Ruimte voor het Schijn
Kalien Vandecasteele
‘Het Schijn terug in de stad’
Tijdens de middeleeuwen vormde de
natuurlijke loop van het Groot Schijn de grens
e
van de stad Antwerpen; vanaf de 15 eeuw
was de belangrijkste functie voor de stad het
voeden van de vesten en de ruien. Wanneer
deze aan het einde van de 19e eeuw hun
functie verloren en de haven verder
uitbreidde naar het Noorden, werd het Schijn
in verschillende fasen verlegd rondom de
nieuwe steeds grotere dokken. Bij de aanleg
van de Ring werd een groot deel van het
verlegd Schijn bovendien overwelfd. Het
Schijn legt op dit moment via betonnen
kokers of rechte grachten een afstand af van
Figuur: aftakkingen en omleggingen van het Schijn
niet minder dan 15 km tussen de Schijnpoort
en de Schelde, in plaats van de oorspronkelijke 4,5 km. Het hoogteverschil tussen Schijnpoort en Schelde
bedraagt slechts 1 m en het Schijn wordt onder de haven door naar de Schelde gepompt.
De waterhuishouding aldus beheersen met technologische ingrepen, leidde tot ecologische en maatschappelijke
problemen: het Schijn is vervuild en aangeslibd; vismigratie tussen Schijn en Schelde wordt verhinderd. De
overwelving van het Schijn is tevens de hoofdoorzaak van
verschillende grote overstromingen in het Antwerpse (o.a. in
1998, 2000 en 2002) die uitvoerig in het nieuws kwamen. Hoewel
water (en het Schijn) een belangrijke rol heeft gespeeld bij de
ontwikkeling van de stad Antwerpen is het Schijn volledig
verdwenen uit de dagelijkse omgeving van de Antwerpenaar.
Navraag bij een groot aantal Antwerpenaren leerde zelfs dat
iedereen ‘het Schijn’ wel kent, maar eigenlijk niemand weet waar
de rivier juist stroomt.
In het verleden werden een aantal studies uitgevoerd die
Foto: begin van de Schijnoverwelving aan de Schijnpoort
mogelijke oplossingen voorstellen voor de problemen rond het
Schijn. Zo werd in 2003 in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap (beheerder van het Groot Schijn), de
haalbaarheid van een gravitaire Schijn-Schelde verbinding voor de stad Antwerpen onderzocht. Men besloot
echter dat deze verbinding de wateroverlast die het overwelfd Schijn veroorzaakt wel zou verminderen, maar niet
volledig oplossen. Het voorstel werd dan ook in de schuif opgeborgen.
In haar thesis met als titel ‘Ruimte voor het Schijn’ evalueert architect Karlien Vandecasteele de verschillende
studies i.v.m. het Schijn en komt tot het besluit dat een nieuwe gravitaire Schijn-Schelde verbinding door de stad
Antwerpen de énige duurzame oplossing is voor het Schijn en de waterlast wel degelijk kan oplossen. Indien men
bij de aanleg van de Schijn-Schelde verbinding rekening houdt met het historisch bodempeil op 1 m TAW, moet
het mogelijk zijn -zonder verpompen- het Schijn terug te verbinden met de Schelde. De bedding voor deze
verbinding is reeds aanwezig: de ruien, die in 2004 werden gesaneerd en nu enkel proper water vervoeren,
kunnen zorgen voor een enorme buffercapaciteit voor het Schijnwater. Dit voorstel heeft nog heel wat andere
voordelen! Door de getijdenafhankelijke schuiven tussen de ruien en de Schelde is er bij laag tij terug vismigratie
mogelijk tussen Schijn en Schelde. Ook op ruimtelijk vlak betekent de voorgestelde Schijn-Schelde verbinding
een meerwaarde: door selectief bepaalde ruien en vlieten open te leggen komt er terug water in de binnenstad
(dit maakt trouwens één van de charmes uit van steden zoals Venetië, Amsterdam, Brugge,…). Een voorbeeld is
de Brouwersvliet waar nog verscheidene gebouwen zoals het Brouwershuis en een aantal pakhuizen verwijzen
naar zijn waterverleden. De getijdenwerking van de Schelde zou terug zichtbaar worden in de stad, tot voorbij de
Schijnpoort en zelfs tot in het Rivierenhof!
