Onderwijs in de gevangenis: de deur op een kier

Heeft u ooit al stilgestaan bij de onderwijskansen die u als jongere of volwassene kreeg? Elke persoon heeft recht op levenslang leren. Zo ook gedetineerden, mensen die in de gevangenis verblijven. Helaas is hun toegang tot onderwijs, tijdens detentie, niet altijd vanzelfsprekend en zijn de onderwijskansen binnen deze doelgroep bovendien ongelijk verdeeld. Buitenlandse gedetineerden, die over een andere nationaliteit beschikken dan deze van het land waarin ze hun straf uitzitten, hebben het moeilijker te verduren op het gebied van onderwijs, in vergelijking met gedetineerden die binnen de eigen landsgrenzen opgesloten zijn. Laat ons eens kijken hoe het gesteld is met de toegang tot onderwijs voor buitenlandse gedetineerden en welke uitdagingen Europa kent in het opzetten van een educatienetwerk voor deze specifieke doelgroep.

Buitenlandse gedetineerden in de gevangenis

Maar liefst één op vijf gedetineerden, binnen Europa, beschikt niet over de nationaliteit van het land waarin hij of zij in detentie zit. Ondanks de relatief hoge populatie buitenlandse gedetineerden, wordt deze doelgroep uit het oog verloren. Bovenop de moeilijkheden die een gedetineerde ervaart, moeten buitenlandse gedetineerden omgaan met bijkomende uitdagingen. Eén van de grootste uitdagingen is de taalbarrière. Buitenlandse gedetineerden zijn de taal van het land van detentie vaak niet machtig. Ze ontbreken informatie over overheidsprocedures, het rechtssysteem en het immigratiestelsel. Ook het contact met medegedetineerden en gevangenispersoneel verloopt moeizaam, waardoor ze minder deelnemen aan het dagelijks reilen en zeilen binnen de gevangenismuren. Het beheersen van de taal is vaak een voorwaarde om deel te kunnen nemen aan gevangenisactiviteiten. Om deze reden worden er taalcursussen aangeboden om de taal van het land van detentie aan te leren, maar dit is niet altijd relevant voor buitenlandse gedetineerden omdat de meerderheid, na vrijlating, terugkeert naar het thuisland. De verdere toegang tot het volgen van onderwijsprogramma’s blijft dan ook beperkt.

Belang van onderwijs tijdens detentie

De maatschappij verwacht dat gedetineerden uit hun fouten leren en beter gedrag vertonen na vrijlating. Onderwijs tijdens detentie kan hieraan bijdragen. Wanneer gedetineerden deelnemen aan onderwijs, hebben ze opnieuw een doel voor ogen en krijgen ze een positiever zelfbeeld. Binnen onderwijsprogramma’s worden er waarden en normen bijgebracht om een actieve rol op te nemen in de samenleving. Onderwijs tijdens detentie vergroot aanzienlijk de kansen op het vinden van werk. Bovendien hebben gedetineerden die onderwijs volgen, minder kans om opnieuw in de gevangenis te belanden. Dat onderwijs een positieve impact heeft, is dus een zekerheid.

FORINER-project

Om de onderwijskansen van buitenlandse gedetineerden te garanderen en de taalbarrière te overwinnen in het land van detentie, werd tussen januari 2016 en december 2017 het FORINER-project uitgevoerd. Tijdens dit project werden verschillende landen verenigd in een Europees onderwijsnetwerk, waarbij, in de eigen moedertaal, afstandsonderwijs voorzien werd vanuit het thuisland van de buitenlandse gedetineerde. Landen werden verantwoordelijk gesteld om hun gedetineerden in het buitenland te voorzien van onderwijs en cursisten werden gekoppeld aan onderwijsprogramma’s vanuit hun thuisland. Het FORINER-project werd positief ervaren door verschillende partners en cursisten. Na afloop van het project werden er aanbevelingen op nationaal en Europees niveau geformuleerd, om de onderwijskansen van buitenlandse gedetineerden te garanderen. Toch vonden er de afgelopen jaren geen verdere stappen in de goede richting plaats.

Dé grote vraag

Hoe komt het dat zo’n succesvol project als FORINER geen verder verloop kent en de toegang tot onderwijs voor buitenlandse gedetineerden nog steeds beperkt is? Het antwoord op deze vragen werd gezocht bij experten die een beleids- of coördinerende functie binnen de gevangeniswereld hebben, met kennis over onderwijs tijdens detentie en/of buitenlandse gedetineerden. Het FORINER-project legde de nood aan afstandsonderwijs voor buitenlandse gedetineerden in de eigen moedertaal bloot. Wanneer de deur naar onderwijs wordt geopend, heeft dit vele voordelen voor de buitenlandse gedetineerde, het gevangenissysteem en de maatschappij.

Het is belangrijk om buitenlandse gedetineerden duidelijk te maken dat ze niet alleen verplichtingen hebben, maar ook kansen krijgen in de gevangenis. Buitenlandse gedetineerden voelen zich geïncludeerd als ze kunnen deelnemen aan onderwijs en het kan hun leven in de gevangenis actief veranderen.

Wanneer ook buitenlandse gedetineerden hun dagen zinvol kunnen besteden aan onderwijs, zal er automatisch een rustiger leefklimaat ontstaan binnen de gevangenismuren. Bovendien ervaren gevangenissen een voordeel wanneer de taalbarrière wordt weggewerkt, door cursussen te voorzien vanuit het thuisland in de eigen moedertaal.

Toch blijft het een uitdaging om een Europees educatienetwerk, voor buitenlandse gedetineerden, uit de grond te stampen. Europese samenwerking vergt heel wat organisatie en de omzetting van beleid naar praktijk verloopt niet altijd even vlot. Het verenigen van landen wordt gezien als een struikelblok door de verschillende visies op onderwijs tijdens detentie. Niet elk land staat te springen om zich in te zetten voor de onderwijskansen van deze doelgroep. Er wordt amper geld en middelen vrijgemaakt voor educatie tijdens detentie en andere prioriteiten krijgen voorrang. Bijkomend heeft elk land zijn eigen politiek systeem en unieke management en organisatiestructuren. Landen hebben vaak te weinig kennis over hoe onderwijs in detentie in andere landen verloopt en lopen tegen grenzen aan. Een andere uitdaging is het gebrek aan digitale mogelijkheden binnen het gevangeniswezen. Wanneer er meer aandacht aan cybersecurity gegeven wordt, kunnen de veiligheidszorgen overwonnen worden en kan de digitalisering doorgevoerd worden in de gevangenis. Vanaf dat moment zou het eenvoudiger zijn om landen te verenigen op een online onderwijsplatform en kan iedereen met het juiste materiaal aan de slag.

De toekomst

Dat we nog een lange weg te gaan hebben, is een vaststaand feit. Het doorvoeren van onderwijs voor gedetineerden tout court is een moeilijke opgave, waardoor buitenlandse gedetineerden onderaan de ladder bengelen. Toch is er positieve vooruitgang in het vooruitzicht door de digitalisering die stilletjes aan zijn weg weet te vinden binnen het gevangeniswezen. Wat denkt u? Zal de deur ooit volledig geopend kunnen worden?