Avant-garde tijdschriften: terug van weggeweest? Een vergelijkende analyse van homo-erotiek in de laat negentiende-eeuwse en hedendaagse avant-garde pers
In april 1897 werd het dertiende en laatste nummer van het artistiek-literaire tijdschrift The Yellow Book gepubliceerd. Ondanks een korte levensduur had deze Britse publicatie, die bekend stond om haar harde gele kaft en gewaagde inhoud, een grote invloed op de avant-garde pers van haar tijd. De avant-garde bladen die toen gepubliceerd werden, staan vandaag bekend als little magazines, een tijdschriftgenre dat zich kenmerkt door een vernieuwende inhoud en vorm, maar ook door een select, of ‘klein’, lezerspubliek. Het is opmerkelijk dat The Yellow Book vandaag, in de eenentwintigste eeuw, nog steeds invloed blijft uitoefenen. Zo verwijst het hedendaagse Britse artistieke modemagazine The Protagonist, ontstaan in 2016, expliciet naar The Yellow Book als bron van inspiratie.
De gelijkenis tussen deze twee tijdschriften lijkt deel uit te maken van een bredere trend in de hedendaagse pers. Vandaag is er namelijk sprake van een grote toename in luxueuze avant-garde magazines. Zulke exclusieve tijdschriften hebben vaak kunst, mode en literatuur als onderwerpen, ze worden gekenmerkt door hun creatieve vormgeving en ze staan vaak lijnrecht tegenover meer commerciële modepublicaties. Cultuurwetenschapster Ane Lynge-Jorlén bestempelde ze als niche fashion magazines. Dit hedendaagse tijdschriftgenre vertoont vormelijke en inhoudelijke gelijkenissen met het little magazine, het genre waartoe The Yellow Book behoort. Met The Yellow Book en The Protagonist als representatieve voorbeelden van de respectievelijke genres, probeer ik in mijn masterscriptie een vergelijking te maken. Hoe gaan beide om met vormgeving, exclusiviteit en commercialiteit? Hoe proberen ze een alternatief te bieden op de mainstream pers? Omdat homoseksualiteit in beide tijdschriften aan bod komt via woord en beeld, koos ik om specifiek te onderzoeken hoe de twee publicaties dit thema benaderen en hoe hun avant-garde vorm bijdraagt tot de interpretatie hiervan.
In het eerste deel van mijn scriptie concentreer ik me op een algemene vergelijking tussen little magazines en niche fashion magazines. Beide genres besteden enorm veel aandacht aan uiterlijke kenmerken. Zo kreeg The Yellow Book een harde, beklede kaft om daadwerkelijk op een boek te lijken, net als The Protagonist. Deze laatste wordt zelfs, net zoals sommige andere negentiende-eeuwse little magazines, gepubliceerd met verschillende covers per nummer, wat de lezer toelaat om zelf een favoriete uitgave te kiezen. Dit is belangrijk omdat zowel bij little magazines als bij niche fashion magazines de meeste lezers de publicaties niet weggooien, maar koesteren in een soort persoonlijk archief. In beide gevallen worden deze collecties gebruikt als een statussymbool. Niet alleen geven de tijdschriften hun eigenaars het gevoel deel uit te maken van een toonaangevende artistieke groep, maar door ze uit te stallen in hun huis kunnen de eigenaars hun status van ingewijde ook aan anderen tonen.
Overigens worden zowel little magazines als niche fashion magazines gekenmerkt door een afkeer van expliciete commercialiteit. Zo publiceerde The Yellow Book advertenties in een supplement dat gemakkelijk uit het magazine te verwijderen was. Vaak waren negentiende-eeuwse little magazines ook erg selectief wat betreft de advertenties die toegelaten werden. Alles moest passen bij het imago van het tijdschrift. Op een gelijkaardige manier bevatten hedendaagse niche fashion magazines veel minder advertenties dan mainstream modetijdschriften, die vaak tot vijftig procent uit reclame bestaan. In plaats daarvan proberen niche fashion magazines samenwerkingen aan te gaan met chique merken zoals Lalique of Hermès, omdat deze beter bij hun imago passen.
In het tweede deel van mijn scriptie vergelijk ik hoe The Yellow Book en The Protagonist omgaan met homoseksualiteit. Hier blijkt dat beide via woord en beeld een soort veilig homoseksueel Arcadia proberen te creëren. Het Victoriaanse tijdperk was tegelijk een tijd van seksuele onderdrukking omdat homoseksualiteit strafbaar was, maar ook een tijd van seksuele emancipatie omdat bepaalde aspecten van gender en seksualiteit pas voor het eerst geconceptualiseerd werden. Zo werd het woord homoseksualiteit voor het eerst gebruikt in deze periode. In dit klimaat probeerden sommige tijdschriften, zoals The Yellow Book, op subtiele wijze homoseksualiteit te integreren in hun publicatie. Zo bevat het eerste nummer het kortverhaal ‘The Death of the Lion’ van Henry James, over wie gespeculeerd wordt dat hij zelf homoseksueel was. Dit verhaal beschrijft de intense vriendschap tussen twee mannen en kan gelezen worden als een liefdesverhaal. Daarnaast bevat hetzelfde nummer ook een tekening van de homoseksuele schrijver-kunstenaar Laurence Housman die een faun en een androgyne figuur afbeeldt in een innige omhelzing. 
Net zoals James’ kortverhaal laat deze afbeelding een homoseksuele interpretatie toe. Omwille van de verdrukkende tijdsgeest bevatten beide bijdrages echter slechts impliciete verwijzingen naar homoseksualiteit. Diezelfde tijdsgeest is dan ook meteen de verklaring waarom verschillende bijdragen uit The Yellow Book een alternatief voor de werkelijkheid lijken te willen bieden. Ze vormen een fantasierijk homoseksueel Arcadia, gevormd met elementen uit de natuur, de klassieke oudheid en het Verre Oosten.
Net zoals The Yellow Book bevat ook The Protagonist veel verwijzingen naar homoseksualiteit, maar als hedendaags tijdschrift kan het natuurlijk explicieter tewerk gaan. Doorheen verschillende teksten en fotoshoots, waarvan één verwijst naar de homo-erotische film Pink Narcissus, probeert The Protagonist eveneens een homoseksueel Arcadia te creëren, en net zoals The Yellow Book maakt het hiervoor gebruik van fantasie, natuur, en oriëntalisme. Het feit dat een dergelijke fictieve safe space gecreëerd wordt, illustreert dat de eenentwintigste eeuw, net zoals de late negentiende eeuw, zowel een tijd is van seksuele vrijheid als repressie. Enerzijds worden verschillende seksualiteiten en genderidentiteiten steeds meer aanvaard, maar anderzijds is homofobie nog altijd veelvoorkomend en voelt men de behoefte aan een fictief alternatief.
Samengevat worden The Yellow Book en The Protagonist, beide tijdschriften met een avant-garde vormgeving en inhoud, gekenmerkt door een zeker elitarisme en een afkeer van commercialiteit. Hoewel de tijdschriften van elkaar gescheiden worden door meer dan honderd jaar, lijken ze op een gelijkaardige manier om te gaan met homoseksualiteit. Hun teksten en beelden lijken een alternatief te bieden op de werkelijkheid: een homoseksueel Arcadia waar men vrij is om te liefhebben wie men wil.