Twee verschillende tracés door de binnenstad worden voorgesteld om het Schijn vanaf de Schijnpoort met de
ruien te verbinden. Een eerste mogelijk tracé loopt vanaf de Schijnpoort, door de Slachthuissite, door Spoor
Noord via de Leien naar de Brouwersvliet. Een tweede loopt vanaf de Schijnpoort via het Noordschippersdok en
langs de Ijzerlaan. Zuidwaarts zou het Schijn verder stromen langs de Noorderlaan en het Spoor Noord naar de
Leien. Het is aldus mogelijk terug stromend water in de stad te brengen langs de Slachthuislaan, de Ijzerlaan en
het Spoor Noord Park. Kuieren langs en pootje baden in het Schijn op zondagnamiddag, wat een
toekomstperspectief!
Figuur: impressie van het Schijn door het Noordschippersdok
Vele projecten en infrastructuurwerken worden momenteel uitgevoerd binnen de zoekzone voor de Schijn-
Schelde verbinding: er wordt gepland, gebouwd en verbouwd rondom het Lobroekdok, het Albertkanaal, het
spoorwegemplacement Antwerpen-Noord en den Dam, de Ring, De Leien, het Eilandje, de Singel, … Binnen
het ruimtelijk beleid van de stad Antwerpen, worden voorlopig geen maatregelen genomen om te zorgen dat de
Schijn-Schelde verbinding door de stad mogelijk blijft wat in de nabije toekomst deze verbinding zou kunnen
hypothekeren. De oplossing voor het Schijn wordt gezocht binnen het havengebied, zoals voorgesteld in ‘Het
Strategisch plan voor de haven’, en niet binnen de stad. Dit voorstel beoogt in eerste instantie versterking van de
economische zone Antwerpen Noord. Alweer wordt het waterbeleid ondergeschikt gemaakt aan economische
belangen!
Om de Schijn-Schelde verbinding effectief te realiseren zal ze geconcretiseerd moeten worden in een ruimtelijk
instrument dat de bestemming voor de Schijn-Schelde verbinding kan vastleggen. De opmaak van een ruimtelijk
uitvoeringsplan (RUP) kan in de bindende bepalingen van het toekomstige bekkenbeheerplan voor de Beneden
Schelde worden geëist. Het bekkenbeheerplan kadert binnen het ‘Vlaamse decreet betreffende het integraal
waterbeleid, dat van kracht is sinds 2003 en in Vlaanderen een eerste stap betekent naar een integraal
waterbeheer. Het risico bestaat echter dat dit RUP te laat komt: het bekkenbeheersplan voor de Beneden
Schelde zal ten vroegste eind 2006 klaar zijn en bovendien duurt de RUP-procedure erg lang.
In afwachting van de keuze voor een tracé, initiatieven van de hogere overheid en de eventuele goedkeuring van
dergelijk RUP, is het van groot belang dat bij verschillende stedelijke ontwikkelingsprojecten, zoals de heraanleg
van de noordelijke Leien, de aanleg van de Groene Singel en bij de ontwikkelingen rond het Spoor Noord, de
Slachthuissite, het Lobroekdok, de Brouwersvliet en de Kaaien, er nu al voor gezorgd wordt een mogelijke Schijn-
Schelde verbinding niet in het gedrang te brengen.
Figuur: Impressie van het Schijn door het Spoor Noord Park
De auteur van de thesis diende tijdens het openbaar onderzoek daarom een bezwaarschrift in tegen het
Ruimtelijk structuurplan Antwerpen. Hopelijk wordt hiermee rekening gehouden. De tijd dringt, dit is werkelijk de
laatste kans om het Schijn zonder verpompen te herverbinden met de Schelde! Het beleid zal de ruimtelijke
ontwikkelingen voor moeten zijn, indien men een integrale oplossing wil bekomen voor de waterproblematiek
binnen de Schijnvallei, en indien men de Antwerpenaar ooit nog de kans wil bieden te kuieren langs de nieuwe
loop van het Schijn door de stad.
