Procédures de révision à deux étapes chez l'apprenant-traducteur : étude empirique

Studenten als proefkonijnen voor revisie-onderzoek

Deze scriptie met als titel “Procédures de révision à deux étapes chez l’apprenant-traducteur : etude empirique” wil achterhalen welke revisiemethodes of ook wel verbeterend nalezen, het beste werkt bij studenten. Deze Franstalige scriptie werd uitgevoerd aan Artesis Hogeschool Antwerpen Departement voor Vertalers en Tolken. De studie werd uitgevoerd binnen het kader van het jarenlange onderzoek naar revisie in vertalingen van Isabelle Robert, een docente Frans aan het Departement voor Vertalers en Tolken. Mevrouw Robert heeft haar thesis gepubliceerd aan de Universiteit van Antwerpen in 2012.

Het Van Dale woordenboek omschrijft revisie als:

(de (v.)) 1 tweede correctie van drukproeven; - nieuwe, op grond van de eerste correctie verbeterde proef; - volgende correctie en proef: verzoeke nog een revisie 2 het nazien en herstellen van materiaal, waarbij verregaande of algehele demontage vereist is 3 (jur.) (in burgelijke zaken) hoger beroep van arresten, door de Hoge Raad in eerste aanleg gewezen; - (in strafzaken) herziening van in kracht van gewijsde gegane arresten of vonnissen, op grond van vroeger niet bekende nieuwe omstandigheden, die ernstige twijfel aan de juistheid van de uitspraak doen ontstaan, ter beoordeling van de Hoge Raad • <Fr. Révision

Voor dit onderzoek is de eerste betekenis die de dikke Van Dale aan revisie geeft het belangrijkst, namelijk een tweede correctie uitvoeren van een proef of een tekst of met andere woorden het nalezen/herlezen van een tekst. Bij revisie binnen het vertalen focussen we ons op de vertaling of de doeltekst. Er wordt altijd van een brontekst – de tekst die vertaald wordt- vertrokken en geëindigd met de doeltekst. Als er van het Nederlands naar het Frans wordt vertaald dan wordt de Franse tekst gereviseerd en vice versa. Vervolgens leest een tweede persoon leest de vertaling van een ander na.

Robert deed in haar studie beroep op professionele revisoren. Voor deze studie, een reproductie van Robert haar studie, hebben we beroep gedaan op Franstalige studenten in toegepaste taalkunde. Slechts zes studenten hebben deelgenomen aan het experiment wat dus een te laag aantal is om de resultaten van dit onderzoek te generaliseren.

Robert heeft gebruikte in haar onderzoek volgende vier procedures. Een eerste procedure A bestaat uit een eenmalige nalezing, in dit geval in het Frans, zonder dat de brontekst wordt geraadpleegd. Bij procedure B worden bron- en doeltekst naast elkaar gelegd en eenmaal nagelezen. Procedure C bestaat eerst uit een vergelijkende nalezing zoals procedure B waar bron- en doeltekst naast elkaar worden gelegd. Vervolgens volgt een herlezing van de doeltekst (de Franse tekst). Procedure D, ten slotte is het omgekeerde van procedure C. Er wordt begonnen met een herlezing van de doeltekst en nadien worden de bron- en doeltekst tegelijkertijd nagelezen. Voor deze studie maakten we enkel gebruik van procedure C en D, de twee vergelijkende procedures met twee fasen. We probeerden te achterhalen welke van deze twee procedures een betere revisie oplevert, met andere woorden of de toepassing van deze twee verschillende procedures een invloed heeft op het eindproduct, i.e. de gereviseerde Franse tekst.

De teksten die de studenten hebben gereviseerd, bevatten enkele fouten, items genoemd. Via het computerprogramma Inputlog dat elke handeling van de student registreert, trachten we te achterhalen wat de studenten juist doen wanneer ze een dergelijk item in hun tekst tegenkomen. Er zijn vier mogelijke stappen die de student kan ondernemen: hij/zij merkt de fout niet op en leest gewoon verder, hij/zij merkt de fout op en verbetert deze, hij/zij merkt de fout op maar heeft deze slecht verbeterd, hij/zij merkt de fout op (heeft ze gedetecteerd) maar kiest ervoor niets te ondernemen. Een goed gereviseerd product wordt gemeten aan de hand van de kwaliteit van de revisie en het proces van de revisie. Dit is enerzijds de duur van de revisie en anderzijds het potentieel om fouten te detecteren in de tekst. Het gaat met andere woorden over de capaciteit om de fouten op te merken in de tekst maar ze toch niet verbeterd hebben.

De bedoeling van dit werk was om de studie van Robert te reproduceren met studenten in plaats van professionals en met twee van de vier procedures te werken, procedure C en D. Allebei zijn het procedures die in twee fasen werken (een vergelijkende en een simpele herlezing). Het doel was om twee procedures met elkaar te vergelijken en te begrijpen in welke mate de kwaliteit van de tekst beïnvloed wordt door de procedure van revisie. Er werd niet gefocust op de duur van het proces maar we interesseren ons wel in het potentieel om fouten te detecteren in de teksten want dit is een onmiskenbare stap in de verbetering van een fout. Voor studenten bleek procedure D efficiënter te zijn dan procedure C. Procedure D laat de student toe beter zijn aandacht te verdelen tussen de twee revisiefases (een simpele herlezing fase 1 en de vergelijkende fase 2).

Voor iedere student, vooral voor de studenten vertaler/tolk of studenten die wel eens met vertaalwerk in contact komen, is deze studie interessant. Tekstrevisie wordt door iedere student vertaler/tolk ondernomen. Om deze reden is het nuttig te weten welke methode de beste is voor de student om tijdens het nalezen toe te passen. Let wel, deze studie richt zich op het reviseren van het werk van een andere vertaler. Het wil bijgevolg niet zeggen dat wat voor deze studie geldt ook toepasbaar is op autorevisie. Hiervoor is nood naar een nieuwe studie.