Hoe kleurt het Vlaamse medialandschap onder invloed van rechtse alternatieve mediaspelers?
Welke nieuwsmedia gebruik jij om op de hoogte te blijven van wat er gebeurt in de wereld? Waarschijnlijk lees je de artikels van VRT NWS, Het Nieuwsblad, of een soortgelijk medium. Ondanks het grote nieuwsaanbod van deze bekende spelers, groeit het aantal mediaproducenten die een alternatief willen bieden voor die mainstream media. Rechtse alternatieve media zijn een hedendaags voorbeeld van dergelijke mediaorganisaties. Het onderzoek van VUB-student Paulien Debrie brengt deze spelers, wat hen typeert, hoe ze te werk gaan in kaart voor Vlaanderen.
Regulier versus alternatief
Het internationale medialandschap bestaat uit verschillende soorten spelers. Naast de klassieke onderverdeling van gedrukte, audiovisuele en digitale media kunnen ze ook op een andere manier worden ingedeeld. Hiertoe behoren twee soorten spelers. Ten eerste zijn er de reguliere media. The British Broadcasting Corporation, The Washington Post, of Radio 1 van de Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie zijn bekende voorbeelden. Zij dragen waarden met zich mee zoals neutraliteit, objectiviteit en feitelijkheid.
Ten tweede zijn er de alternatieve media. Zij willen een alternatief bieden voor de reguliere media. Dat doen ze door te berichten over thema’s die de reguliere media niet behandelen. Denk bijvoorbeeld aan nieuws uit de derde wereld of berichten met grote belangstelling voor misdaad en terreur. Ze doen dat ook door thema’s uit een ander perspectief te belichten: uit het perspectief van een bepaalde gemeenschap, zoals de LGBT-gemeenschap, of uit een uitgesproken politiek perspectief. De organisatie, de journalistieke praktijk, de waarden en kaders voor nieuwsproductie en de toegang tot het medium zijn andere typerende elementen. Enkele voorbeelden van alternatieve media zijn het Amerikaanse Breitbart News, het Duitse Compact, het linkse De Wereldmorgen of het Antwerpse Vlaams-nationalistische ’t Pallieterke.
Gedurende enkele decennia ligt de wetenschappelijke focus vooral op de linkse alternatieve media. De oorsprong van alternatieve media is dan ook te situeren aan de linkerkant van het politieke spectrum. Aan de andere zijde van die schaal staan echter ook de rechtse alternatieve media. Vroeger verspreidden rechtse politieke partijen en organisaties het nieuws voor deze ideologie. De media vullen nu zelf deze plaats in en zijn de laatste jaren zichtbaarder geworden. Ondanks hun fundamentele bijdrage aan de rechtse nieuwsmedia, zijn zij vandaag nog steeds onderbelicht in het wetenschappelijke discours.
Alternatief in Vlaanderen?
Bestaand onderzoek naar rechtse alternatieve media bekijkt cases in Amerika, Scandinavië en Groot-Brittannië. Ook in Vlaanderen zijn er enkele rechtse alternatieve spelers. Het is tot nu toe echter niet duidelijk hoe dit Vlaamse medialandschap er precies uitziet. In haar onderzoek brengt Debrie het Vlaamse rechtse alternatieve medialandschap in kaart en bekijkt in welke mate de spelers voldoen aan de kenmerken van deze soort media.
Om het medialandschap in kaart te brengen gebruikt de student digitale encyclopedieën en studies over rechtse organisaties in België. Zo ontstaat er een lijst van Vlaamse rechtse alternatieve media. De spelers zijn met elkaar verbonden als ze naar elkaar verwijzen op hun websites of als ze elkaar volgen op Twitter. Dit creëert dan weer het totale netwerk met alle mediaspelers.
