Preventie van genocide en misdaden tegen de mensheid in het Inter-Amerikaans Systeem voor Rechten van de Mens. Een Argentijnse case study.

De verantwoordelijkheid te voorkomen

Preventie van genocide en misdaden tegen de mensheid in het

Inter-Amerikaans Systeem voor Rechten van de Mens.

Een Argentijnse case study.

De verantwoordelijkheid te voorkomen

In de jaren ’90 van de vorige eeuw werd de vraag naar de toelaatbaarheid van humanitaire interventies onderzocht. Op de VN Wereldtop van 2005 werd  unaniem het concept “the Responsibility to Protect” (R2P) aangenomen. R2P is het concept dat de juridische verplichting van elke soevereine staat inhoudt om haar bevolking te beschermen tegen genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en etnische zuivering.R2P heeft drie pijlers: preventie, reactie en heropbouw.

R2P heeft drie pijlers: preventie, reactie en heropbouw. In dit werkstuk wil ik kijken naar de juridische aspecten van de pijler preventie, toegespitst op het Inter-Amerikaans systeem voor de Rechten van de Mens. Daarnaast wil ik binnen dit systeem nagaan hoe deze mechanismen zich vertaald hebben naar Argentinië: hoe is Argentinië omgegaan met de grove mensenrechtenschendingen gedurende de laatste militaire dictatuur? Zijn deze mechanismen geschikt om een toekomstige uitbarsting van het geweld te voorkomen? Zijn amnestiewetten houdbaar als mechanisme van overgangsjustitie?

Kortom: Wat zijn de juridische mechanismen binnen het Inter-Amerikaanse systeem voor de Rechten van de Mens die de preventie van genocide en misdaden tegen de mensheid moeten voorkomen? Welke lessen kunnen we trekken uit de Argentijnse case study?

Preventie vanuit een regionaal en nationaal perspectief: het Amerikaanse continent en Argentinië

In deze meesterproef worden de juridische aspecten van de pijler preventie onderzocht, vanuit de optiek van het Inter-Amerikaanse systeem voor de Rechten van de Mens. Daarnaast wordt onderzocht hoe de rechtspraak van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens zich kan vertalen op de situatie van Argentinië.

Argentinië ratificeerde een aantal verdragen die gedwongen verdwijningen verbieden, zoals het Statuut van Rome (die het Internationaal Strafhof in Den Haag opricht), maar deze kunnen niet worden toegepast op de misdaden tegen de mensheid begaan ten tijde van de laatste militaire dictatuur. Deze misdaden kunnen ook niet als genocide gekwalificeerd worden, aangezien politieke groepen uitdrukkelijk uitgesloten zijn van de genocide definitie vigerend in de Argentijnse rechtsorde.

Aangezien het nuttiger is om te kijken naar welke efficiënte mechanismen er reeds bestaan, waarop voortgebouwd kan worden, dan een fictieve  nieuwe wereldorde te willen scheppen, leek het me nuttig het Inter-Amerikaans system voor de Rechten van de Mens te belichten. Het Handvest van de Organisatie van Amerikaanse staten beklemtoont de vrede en veiligheid van haar burgers, naast het beginsel van de niet-interventie. Het Amerikaanse continent en haar mensenrechtensysteem, met haar traditionele houding tegenover staatssoevereiniteit, is een goed voorbeeld om te gebruiken om aan te tonen dat preventie van grove mensenrechtenschendingen mogelijk is. Een systeem met een natuurlijke groei van sterk verankerde juridische preventiemechanismen, redt in de praktijk meer levens dan een systeem waar gewacht moet worden tot het ergste kwaad al is geschied alvorens van bovenaf een militaire interventie moet worden opgelegd.

Overgangsjustitie

In de periode van overgangsjustitie na de militaire dictatuur, voerde Argentinië zelf-amnestiewetten door, waardoor de repressors niet gestraft konden worden voor hun misdaden. Dit zijn wetten die dictators uitvaardigen, opdat ze na hun val niet meer berecht zouden kunnen worden voor de grove schendingen (bijvoorbeeld van de mensenrechten) die zij hebben begaan. Uiteindelijk werden deze wetten ongrondwettig verklaard.

De processen die pas recent weer werden opgestart in Argentinië, na een periode van amnestie, toont aan dat de argentijnse samenleving nood had aan bestraffing en een juridische waarheid van de gepleegde misdrijven. Het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens gaat in haar rechtspraak resoluut in tegen de zelf-amnestiewetten, omdat die tegen de Amerikaanse Conventie voor de Rechten van de Mens ingaan. Op deze wijze vormt het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens de rechtspraak van de landen waarover zij jurisdictie heeft. Deze landen moeten immers in hun eigen land deze beslissingen verder uitwerken, door nieuwe wetgeving aan te nemen of door zelf arresten te vellen die de lijn van het Hof volgen.

Activisme vanuit de maatschappij tot actieve rechtspraak van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens

Het activisme van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens inzake verbod op zelf-amnestiewetten, kon er enkel maar zijn omdat in de landen die onder haar juridictie vallen, er burgers zijn die actief willen ingaan tegen staten die hun soevereiniteit misbruiken en hun bevolking niet beschermen maar juist aanvallen. Als het middenveld, in Latijns-Amerikaanse landen zoals Argentinië, zich het zwijgen had doen opleggen, dan had de toekomst er minder rooskleurig uitgezien.

Het vraagstuk van overgangsjustitie en zelf-amnestiewetten is niet zo maar een denkoefening. Het is relevant omdat vele landen wereldwijd ooit met gewelddadig conflict geconfronteerd zijn geweest. Zo ook België na de Tweede Wereldoorlog. De rechtspraak van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens is voor de hele wereld belangrijk, omdat het een internationale gezaghebbende bron is voor internationaal recht. Dit wil zeggen dat haar rechtspraak invloed heeft op internationale besluitvorming en mensenrechtensystemen uit andere werelddelen.

Momenteel buigt het Hof zich over de zaak Gelmán tegen Uruguay, die een aardverschuiving kan teweegbrengen. Deze zaak gaat over amnestiewetten. Het verschil met zelf-amnestiewetten ligt erin dat deze wetten het gevolg zijn van een periode van hersteljustitie. Ze zijn dus niet door dictators opgelegd alvorens ze ten onder gaan. Deze wetten zijn het gevolg van een periode van proces en rouw door een hele maatschappij, nadat de democratie weer tot stand is gebracht. De vraag is of dergelijke wetten óók in strijd worden verklaard met het Internationaal Mensenrechtenrecht. Indien dit zo is, zal een deur geopend worden naar de herziening van tal van herstelprocessen, zoals die van de Waarheidscommissie in Zuid-Afrika of zelfs de herstelprocessen in onze gebieden gedaan na de gruwelen in de 20ste eeuw.

Het Inter-Amerikaans systeem voor de Rechten van de Mens kan zich met recht een voorvechter noemen inzake het stuwen van het international recht voor een wereldorde waar soevereine staten hun verantwoordelijkheid te voorkomen opnemen. Op die manier wordt gestadig gewerkt naar een wereldorde waarin burgers niet bang moeten zijn het slachtoffer te worden van staten die hun soevereiniteit niet gebruiken waartoe soevereiniteit dient: bescherming.