Middeleeuws beheer voor de bossen van nu?

Onze Vlaamse bossen kennen een lange geschiedenis van intensief gebruik en beheer. Al zeker sinds het begin van de Middeleeuwen worden ze, zoals ook vandaag de dag nog het geval is, op een georganiseerde manier geëxploiteerd. Toch zijn er belangrijke veranderingen opgetreden: De kroonlaag van onze hedendaagse bossen laat minder licht door en de bosbodems zijn rijker aan voedingsstoffen. Het gevolg? Veel waardevolle, lichtminnende bosplanten zijn niet meer aanwezig. Kan herinvoering van een Middeleeuwse vorm van bosbeheer deze trend keren? We halen middelhoutbeheer van onder het stof.

Middelhout

Middelhoutbeheer is een zeer oude vorm van bosbeheer. Het middelhout bestaat in essentie uit twee delen: het hakhout en de overstaanders. Het hakhout wordt gevormd door bomen die telkens na een vast aantal jaar worden afgezet tot net boven het grondvlak. De overgebleven stronken, die zelf zeer oud kunnen worden, ontwikkelen na het afzetten van het hakhout nieuwe scheuten die kunnen uitgroeien tot jonge stammen tot ook zij op hun beurt worden omgezaagd. Binnen deze matrix van hakhoutstoven krijgt een aantal enkelstammige bomen, de overstaanders, de kans om verder te groeien gedurende verschillende hakhoutcycli, zodat een ijle boomlaag wordt gevormd. Ook de overstaanders worden uiteindelijk gekapt om hout te leveren.

Herinvoering

Gedurende vele decennia of zelfs eeuwen is middelhoutbeheer een wijdverspreide vorm van bosbeheer geweest voor bossen van het Europese laagland. Tijdens de industriële revolutie raakte het middelhoutbeheer echter geleidelijk aan in onbruik en rond de jaren 1940 was het middelhout in Centraal- en Noordwest-Europa bijna volledig verlaten. Herinvoering van het middelhoutbeheer is in het verleden al voorgesteld om de kwijnende lichtminnende bosflora te redden. Het is dan ook met dat doel voor ogen dat in 2004 werd gestart met de herinvoering van middelhoutbeheer in bosreservaat De Heide, onderdeel van het Meerdaalwoud dat zich net ten zuiden van Leuven bevindt.

Onderzoek

Als laatstejaarsstudent biologie aan de Universiteit Gent heb ik onderzoek gedaan naar de effecten van deze herinvoering op de soortensamenstelling van de kruidlaag. De respons van de lichtminnende bosplanten werd met extra aandacht opgevolgd. En wat blijkt? De lichtminnende bosplanten reageren positief op de herinvoering van het middelhoutbeheer. Concreet zien we een toename in het aantal soorten. Daarnaast zien we ook dat andere typische bosplanten algemeen gezien geen nadeel ondervinden van het gewijzigde beheer en dat zeer competitieve planten zoals bramen en brandnetels niet blijvend de andere plantensoorten overwoekeren.

Voortzetting

Toegegeven, middelhoutbeheer verricht geen wonderen. Hedendaagse problemen zoals bodemverstoring door zware machines, vervuiling van de bosbodem door verkeer, landbouw en industrie en zeker ook verzuring temperen zijn succes. Toch geeft deze oeroude techniek me wat hoop op beterschap en pleit ik daarom voor de voortzetting ervan.