Daarna tonen vijf verschillende thema’s aan in welke mate de mediaspelers voldoen aan de kenmerken van rechtse alternatieve media. De thema’s vatten de aspecten samen die terugkomen bij rechtse alternatieve media. Het eerste thema gaat over de rechts-nationalistische partijdigheid. Dit betekent dat het medium een rechts-nationalistisch standpunt inneemt. Het alternatieve gegeven is het tweede thema. Zoals hierboven vermeld, houdt dit in dat het medium zich als een alternatief opstelt voor de reguliere media. Het volgende thema bekijkt de transparantie van de nieuwsredacties. Hier wordt de vraag gesteld of de spelers al dan niet informatie over de redactie en de door hen gebruikte bronnen vrijgeven. Hoe de nieuwsmedia zich financieren behoort tot het vierde thema. Welk inkomstenmodel ze gebruiken, is afhankelijk van de manier waarop de media zich willen organiseren. Als er sprake is van een businessmodel, willen de spelers een zo breed mogelijk publiek bereiken door abonnementen en een webshop aan te bieden, door te adverteren en door donaties te ontvangen. Kiezen ze ervoor om zich te presenteren als onafhankelijke media, gebruiken ze het nichemodel. De inkomsten van dit model zijn advertenties en donaties. Het vijfde thema gaat over de nieuwscategorieën op de nieuwswebsites. Het onderzoek maakt een onderscheid tussen conventionele nieuwscategorieën, die terug te vinden zijn bij de reguliere media (zoals politiek en cultuur), nieuwscategorieën met betrekking tot de rechtse ideologie (zoals immigratie en terreur) en onconventionele nieuwscategorieën zonder duidelijke rechtse invalshoek (bijvoorbeeld dierenrechten). Bij elk van deze thema’s spelen de nieuwswebsites en de Twitterpagina’s een belangrijke rol.
Zes Vlaamse rechtse alternatieve media
Het Vlaamse medialandschap bestaat uit zes rechtse alternatieve spelers: PAL NWS, ’t Pallieterke, ReactNieuws, Doorbraak, ‘tScheldt en Splits.be. De laatste speler is rechtstreeks verbonden met Vlaams Belang, een radicaal-rechtse politieke partij in Vlaanderen.
Door de manier waarop de nieuwsmedia aan de kenmerken voldoen, ontstaan er twee groepen zoals te zien op de afbeelding.
Ten eerste behoren PAL NWS (vandaag is de website van ’t Pallieterke samengesmolten met die van PAL NWS) en Doorbraak tot de “normaliserende” alternatieve media. De hoge mate van transparantie in combinatie met een businessmodel en conventionele nieuwscategorieën van deze media leunt sterk aan bij de aanpak van reguliere media. Zo wordt het steeds moeilijker een onderscheid te maken tussen reguliere media en normaliserende alternatieve media. Toch zijn PAL NWS en Doorbraak expliciet alternatief, omdat de zelfbeschrijving op de website en op Twitter dit meedeelt.
De tweede onderverdeling tonen de media die niet inzetten op de normaliseringsstrategie. Splits.be, ReactNieuws en ‘tScheldt hebben een lage mate van transparantie in combinatie met een nichemodel en niet-conventionele nieuwscategorieën. ‘tScheldt kiest wel voor een businessmodel met een webshop. Het alternatieve aspect komt zowel op een expliciete als impliciete manier voor. Toch is het duidelijk dat deze drie nieuwsmedia een corrigerende houding aannemen ten opzichte van reguliere media. Bovendien geldt voor alle media dat het expliciet of impliciet aantonen van de rechts-nationalistische bias afhankelijk is van de speler.
Het medialandschap in Vlaanderen wordt nog complexer met de rechtse alternatieve spelers die hun specifieke plaats opeisen in het netwerk van nieuwsmedia. Hun typische kenmerken zorgen enerzijds voor een gezamenlijk alternatief gedrag als tegengewicht voor de reguliere media. Anderzijds zijn er ook kenmerken die het alternatieve dan weer afzwakken en dichter bij het conventionele brengen. Spreken we hier over de kameleons in het medialandschap?
