amerikaanse jongeren die door hun harde tienerjaren ploeteren. De reeks behandelt thema’s als seksualiteit, drugsverslaving, vriendschap en relaties. A recipe for success ánd disaster, zo blijkt, want Euphoria werd al snel de meest populaire maar spraakmakende tienerdramaserie van HBO. Al sinds 2019 wekt de serie angstig en furieus geklaag op over de effecten van te expliciete seksscènes, ontblote tienerlichamen en geromantiseerde drugservaringen. Inderdaad, Euphoria schrikt niet af van expliciete beelden, maar die moeten kritisch geïnterpreteerd worden. Kleurrijke, droomachtige beelden vol glitter staan in contrast met oncomfortabele, deprimerende scènes die een bittere realiteit schetsen. Euphoria focust sterk op de negatieve effecten van praktijken die vroeger empowering waren voor vrouwen. Zo krijgen kijkers te zien hoe Cassie’s zoektocht naar mannelijke validatie haar mentaal welzijn bederft, of hoe Kat’s relatie aan diggelen valt door haar hyperseksualiteit en cam-girl-hobby. Euphoria’s rauwe blik duidt aan hoe het postfeministisch narratief toch niet zo vooruitstrevend is als het zich presenteert.

Ontsnappen uit een post-apocalyptische wereld

De tekstuele analyse onthulde een nieuw postfeministisch thema, escapisme. Het humoristisch pessimisme dat Euphoria typeert gaat samen met een nood om de realiteit te ontvluchten. We leven in een post-apocalyptische wereld vol financiële crises, angsten en ongelijkheden die aanhouden ondanks een eeuw aan feministisch activisme. Een oogje (of twee) dichtknijpen klinkt dan enorm aantrekkelijk. Euphoria toont hoe elk personage probeert te ontsnappen uit de harde realiteit, onder andere via fantasiescènes. Zo gebruikt Rue drugs om de dood van haar vader te ontvluchten. Kat vindt haar uitlaatklep dan weer in een online droomwereld, waar ze fanfiction schrijft om haar miezerige offline leven te verdoezelen.

Een oogje (of twee) dichtknijpen klinkt enorm aantrekkelijk.

Ook Rue’s ironische voice-overs dragen bij tot Euphoria’s pessimisme en escapisme. “Once, Nate tried to finger me without my permission. Like, it’s America,” – vertelt Rue met monotone stem, alsof seksueel overschrijdend gedrag de normaalste zaak van de wereld is. Donkere humor, ironie en zelfkritiek zijn alomtegenwoordig in de serie. En hoewel ze een lach of grimas kunnen uitlokken bij het publiek, komt ironie niet zonder risico’s. “Chill, het is maar een grapje,” klinkt het dan. Maar in een tijdperk waar kwetsende acties of woorden niet serieus genomen worden, is diepgaande kritiek en verandering moeilijk. Dat is exact wat het postfeminisme beoogt: lege kritiek uiten zodat genderongelijkheid kan blijven bestaan.

Ignorance is not bliss!

Een pessimistisch betoog van het postfeminisme is niet echt vooruitstrevend, toch? Daarom pleit ik voor bewustzijn. Bewustzijn over de ambiguïteit van het postfeminisme. Bewustzijn over hoe postfeministisme gerepresenteerd wordt in hedendaagse mediateksten. Maar vooral bewustzijn over wat het zegt over de maatschappij: we zitten met de handen in het haar en willen de realiteit ontvluchten. Toch, ignorance is not bliss. Daarom streef ik naar een heropleving van feministisch activisme, hoe oncomfortabel die ook mag zijn. En als iemand later nog beweert dat feminisme niet meer van deze tijd is, dan zal ik zeggen: “Lees mijn onderzoek, en kom dan maar eens terug.”