Hoe een mok in de afwasbak gedetineerden terug naar hun plek in de maatschappij helpt

 ‘Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten,’ luidt het gezegde. Maar wat als we dit zouden herformuleren naar: ‘Wie zijn billen brandt, moet zijn blaren verzorgen, zodat hij in de toekomst andere keuzes maakt’? Dit is de visie van Transitiehuis Mechelen, waar vijftien gedetineerden de laatste maanden van hun straf samenleven voordat ze terugkeren naar de maatschappij. Met de opening van het tweede en derde transitiehuis om de hoek rijst de vraag: wat kunnen we leren van Belgiës allereerste transitiehuis?

De harde grens tussen gevangenis en maatschappij

Stel je voor: om welke reden dan ook bega je een ernstige fout en beland je achter de gevangenismuren. Jarenlang gaan voorbij in een omgeving van overbevolking en een gebrek aan mogelijkheden voor persoonlijke groei. De tijd lijkt er stil te staan. ‘Je verliest te veel in de gevangenis. Bij die veroordeling verlies je je privacy, je eetgewoonten, je slaapgewoontes, je verliest alles. Is dat rechtvaardig?’ vraagt een gedetineerde van Transitiehuis Mechelen zich af. Plotseling, nadat je je straf hebt uitgezeten, sta je weer buiten, in de vrije samenleving. Wat nu?

Recent wordt ingezet op een verschuiving van louter bestraffing naar rehabilitatie en herstel, wat zich in België vertaalt in de implementatie van transitiehuizen.  In deze kleinschalige huizen, gelegen in stadskernen, krijgen gedetineerden, ‘deelnemers’ genaamd, gradueel meer vrijheid en de kans om weer op te bouwen, te werken aan het aflossen van boetes en rekeningen, en aan hun persoonlijke ontwikkeling. Wij namen een kijkje binnenin het eerste transitiehuis in België.

Transitie(t)huis

Dat er eens een vuil mes ligt is voor mij ook huiselijk. Ik vind het niet erg als er eens een mok in de afwasbak, dat is bij mij thuis ook zo. – Leef- en krachtcoach Transitiehuis Mechelen

Bij aankomst in het Transitiehuis in Mechelen word je meteen ondergedompeld in een hartverwarmende sfeer. Een personeelslid beschrijft dit treffend als: 'Een open haard, voor mij is dat hét symbool van huiselijkheid en warmte. Ik hoop dat het vuur van het Transitiehuis blijft branden en zelfs groter wordt.'

Een ander personeelslid deelt enthousiast dat deelnemers het Transitiehuis als hun thuis beschrijven. Hoewel het niet hun eigen huis is, floreren ze over het algemeen in deze vertrouwde omgeving. Deze huiselijke sfeer komt voort uit het streven van het Transitiehuis naar normalisatie. Dit varieert van individuele slaapkamers tot alledaagse details, zoals een mok in de afwasbak, waardoor het Transitiehuis meer aanvoelt als een thuis dan als een instelling. De huiselijkheid komt ook voort uit gedeelde activiteiten, zoals samen koken en buiten van de lucht genieten.

Het belang van kleinschaligheid

Kleinschaligheid is van grote waarde voor het bevorderen van huiselijkheid en het smeden van sterke banden binnenin het Transitiehuis. Deelnemers vormen een hechte gemeenschap, en personeel werkt zij aan zij met hen aan de befaamde lange tafel, waar ze niet alleen maaltijden delen, maar ook samen spelletjes spelen, vergaderingen bijwonen en feestelijke momenten vieren. Dit nauwe contact stelt het personeel in staat om de deelnemers goed te leren kennen en snel inzicht te krijgen in hun vooruitgang. Het Transitiehuis streeft er niet alleen naar sterke interne banden te creëren, maar ook om sterke banden met de buurt, de stad en partnerorganisaties te smeden. Dit draagt bij aan het gevoel van verbondenheid van de deelnemers met de bredere samenleving. Hoewel deze kleinschalige benadering bijdraagt aan veiligheid en normaliteit in het Transitiehuis, brengt de sterke focus op groepsdynamiek wel enkele uitdagingen met zich mee met betrekking tot inclusie en differentiatie. Mensen die niet gedijen in grotere leefgroepen, voelen zich hier minder thuis.

Acht aandachtspunten

Op basis ervaringen van deelnemers en personeel zijn acht aandachtspunten geïdentificeerd die kunnen dienen als leidraad voor de ontwikkeling van toekomstige transitiehuizen:

1. Samenwerken met de buurt: In Mechelen zijn de behoeften van deelnemers en de buurt op een constructieve manier gecombineerd. Het nabijgelegen woonzorgcentrum en de deelnemers vinden elkaar in een win-winsituatie.

 2. Een huiselijke sfeer creëren: Door voldoende ruimte en passend meubilair te bieden in gemeenschappelijke ruimtes kan een warme en huiselijke sfeer gecreëerd worden. Het karakter van oude gebouwen kan hiertoe bijdragen.

3. Interageren van deelnemers en personeel & van deelnemers onderling: Een gedeelde ruimte waar personeel en deelnemers kunnen samenkomen, draagt bij aan het versterken van hun relaties en begrip voor elkaars emoties en behoeften. Daarnaast valt een aparte gemeenschappelijke ruimte voor deelnemers te overwegen, dienend als ruimte waar zij zich volledig vrij kunnen voelen zonder controle van het personeel.

 4. Frisse lucht scheppen: Een ruime buitenruimte is van groot belang voor de mogelijkheid tot frisse lucht, vooral omdat deelnemers niet te allen tijde de stad kunnen betreden.

 5. Inclusie bevorderen - ruimte om samen alleen te zijn: Voor deelnemers die liever wat meer op zichzelf zijn en zich ook thuis willen voelen in een transitiehuis, kunnen hoeken, nissen, of meerdere kleine tafels in plaats van één lange tafel bijdragen aan de mogelijkheid van privacy en afzondering.

6. Inclusie bevorderen - roken: Overweeg een aangepaste rookruimte die op een aangename manier verbonden is met het Transitiehuis, om de behoeften van rokers binnen de grenzen van gezondheidsvoorschriften te accommoderen.

7. Controlerende ervaringen normaliseren: Weloverwogen beslissingen over de positionering van ruimtes kunnen controlerende handelingen minder als controlerend doen ervaren.

 8. Aanpassen aan intensieve bezetting: Houd rekening met de intensieve bezetting van het Transitiehuis en pas de faciliteiten en meubels aan om het comfort van alle bewoners te waarborgen.

Na het verlaten van het Transitiehuis na deze verkenning, blijft het warme gevoel bij. Laten we hopen dat het vuur in het Transitiehuis in Mechelen blijft branden en als een lopend vuurtje overslaat naar andere initiatieven in België en daarbuiten.